Ashtu siç është terrori fenomen modern, edhe kolonializmi, interpretimi partikular, ideologjia si vulgarizim i dijes dhe orientalizmi si matricë projeksionit tjetërsues, janë fenomene moderne dhe ndërlidhen me modernizmin dhe modernitetin. Kësaj nuk i shpëton as interpretimi eskatologjik i kryqëzatave, i luftës së shenjtë dhe interpretimi jashtëkontekstual i xhihadit
Shkruan: Latif MUSTAFA, Preshevë
Sulmet terroriste në Zelandën e Re ndaj besimtarëve myslimanë, ku mbetën të vrarë mbi 50 persona, përbën sulmin më të tmerrshëm dhe famëkeq të ndodhur ndonjëherë në dekadat e fundit në botën perëndimore. Mbase për herë të parë në këtë shkallë, ky sulm shpërfaqi solidarizimin unik zelandez. Ndër më të depërtueshmit, ishte ai i kryeministres Jacinda Ardern, e cila ia doli t’i mobilizojë zelandezët të shfaqin empatinë e tyre me bashkëqytetarët myslimanë zelandezë dhe njëherazi të jenë një shembull i paprecedent për të gjithë botën demokratike. Në anën tjetër, myslimanët zelandezë, të cilët sipas censusit të fundit përbëjnë 1% të popullatës, si asnjëherë më parë për mos t’u ndjerë të mposhtur nga kjo tragjedi, si triumfues të lemerisur, shpërthyen në “tolerancën radikale”, duke adresuar deklarata falëse për sulmuesin dhe bëmat e tij.
Në reagimet e shumta gjatë solidarizimit të komunitetit mysliman në përgjithësi, lehtësisht mund të dallohej lëngimi, madje edhe çirrja në formën e një britme të heshtur një lloj shfajësimi fundja, se myslimanët si kolektiv nuk ishin terrorist. Si shumë të tjerë nëpër botë, edhe ata janë viktimë e tij. Në anën tjetër, në kampin e atyre që nuk kanë ndonjë lidhshmëri relevante dhe domethënëse me religjionin, parapëlqehej një lloj solidarizimi përmes motos “terrorizmi nuk ka fe”, sigurisht duke e minimizuar semiotikën dhe motivet e sulmuesit dhe identitetin mysliman të subjekteve të terrorit.
Autori i sulmit, përpos që u konstatua si ushtarak profesional, sidomos në mënyrën e përdorimit të armës në lëvizje, ulur dhe në këmbë, dëshmoi edhe shkathtësinë për të dalluar trupat e shtrirë me jetë dhe të pajetë. Ekspertët e sigurisë pandehin se një sulm i tillë, kaq mirë i organizuar, nuk mund të jetë organizim i një personi të vetëm pa përfshirjen e ndonjë rrjeti të madh organizativ, që do të ishte në koordinim të ndërsjellë me shumë shërbime inteligjente dhe sekrete. Por, ajo çfarë na intereson neve, para së gjithash, është ideja mbi të cilën mbështetet një sulm i tillë, perceptimi, kategoritë stereotipizuese, që kanë përligjur një veprim të tillë. Pikënisja më e mirë e analizës semiotike do të ishte arma e tij dhe imagologjia që fshihet pas emrave të mbishkruar.
Me siguri, si shqiptar që jemi, emri i parë, i cili të bie në sy është ai Skënderbeut, figurës kombëtare shqiptare; viti i rrethimit të dytë të Vjenës – 1683; Charles Martel – udhëheqësi i ushtrisë franke kundër emevitëve në Andaluzi; Antonio Bragadin – udhëheqësi ushtarak i cili e organizoi mbrojtjen e Famagustas nga flota osmane më 1570; Janosh Huniadi, Milos Obiliqi, Gjergj Arianiti, Stefan Lazareviqi, Iosif Gurko, Marko Milljanovi dhe shumë figura të tjera, të cilat ndërlidhen me luftërat anti-osmane. Në armën e tij nuk mungonin as emrat e kriminelëve, si: Anton Lindin Petterson dhe Alexandre Bissonnete, të cilët kishin sulmuar e vrarë imigrantë myslimanë.
