Islami dhe feminizmi (pjesa e dytë)

Autor: Muhammed Legenhausen

Roli i grave në Islam

Vërtet roli më i rëndësishëm dhe më i theksuar për femrat në burimet islame është ai i gruas dhe i nënës, por assesi nuk mund të kufizohet në këto dy gjëra. Femrat mund të jenë sipërmarrëse, siç ishte Hatixheja, gruaja e parë e Muhammedit (s.a.a) dhe e konvertuara e parë në Islam.

Ato mund edhe të mbajnë edhe qëndrime të fuqishme politike, madje edhe të tilla që çojnë drejt martirizimit, siç bëri Fatimeja, vajza e Muhammedit (s.a.a), gruaja e Imam Aliut dhe nëna e Imam Hasanit dhe Imam Husejnit, paqja qoftë mbi ta.

Disa pozita, megjithatë, si udhëheqja e namazit për burra, konsiderohen të papërshtatshme për femrat.

Perëndimorët shpesh supozojnë se, meqë marrëdhëniet shoqërore ndërmjet meshkujve dhe femrave janë të kufizuara në shoqëritë islame, në mënyra që atyre u duken të çuditshme, femrat muslimane nuk janë aktive në shoqëri dhe në politikë. Anekdota vijuese, e përcjellë nga W. Morgan, e cila merret me ngjarjet në Teheran në vitin 1911, siguron disa dëshmi të asaj sa i gabuar ishte ky supozim.

Në ditët e errëta kur filloi pëshpëritja e dyshimeve, nëse Mexhlisi (parlamenti) do të rrinte i vendosur [kundrejt kërcënimeve ruse], femrat perse, me zellin e tyre për liri dhe me dashurinë e zjarrtë për shtetin e tyre…e siguruan përgjigjen. Jashtë oborreve dhe haremeve të tyre të rrethuara me mure marshuan treqind nga ajo gjini e dobët, me skuqjen e një vendosmërisë të pavdekshme mbi faqe. Ato ishin të veshura me teshat e tyre të thjeshta e të zeza, me rrjetat e bardha të perçeve lëshuar mbi fytyra. Shumica kishin pistoleta nën çadorët ose nën mëngët e tyre. Ato shkuan drejt e në Mexhlis dhe, të mbledhura atje, kërkuan nga kryetari që t’i pranonte të gjitha. Nuk është shënuar se çfarë kanë menduar asokohe deputetët e rëndësishëm të “Vendit të Luanit dhe Diellit” (pra Persisë) për këtë vizitë të çuditshme. Kryetari miratoi të pranonte një delegacion prej tyre. Në dhomën e tij të pritjes, ato u ulën përballë tij, dhe, që ai dhe kolegët e tij të mos dyshonin në seriozitetin e qëllimit të tyre, këto nëna, gra dhe vajza perse, që jetonin të rrethuara brenda mureve të tyre, i shfaqën kërcënueshëm pistoletat e tyre, i hoqën perçet e tyre, dhe e pranuan vendimin për t’i vrarë burrat dhe djemtë e vet e për ta sakrifikuar jetën, nëse deputetët do të lëkundeshin në detyrën e tyre për ta ruajtur lirinë dhe dinjitetin e popullit dhe kombit pers. [1]

Kjo nuk është ndodhia e vetme. Femrat në shoqëritë muslimane janë dhe gjithmonë kanë qenë aktive në çështjet shoqërore dhe politike, paçka se rrallë kanë marrë role të dukshme udhëheqëse publike. Një lexim i kujdesshëm i Kur’anit tregon se kjo nuk është një rastësi historike.

Zoti drejtpërsëdrejti u flet femrave nëpërmjet shpalljes kur’anore, duke i siguruar se veprat e tyre nuk do të kalojnë pa u shpërblyer dhe duke ofruar si shembuj femrat që guximshëm kanë marrë qëndrime të vendosura në kushte shoqërore të pafavorshme, ndonëse jo për t’i siguruar të drejtat ose interesat e tyre, por për t’iu bindur Zotit.

