Një gazetë britanike, bazuar në dokumentet e publikuara, ka zbuluar se Britania dhe Shtetet e Bashkuara bashkëpunuan ngushtë për të orkestruar një grusht shteti në vitin 1953 në Iran dhe për të rrëzuar qeverinë e zgjedhur në mënyrë demokratike të kryeministrit Mohamed Mosadek.
David J. Lynch i ‘Financial Times’ në artikullin e tij të publikuar në këtë gazetë, ka analizuar faktin se si Mbretëria e Bashkuar i tërhoqi Shtetet e Bashkuara në grusht shtetin, i cili u quajt “Operacioni Ajax” nga amerikanët dhe “Operacioni Boot” nga britanikët.
Teksti i plotë i artikullit është si vijon:
Qeveria britanike më 1952 në mënyrë të përsëritur i kërkoi SHBA të bashkoheshin në një grusht shteti që synonte rrëzimin e Mohamed Mosadek, kryeministrit të Iranit, sipas dokumenteve të sapozbuluara të Departamentit Amerikan të Shtetit.
Dosjet ofrojnë “konfirmimin e parë zyrtar të qëllimit të shprehur të Britanisë në fund të vitit 1952 për të bindur Uashingtonin për të ndihmuar në rrëzimin e Mosadek”, sipas dy studiuesve të lidhur me Arkivën e Sigurisë Kombëtare, organizatën private kërkimore jo-partizane që mori dokumentet.
Memorandumi i Departamentit të Shtetit “Top Sekret”, duke përfshirë edhe një të ashtuquajtur “Propozimi britanik për të organizuar një grusht shteti në Iran”, gjithashtu ofrojnë njohuri të reja për vlerësimin e Londrës mbi politikën iraniane dhe kërcënimet për interesat britanike që përfundimisht çuan në grusht shtetin e gushtit të 1953.
Kjo kryengritje anti-qeveritare, e mbështetur nga Britania dhe SHBA, rrëzuan Mosadekin, filloi më shumë se dy dekada të sundimit autoritar nga Shah Mohamed Reza Pahlavi dhe marrëdhëniet e hidhura midis Teheranit dhe Perëndimit.
Në vitin 1952, qeveria britanike eWinston Churchill ishte e dëshpëruar për të rifituar kontrollin e industrisë së naftës të Iranit, të cilën Mosadek e kishte shtetëzuar një vit më parë, “pothuajse çdo mjet të disponueshëm, duke përfshirë edhe veprimet ushtarake” shkruan Malcolm Byrne nga Arkivi i Sigurisë Kombëtare dhe Mark Gasiorovski .
Duke filluar në tetor, zyrtarët britanikë dhe amerikanë u takuan të paktën tre herë për të diskutuar perspektivat për rrëzimin e qeverisë së Mosadekit. Sir Christopher Steel, zyrtar i No 2 në ambasadën britanike në Uashington, ngriti idenë tek zyrtarët e SHBA.
Në vitet e fundit, qeveria britanike ka shtyrë në mënyrë të përsëritur zyrtarët amerikanë për të mbrojtur nga publiku ndonjë konfirmim zyrtar të përpjekjeve të Londrës për të rrëzuar qeverinë iraniane.
Dokumentet e publikuara të martën u bënë nga një vëllim i fundit i Departamentit të Shtetit prej 1,007 faqesh i lëshuar si pjesë e serisë së saj të vazhdueshme në “Marrëdhëniet e Jashtme të Shteteve të Bashkuara”. Z. Byrne dhe Z. Gasiorovski apeluan kundër vendimit të qeverisë për të mbajtur dokumentet e klasifikuara.
Para se të merrte një përgjigje zyrtare, Z. Gasiorovski zbuloi të dhënat në një arkiv të qeverisë në College Park, Maryland. Grushti i shtetit 26 nëntorit 1952 ishte deklasifikuar më 17 maj, një muaj para publikimit të vëllimit të Departamentit të Shtetit.
Një shënim i mbajtur më 3 dhjetor 1952 zbuloi fakte që tregonin se nuk do të deklasifikohej derisa qeveria britanike t’a miratonte, ose kjo gjë do të bëhej në vitin 2025. Studiuesit u ankuan se qeveria britanike po kontrollonte atë që publiku amerikan mund t’a mësonte për përfshirjen e qeverisë së vet.
Nuk është e qartë nëse Londra është konsultuar për lirimin e dokumenteve të vitit 1952, shtuan ata.
Administrata e Truman kishte bllokuar thirrjet fillestare të Britanisë për të vepruar kundër Mosadekit, i cili kishte përjashtuar diplomatët britanikë dhe zyrtarët e inteligjencës disa muaj pasi nacionalizoi fushat e naftës.
Në fund të vitit 1952, britanikët kishin modifikuar katranin e shitjeve, duke theksuar nevojën për të tërhequr Mosadekin për të luftuar “Komunizmin në Iran”, tregojnë dokumentet. Presidenti Harry Truman dhe Dean Acheson, sekretari i shtetit, ende refuzuan të mbështesin një grusht shteti, duke preferuar të punojnë me Mosadekin./ PT
-vazhdon pjesa e dytë-