Bazuar në analizën e fjalëve, gjegjësisht emrave të shkruar në armën e tij, terroristi Brenton Tarrant duket të jetë një turkofob. Por, çfarë do të thotë turkofob në këtë rast dhe pse mos të quhet islamofob? Mund të quhet edhe islamofob, por megjithatë aparati konceptues i autorit të sulmeve terroriste thotë një “të vërtetë”, që diskursi orientalist e ka eufemizuar katërçipërisht, ku turku është sinonim i myslimanit pushtues dhe turkofobia është urrejtja dhe frika e shprehur ndaj “islamit invadues”, të përmbledhur brenda semiotikës komplekse të turkut. Siç dihet mirëfilli, përpos disa tendencave të dobëta të emevitëve dhe pushtimit të Andaluzisë nga berberët e Afrikës Veriore, osmanët e pushtuan Romën e re – Konstantinopojën dhe arritën të ofrohen deri te muret e Vjenës, duke e rrethuar dy herë atë. “Turkofagos”, një emër tjetër i shkruar në armën e tij, ka dy konotacione: njëri ndërlidhet me grupin famëkeq ushtarak grek të shek XVIII dhe domethënia e dytë ka të bëjë me vet nocionin – turkngrënës. Në këtë kuptim, islamofobia është shkallë më ulët dhe kategori inferiore në krahasim me turkofobinë, që është goditëse dhe superiore. Nëse islamofobia konsiderohet urrejtja dhe paragjykimi ndaj myslimanëve, qoftë edhe si fuqi politike, përmasimi i turkofobisë ka të bëjë me urrejtjen ndaj turkut si racë dhe si flamurtar i Islamit pushtues, agresiv dhe ushtarakisht kërcënues. Autori, lehtësisht, do të kishte mundur të kryente sulme në ndonjë xhami, ku falen vetëm turqit ose ndonjë lokal ku frekuentojnë turqit, por problemi i tij nuk është me racën turke si kategori nacionale, por me emëruesin e përbashkët të “Islamit invadues” si koncepcion turk i zgjerimit, gjegjësisht osman.
Mediet botërore, pas disa tentativave për ta “zbuluar engjëllin” në brendinë e kriminelit, fabrikuan një koncept të ri, që meriton vëmendje – “terrorizmi i të djathtës ekstreme”. Kështu deri më tani janë bërë dhjetëra hulumtime në lidhje me terrorin e së djathtës ekstreme ose terrorin e bardhë. Në një artikull të TIME-it shkruhet për kërkimet që tregojnë se numri i sulmeve të supremacistëve të bardhë (white supremacist) nga viti 2012 deri 2017 është dyfishuar nga 14 deri në 31, sipas Global Terrorism Database të Universitetit të Maryland-it. Po ashtu sipas Anti-Defamation League, 73% e vrasjeve në SHBA prej 2009 deri 2018 i atribuohen të djathtës ekstreme. Pavarësisht shifrave dhe (pa)saktësisë së tyre, shpjegimi i shfaqjes së të djathtës ekstreme në SHBA dhe Europë ndërlidhet me ISIS-in, qoftë në përmbajtje, qoftë në format dhe teknikat e veprimit. Sipas hulumtuesit J. M. Berger, lëvizjet e bardha-nacionaliste janë rritur për 600% nga vitit 2012 dhe ato operojnë më mirë se ISIS-i në çdo matricë sociale. Tërheqja e paraleleve të veprimit midis “nacionalistëve të bardhë” dhe ISIS-it ngërthen tendencën dhe ambicien politike të krijimit të shteteve të pastra etnike, racore dhe fetare. Mirëpo, sipas sulmit të fundit në Christchurch dhe propagandës mediatike, lihet të kuptohet se terrorizmi i bardhë inspirohet nga kryqëzatat mesjetare nën zgjatim mental të turkofobisë, gjegjësisht versioni i Islamit invadues dhe politik, kurse, në anën tjetër, terrori i tipit ISIS inspirohet nga utopia e shtetit sheriatik, bazuar në interpretimet unilaterale të Islamit, si luftë e paepur për “çlirim” territoresh.