Kështu, Merjemja, paqja qoftë mbi të, u qortua nga njerëzit e saj për lindjen e Isës, si një fëmijë jashtë një lidhjeje martesore. Kur u vizitua nga engjëlli, ajo pranoi ta lindte fëmijën nga bindja ndaj Zotit. Si përgjigje ndaj talljeve të drejtuara kundër saj, Merjemja nuk arsyetohej, por i drejtonte te profeti fëmijë, i cili në mënyrë mrekullore u fliste atyre.[2] Gruaja e Faraonit nuk pranoi t’i bindej burrit dhe mbretit të saj në idhujtarin e tij, pasi që e kishte pranuar mesazhin e profetit Musa.[3]

Rolet kryesore të ndara për femrat në Islam janë ato të gruas dhe të nënës, dhe janë pikërisht këta role, që feministeve më së shumti ua prishin rehatinë. Feministet merren me “çlirimin” e grave nga pritja që ato të martohen dhe të kenë fëmijë.

Ato e barazojnë përparimin e femrës me mundësitë e punësimit, të të ardhurave, të eksperimentimit me marrëdhëniet jo-tradicionale seksuale dhe me fuqinë politike. Ndonëse Islami nuk i pengon gratë nga të zotëruarit pasuri dhe fuqi, thjesht vë theks më të madh mbi martesën dhe familjen.

Dhe me sa duket, kjo është në pajtueshmëri me interesat e shumicës më të madhe të femrave në botë. Ndonëse ato nuk janë kundër pasurisë dhe fuqisë, meraku i tyre kryesor është zakonisht martesa dhe familja. Islami vetëm sa i lartëson këto dy gjëra, ndërsa feminizmi përpiqet t’i shkatërrojë.

Sigurisht, roli më i rëndësishëm për femrën në Islam nuk është i ndryshëm nga ai i një mashkulli. Edhe burri edhe gruaja janë fillimisht shërbëtorë të Zotit. Meshkujt dhe femrat muslimane, rolet e nënave dhe etërve, grave dhe burrave, blerësve dhe shitësve, mësuesve dhe nxënësve ose të punonjësve dhe punëdhënësve i marrin përsipër si shërbëtorë të Zotit.
Kundërshtimi islam ndaj socializmit

Socializmi bën thirrje për shkatërrimin e traditës dhe zëvendësimit e saj me një sistem radikal egalitar. Sistemi socialist i shpërndarjes së pasurisë është jo-islam, pasi e shpërfill dallimin që lind si rezultat i kontratave dhe tregtisë, por e merr parasysh vetëm modelin e shpërndarjes. Materializmi socialist është i papërputhshëm me anti-materializmin e ideologjisë islame.

Ideja se mjetet e prodhimit duhet të jenë në duart e masave ose të partisë që i prezanton ata, është në kundërshtim me idenë e sundimit hierarkik që gjendet në Islam, i cili, ndonëse mund të jetë në të mirë të popullit, nuk i jep popullit të drejta të plota mbi mjetet e prodhimit.

Më tej, sa i përket feminizmit, aty ku socializmi e kundërshton familjen si një shprehje të marrëdhënieve shfrytëzuese klasore, Islami kërkon ta mbështesë dhe ta inkurajojë ndërtimin dhe ruajtjen e familjes. Lidhjet familjare janë jashtëzakonisht të rëndësishme në Islam. Kështu, Islami dhe socializmi janë në kundërshtim të plotë në këtë pikë.

Të gjitha format e feminizmit me prirje socialiste janë në pajtueshmëri me qëllimin e shkatërrimit përfundimtar të familjes. Të gjitha e refuzojnë çdo lloj dallimi gjinor, si dhe plotësueshmërinë (komplementaritetin) e ndërsjellë të gjinive. Si të tilla, ato janë në kundërshtim të plotë me Islamin.

Shumica e formave të feminizmit që e refuzojnë socializmin, prapëseprapë i ruajnë parimet absolute egalitariane dhe anti-familjare të socialistëve, ndaj Islami i kundërshton ato jo më pak se ç’bën me format më të zakonshme të ndërlidhura me socializmin.
Kundërshtimi islam ndaj qëndrimeve filozofike feministe

Vlerat morale të përkrahura nga feministet, qoftë feminizmi i barabartë ose feminizmi gjinocentrik, nuk janë vlera të mbështetura nga Islami. Në feminizëm, qëllimi është liria e plotë për të zgjedhur të jetosh siç dëshiron, pa asnjë ndërhyrje të traditave shoqërore ose të rregullave që u caktojnë role të veçanta burrave dhe grave. Në Islam, drejtësi do të thotë që çdo gjë të vendoset në vendin e duhur dhe jo barazi absolute, aq më pak epërsi femërore në të gjitha sferat.

Këmbëngulja për drejtësi në mësimin islam ka si parakusht urtinë dhe njohjen, të cilat rezultojnë nga studimi dhe mënyra e të jetuarit sipas modelit të vendosur nga Profeti (s.a.a.) dhe Imamët e Ehl-i Bejtit.

Mendimi filozofik në Islam, njësoj si të gjithë aspektet e kulturës islame, është një pasqyrimi i teuhidit, pra i njëshmërisë së Zotit. Konsiderohet se të gjitha gjërat kanë një unitet të fshehur, si pasoja të Zotit si Shkaku Absolut ose si forma të shpërfaqjes së Tij.

Arsyeja ngrihet në piedestal si një mjet për ta kuptuar teuhidin. Mendimi filozofik feminist, në anën tjetër, lëviz në drejtim të kundërt. Në vend që të kërkojë një unitet të fshehur në ekzistencë dhe në krijim, ose së jashtmi, në realitetin dhe në trajtën e gjërave, feminizmi merret me gjetjen e konfliktit. Feminizmi sheh forma të mbuluara të nënshtrimit dhe diskriminimit brenda çdo teksti, çdo teorie dhe çdo fenomeni shoqëror ose kulturor.

Ai e zhvendos idenë e harmonisë ndërmjet mashkullores dhe femërores me një reagim të ashpër kundër shtypjes së femrave nëpërmjet dallimit gjinor. Vetë arsyeja konsiderohet një mjet i shtypjes, dhe mbështetja në arsye, me shumë përçmim, quhet “logo-centrizëm.”

Ideali i filozofit në kulturën islame është ideali i njeriut që e ka mposhtur tundimin e egos së tij të ulët nëpërmjet shfrytëzimit të intelektit. Intelekti mbizotëron në shpirtin e filozofit, i cili kështu e humbet interesin për atë që konsiderohet e dëshirueshme sipas standardeve të kësaj bote.

Ideali i mendimtarit ose mendimtares, që gjendet në shkrimet feministë, është ai i një gruaje që është e preokupuar me përvojat e veta dhe e cila i përdor këto përvoja për t’i zbuluar rrënjët e shtypjes së grave në dallimet gjinore, të cilat ajo i tejkalon nëpërmjet përpjekjes së një dëshire, që është e pakufizuar nga patriarkati.

Ideali i Islamit është afërsia me Zotin, ndërsa marrëdhëniet shoqërore udhëhiqen nga një frymë e bindjes ndaj Zotit, në të cilën drejtësia kuptohet si një ekuilibër i duhur që i kënaq kërkesat e vetëdijes morale, traditat shoqërore dhe urdhrat e qartë të Zotit.