Terrorizmi i bardhë dhe ISIS-i, me të gjitha tentakulat e radikalizmit të dhunshëm, ndërtohen mbi konceptin e “tokës” së premtuar, të pushtuar dhe asaj të çliruar. Terrorizmi i bardhë e ka frymëzim kryqëzatë ose luftën e shenjtë (bellum sacrum) ndaj të pafeve, kurse – në anën tjetër – “xhihadi ose ghazw”, në kuptimin më të rëndomtë të tij, shpjegohet si luftë ndaj të pafeve dhe në një diskurs të përgjithshëm e gjejmë të përkthyer edhe si “luftë e shenjtë” kundër jomyslimanëve. Mirëpo, në histori janë shënuar ngjarje shumë interesante që e kundërshtojnë thelbin e shpjegimeve të “Luftës së shenjtë” dhe “xhihadit apo gazas”. Në kryqëzatën IV, e cila ka ngjarë rreth viteve 1202-1204, të krishterët katolikë nisen për ta pushtuar Jerusalemin dhe përfundojnë në pushtimin e Konstantinopojës, pra të krishterëve ortodoksë, ndërsa kjo konsiderohet ndër betejat më të përgjakshme në historinë e Krishterimit. Në anën tjetër, e kemi betejën e Ankarasë më 1402, ku ndeshen Jëlldërëm Bejaziti – i biri i Sulltan Muratit I, i cili vritet në betejën e Kosovës më 1389 nga Milosh Obiliqi – dhe Timurit ose perandorisë timuride. Në njërën anë ishte Bejaziti me principatat vasale serbe, në krye me familjen e Brankoviqëve, ndërsa në anën tjetër ishte Timuri me principatat myslimane të lindjes. Sulltan Bajaziti e humb betejën dhe kapet rob së bashku me katër fëmijët e tij.
Këto dy raste dhe ngjarje të tjera historike, sado që e zvogëlojnë probabilitetin shkencor të saktësisë së nocionit “luftë e shenjtë” ose “xhihad”, interpretimi i rrjedhës kryesore prevalon si diskurs qendror në opinionin publik. Për më tepër se kaq, raporti i luftës së shenjtë dhe feve është raport fuqi-dije dhe përligjje e vërtetësisë së besimit ose dogmës fetare. Në diskursin publik të ligjërimit fetar islam nuk fshihet asnjëherë fakti i lavdërimit me pushtimet emevite, abaside dhe osmane. Përpos lavdërimit si krenari, pushtimet dhe zgjerimet e tilla paraqiten si thelbi i suksesit të besimit të drejtë dhe mossuksesi i tyre si pasojë e devijimit nga besimi i drejtë.
Kjo është shumë evidente, sidomos kur shndërrohet në një kauzë besimi dhe legjitimiteti parimor. Besimtari i thjeshtë, që përmes besimit të tij synon një lloj çlirimi nga çdo e bëmë tokësore, synon shpengimin nga çdo formë dhe përkufizim tokësor përmes një lidhjeje vertikale me Qiellin – ai bie në “grackën” e kolonizimit të besimit të tij me çështje tokësore, që për motiv e kanë “tokën”. Për të “shpëtuar” nga barra e pushtimeve të perandorive islame, që kohë pas kohe duken absurde, besimtari i thjeshtë i futet një odiseade apologjetike për vërtetimin e besueshmërisë së perandorëve dhe kauzave të tyre të drejta. Në një farë forme, duke qenë religjioni si ambicie dhe qëllim për “qiellin”, ai rezulton të shndërrohet një kauzë për “tokën”, duke ia shteruar asaj dimensionin tejkohor dhe tejhapësinor. Për më keq, besimi, në vend të çlirimit shpirtëror, shndërrohet në mjerim historicist, kjo ngaqë – duke e interpetuar historinë në mënyrë unilaterale, i ndikuar nga rrethanat politike dhe për më tepër i mbështetur në paradigmën kolonialiste të shek. XIX – prejudikon të ardhmen eskatologjike si ballafaqim dhe përplasje epike ndërmjet “besimtarëve” dhe “të pafeve”. Luftërat e kryqëzatave janë një shembull i mirë për ta mbivendosur këtë narracion eskatologjik, si dhe fabrikimet e reja të narracioneve të terrorit të bardhë dhe islamik. Pra, në përgjithësi, çlirimi nga “toka e pushtuar” si vërtetësi dhe përligjje e një besimi të caktuar. “Mëkëmbësia e premtuar” dhe “Perandoria e Qiellit” janë dy koncepcionet bazike, që e kanë zhvilluar dialektikën historike me projeksione historiciste për eskatologjinë e dy religjioneve të mëdha, Islamit dhe Krishterimit.