Përkundër kësaj, në feminizëm, e gjithë teologjia i nënshtrohet programit feminist të çlirimit, ku ideali është një liri shoqërore që i bën pretendimet e veta absolute në emër të barazisë, si dhe zhdukja e dallimeve gjinore në rolet shoqërore, gjë që kërkon një revolucion në traditat shoqërore e që i hedh poshtë urdhrat e qartë të Zotit.
Kundërshtimi islam ndaj teorisë politike feministe

Teoria politike islame e sheh padrejtësinë si një rebelim kundër Zotit. Pasi që sunduesit e uzurpojnë autoritetin për kënaqjen e dëshirave të veta, në vend që t’i nënshtrohen vullnetit hyjnor, ata bëjnë padrejtësi ndaj njerëzve të tjerë, që janë qytetarë dhe fqinjë të tyre. Mëkati ndaj Zotit është parimor, dhe kjo shprehet në padrejtësinë ndaj të tjerëve.

Me këtë refuzim të nënshtrimit karshi vullnetit hyjnor, për çfarëdo arsye, shfaqet fryma e diçkaje krejt të huaj për nënshtrimin e plotë të kërkuar nga Islami. Mëkati kryesor, pra, është ai i mosbindjes ndaj Zotit. Padrejtësitë e bëra në përpjekjet e dhunshme për ta ruajtur pushtetin janë pasojë e natyrshme e këtij mëkati.

Teoria politike feministe, në anën tjetër, e sheh mëkatin kryesor në nënshtrimin e femrave nga autoriteti mashkullor. Të gjitha padrejtësitë e tjera shoqërore, pastaj, interpretohen sipas kësaj, dhe eliminimi i çdo lloj nënshtrimi të grave nga burrat shihet si çelësi i eliminimit të të gjitha formave të tjera të padrejtësisë.

Qëllimi i Islamit është ta sjellë njeriun sa më pranë hyjnores. Prandaj, qëllimi i rendit politik në Islam është krijimi i një mjedisi ku mundësohet adhurimi i Zotit dhe nënshtrimin para Tij, me çfarë mund të fitohet afërsia me Të.

Kjo kërkon themelimin e një gjendjeje të harmonisë shoqërore e të ekuilibrit, në të cilën çdo përbërës i shoqërisë, si dhe institucionet shoqërore, praktikat, format kulturore, debatet shoqërore dhe të gjithë pjesëtarët e shoqërisë, e gjejnë hapësirën e përshtatshëm për t’iu afruar hyjnores me nënshtrim të plotë.

Qëllimi i rendit politik në feminizëm, ndërkaq, asnjëherë nuk shkon përtej lirisë për t’i dhunuar kufijtë e roleve tradicionale gjinore, duke krijuar marrëdhënie dhe madje edhe komunitete pa ndonjë formë të hierarkisë, nënrenditjes ose dallimit gjinor, siç haset në familjet e thuajse të gjitha kulturave.
Kundërshtimi islam ndaj teologjisë feministe

Meqë në Islam nuk ekziston Trinia e Shenjtë, nuk ekziston Ati Zot dhe as Biri Zoti, ndërsa koncepti i Zotit nuk është aq specifikisht gjinor siç është në fenë e krishterë. Në gjuhën arabe të Kur’anit, vërtet përdoren përemrat mashkullorë për t’iu referuar Zotit, por kjo siguron pak hapësirë për zhvillim e një kritike të llojit që feministet e kanë bërë kundër konceptit të krishterë të Zotit.

Perëndesha feministe, në anën tjetër, është qartësisht në kundërshtim me mësimet e Islamit. Zoti i Islamit nuk është një femër dhe Ai nuk ka vajza.

Ndërkaq, diskutimet teologjike të cilësive të Zotit tregojnë qartë se ekzistojnë aspekte “femërore” dhe “mashkullore” të hyjnores, dhe madje se “femërorja” ka përparësi.[4]

Siç ka argumentuar Wolfson në studimin e tij të teologjisë islame,[5] diskutimet e emrave dhe cilësive të Zotit luajnë një rol që, në teologjinë islame, mund të krahasohet me diskutimet mbi Trininë mes teologëve të krishterë.