Dy figura eminente, të cilat ndërlidhen me debatin e nacionalizmave në Ballkan, orientalizmin dhe marrëdhëniet në mes Islamit dhe Krishterimit, që ishin të mbishkruara edhe në armën e terroristin Brenton Tarrant, janë edhe Gjergj Arianiti dhe Gjergj Kastrioti – Skënderbeu. Skënderbeu ishte jeniçer i tarikatit bektashi, luftëtar i pashoq bashkëkohës i Sulltan Fatihut II, pushtuesit të Konstantinopojës: dy luftëtarë të mëdhenj të edukuar në shkollën e pallatit Enderun – njëri si i biri i sulltanit e tjetri si prurje e devshirmesë osmane. Se çfarë ndodhi me Skënderbeun, rezistenca e tij ndaj osmanëve dihet mirëfilli. Stimulimi i një terroristi nga figura e Skënderbeut duhet t’i shqetësojë shqiptarët. Për hir të unitetit kombëtar shqiptarët duhet të distancohen nga interpretimet që i bëhen Skënderbeut si templar, si kryqtar ose edhe si figurë mitike e krishterë, duke e zhvilluar një diskurs kritik, edhe atë për dy fakte të rëndësishme: e para, për hir të shumicës dërrmuese myslimane, e që jorrallëherë ndjehen të mbështetur për muri nga presioni i imponuar i një lidhjeje fiktive të “mëkatit” të trashëguar nga të bëmat osmane, duke insistuar në dimensionin e tij të luftëtarit fetar si një “Athleta Christi” dhe, e dyta, se lindja e figurës së Skënderbeut është një moment i kërkimit të vendosjes së drejtësisë, me rastin e kërkimit të sundimit të tokave të babait të tij, gjë që sulltani e refuzon. Pra, çarja ndërmjet Skënderbeut dhe Sulltanit është çështje drejtësie si realizim premtimi. Përkundër faktit që Skënderbeu mund të mbetet ndër figurat ideologjike të terrorit të bardhë, penetrimi i një narracioni të tillë ideologjik do ta shndërronte Skënderbeun nga një figurë përbashkuese në një figurë përçarëse.
Ashtu siç është terrori fenomen modern, edhe kolonializmi, interpretimi partikular, ideologjia si vulgarizim i dijes dhe orientalizmi si matricë projeksionit tjetërsues, janë fenomene moderne dhe ndërlidhen me modernizmin dhe modernitetin. Kësaj nuk i shpëton as interpretimi eskatologjik i kryqëzatave, i luftës së shenjtë dhe interpretimi jashtëkontekstual i xhihadit. Ndërlidhja e sulmeve terroriste me problemet psikike dhe individët delikuentë dhe skizofrenik, edhe për pak kohë mbase, mund të duket e justifikueshme dhe atraktive, por shfaqja e indiferencës morale pas çdo akti terrorist duhet ta ngrejë alarmin për iniciativa të reja studimore rreth mobilitetit social. Trendet e migracionit rriten ngjashëm siç rriten edhe trendet e terrorit në forma të ndryshme të manifestimit. Shoqëria botërore mund të ndodhet përballë një fenomeni shumë më të shëmtuar, siç është “kapërcimi i mëshirës instinktive” të folur në terma të Hannah Arnendt-it, ku vrasësit nuk vrasin nga arsyeja e të qenit sadistë, fanatikë ose skizofrenë, por shkaku i besueshmërisë ndaj linjës vertikale organizative, me ç’rast, ashtu siç shprehet edhe Bauman-i, mohimi i ndërgjegjes vetjake kthehet në aktin më të lartë moral. Tani është momenti që shumica pasive, e nënshtruar nga terrori mental dhe fizik i kësaj pakice aktive, ta ngrejë në kauzë çështjen njerëzore. Vështirë të thuhet se mund ta zhdukim terrorin, por ka mundësi ta bëjmë parandalimin e entropizimit të tij të vrullshëm./ shenja