Pra, jo vetëm që koncepti islam i hyjnores është i dëlirë nga anshmëria mashkullore që është e pranishme në konceptin e Trinisë, por gjëja më e afërt që mund ta gjendet në Islam me idenë e marrëdhënieve të brendshme të hyjnores, siç janë diskutuar në fenë e krishterë nëpërmjet Trinisë, është ideja e emrave dhe cilësive të Zotit, në të cilat jo vetëm që nuk ka kurrfarë anshmërie kundër femërores, por femërorja lartësohet si parimore. Mëshira e Zotit e tejkalon zemërimin e Tij.[6]
Feminizmi si kulturë imperialiste

Për shumë kohë, feminizmi ka qenë arma e preferuar në arsenalin e fuqive kolonialiste. Kolonialistët e përdorën feminizmin me qëllim që t’i qortonin kulturat e tokave që i udhëhiqnin, të fitonin mbështetje lokale për evropianizimin dhe të siguronin një arsyetim moral për imperializmin.[7]

Para shekullit të njëzetë, evropianët e kuptonin Islamin shumë pak. Keqkuptimet ishin rrënjosur që në kryqëzata, ku u përdor një fushatë keqinformimi për ta përkrahur nismën për luftë. Një nga aspektet në këtë fushatë merrej me gjininë në Islam.

Islami u dënua publikisht për shkak të poligamisë, sensualitetit dhe burgosjes së femrave pas mbulesës, hixhabit. Madje edhe në shekullin e tetëmbëdhjetë, shumë evropianë besonin se Islami mëson se femrat nuk kanë shpirt.

Përgjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë, fuqitë kolonizuese evropiane, në veçanti anglezët, i tejzhvilluan këta keqkuptime të rëndomta për ta justifikuar një program për çrrënjosjen e kulturës muslimane. Antropologjia viktoriane kontribuoi në idenë se kulmimi i zhvillimit të njeriut gjendej në Angli, dhe se prandaj ishte e natyrshme dhe e përshtatshme për britanikët që të sundonin mbi popujt e tjerë.

Në të njëjtën kohë, një lëvizje e zëshme feministe ishte duke u shfaqur në Angli. Në retorikën e tyre, kolonialistët i përdorën argumentet e feministeve angleze për të shpallur se, meqë muslimanët i shtypin gratë e tyre, morali i tyre duhet të zëvendësohej me moralin “e civilizuar” evropian.

Kështu, feminizmi kolonial u shfrytëzua kundër kulturave të tjera në shërbim të sunduesit kolonial, në veçanti kundër kulturave muslimane, por në variante të ndryshme është përdorur edhe kundër kulturave lokale në Indi dhe në Afrikë.

Kolonialistët argumentuan se arsyeja themelore për prapambetjen e gjithëpranishme të shoqërive muslimane ishte mbizotërimi i traditave islame lidhur me femrat. Hixhabi u bë simbol i poshtërimit të gruas dhe objektivi kryesor i propagandës kolonialiste.

Me qëllim që shoqëritë muslimane të përparonin drejt civilizimit, femrat në këto shoqëri duhej të mësonin si të visheshin dhe të silleshin si femrat evropiane.

Evelyn Baring, Konti i Parë i Cromer-it (ang. 1st Earl of Cromer), ishte konsulli i përgjithshëm britanik i Egjiptit prej vitit 1882 deri në vitin 1907, dhe ai shpesh i përdorte argumentet feministe në sulmet e tija kundër Islamit, duke pohuar se Islami i poshtëronte gratë, ndërsa feja e krishterë i lartësonte ato. E gjithë kjo bëhej ndërsa, në Angli, vetë Cromer ishte një anëtar themelues dhe kryetar i Lidhjes së Burrave Kundër të Drejtës për Votë për Gratë! Ajo që shquhet në deklaratat e tija rreth Egjiptit është se vetëm duke e hequr hixhabin e grave, Egjipti do të mund të përfitonte nga civilizimi perëndimor i sjellë nga kolonialistët.[8]

Misionarët e krishterë u përqendruan edhe në rolin e femrave në shoqëritë islame, për t’i arsyetuar pohimet e epërsisë së fesë së krishterë dhe të nevojës për aktivitete misionare në tokat muslimane, kuptohet, nën mbrojtjen e fuqisë ushtarake kolonialiste.

Përveç sunduesve kolonialistë dhe misionarëve, edhe feministet perëndimore e përhapën idenë se urdhrat e Islamit lidhur me femrat duhej të braktiseshin. Leila Ahmed shkruan:

Edhe të tjerë, përveç zyrtarëve dhe misionarëve, i kanë promovuar këto ide, për shembull individët që banonin në Egjipt. Feministet qëllimmira evropiane, si Eugenie Le Brun (që e mori nën mbrojtje të rejën Huda Sha’rawi), shumë seriozisht përcollën te gratë e reja muslimane një të kuptuar evropiane të mbulesës dhe nevojën për ta hequr atë si hapin e parë thelbësor në luftën për çlirim të femrës.[9]

Trashëgimia e feminizmit kolonialist ka vazhduar nëpërmjet periudhës neo-kolonialiste deri sot. Feministet perëndimore vazhdojnë t’i kritikojnë shoqëritë muslimane, duke i kushtuar vëmendje të veçantë hixhabit, gjë që akoma shihet nga feministet si simbol i nënshtrimit të grave nga patriarkati musliman.

Anëtarët e klasave të larta në shoqëritë muslimane, që i pranuan mënyrat perëndimore të veshjes, sjelljes, dekorimit të shtëpive e të modës intelektuale, e pranuan edhe feminizmin kolonialist. Feministet e para nga vendasit e tokave të kolonizuara ishin ato të klasave të larta që ishin arsimuar në Evropë ose në shkollat evropiane.

Udhëheqësit nacionalistë në vendet muslimane, si Ataturku dhe Reza Shahu, ishin të ardhshmit që e pranuan retorikën e feminizmit kolonialist si pjesë të programeve të tyre të modernizimit. Ata ishin në pajtim të përgjithshëm me llojin e vlerave dhe pikëpamjeve që përfaqësonin kolonialistët.

Ata u pajtuan me kolonialistët edhe mbi faktin se kulturat e tyre duhej të reformoheshin që t’u afroheshin standardeve të civilizimeve evropiane. Dallimi i tyre i vetëm nga kolonialistët ishte se ata dëshironin vetë ta drejtonin programin e modernizimit. Ata nuk do të lejonin që evropianët t’i qeverisnin shtetet e tyre, por ata vetë do t’i qeverisnin shtetet e tyre, ashtu siç do të kishin bërë evropianët, mbase edhe më mizorisht.

Vlerat dhe moda e mësuar prej kolonialistëve nga klasat e larta do t’i imponoheshin shoqërisë në tërësi. Simboli më i ashpër i kësaj ishte përpjekja për t’i bërë të jashtëligjshme mënyrat tradicionale të veshjes islame.

Në vitin 1936, Reza Shahu i Iranit e shpalli emancipimin e femrave dhe e bëri të paligjshme mbulesën islame të tyre. Po atë vit, gratë e fituan të drejtën e votës, dhe në Aktin për Mbrojtjen e Familjes, poligamia u bë e jashtëligjshme dhe u vendos që grave t’u jepej kujdestaria e fëmijëve në rast shkurorëzimi.

“Akti për Mbrojtjen e Familjes” u zhvleftësua pas fitores së Revolucionit Islamik të Iranit, kur ky ligj dhe shumë nga masat e tjera të imponuara nga feministët, bashkë me pjesën tjetër të trashëgimisë kolonialiste, u denoncuan si kundërthënëse me qëllimet e Islamit.

Lidhja ndërmjet feminizmit dhe imperializmit kulturor është shprehur qartë nga Sachiko Murata:

Mua më duket se feministet që kanë kritikuar aspekte të ndryshme të Islamit ose të shoqërisë islame i mbështesin pozitat e tyre mbi një botëkuptim radikal, që është i huaj për botëkuptimin islam. Kritika e tyre zakonisht merr një qëndrim moral. Ato kërkojnë reforma, qoftë në mënyrë të qartë ose të nënkuptuar. Reforma që ato synojnë është e llojit standard modern perëndimor. Mes tjerash, kjo do të thotë se ekziston një ideal abstrakt, i përpiluar nga ne ose nga udhëheqësia jonë, që duhet të imponohet duke e zhvendosur rendin e vjetër. Kjo reformë është e një linje të njëjtë me atë të imperializmit perëndimor, që fillimisht u paraqit në Lindje si një aktivitet misionar i krishterë. Qëllimi i njeriut të bardhë gradualisht i zgjeroi horizontet e veta ose i ngushtoi ato, varësisht nga pikëpamja. Tashmë nuk promovohej ideja se shpëtimi ishte te krishterimi, por te shkenca dhe zhvillimi.[10]

Prof. Murata vazhdon më tej duke komentuar se kritika feministe e merr për të mirëqenë një qëndrim vendosmërisht moral, dhe duke u mbështetur në supozimin se çdo lloj nënrenditjeje e femrës karshi mashkullit është e gabuar dhe shtypëse, vazhdon me denoncimin e Islamit, si dhe të shumë sistemeve të tjera tradicionale që përmbajnë rregulla që i qeverisin marrëdhëniet gjinore.

Në këtë pikë, muslimanët duhet të ndalen dhe të pyesin në janë vërtet të pranueshme supozimet morale që përdoren për ta dënuar fenë e tyre. Islami e ka moralin dhe jurisprudencën e vete, të dyja të mbështetura në një metafizikë që është përvijuar përgjatë shekujve nga filozofët, gnostikët dhe teologët muslimanë.

Ideja nuk është se nuk mund të ketë padrejtësi në shoqëritë muslimane, por se muslimanët nuk do të jenë të aftë t’i zgjidhin problemet e tyre shoqërore si muslimanë thjesht me pranimin e heshtur të mbizotërimit shoqëror dhe kulturor të Perëndimit.

Edhe femërorja edhe mashkullorja janë shpata me dy tehe. Secila ka një vlerësim negativ dhe pozitiv. Nëse theksi rreptësishtë “patriarkal” i disa muslimanëve bashkëkohorë duhet të zbutet, kjo nuk mund të ndodhë duke vënë një theks të ri mbi femëroren si një cilësi pozitive dhe mbi mashkulloren si një cilësi negative.

Muslimanët do të jenë të aftë t’i bëjnë gjërat si muslimanë, dhe jo si imitues të Perëndimit, vetëm nëse sërish i kthejnë sytë kah dimensionet shpirtërore dhe intelektuale të traditës së tyre.[11]
Përfundim: Përpjekja islame kundër feminizmit

Pikat e shkurta të shtjelluara më sipër, ndonëse të përgjithshme, duhet të mjaftojnë për të treguar se papërshtatshmëria e Islamit me feminizmin është e thellë. Nuk bëhet fjalë vetëm për një mosmarrëveshje rreth asaj se si do të interpretohet ligji islam ose çfarë lloje të drejtash duhet t’u jepen femrave.

Islami dhe feminizmi kanë pikëpamje kundërthënëse në çështjet më themelore të metafizikës, etikës, filozofisë shoqërore e politike dhe teologjisë.

Femrat muslimane kanë argumentuar, gjithashtu, se feminizmi është një ideologji relevante vetëm për jetët e femrave të pasura perëndimore, dhe se madje edhe për ato nuk ka rezultuar në tjetër gjë, përveç që i ka bërë thuajse meshkuj ose objekte seksi. Ato gjithashtu kanë theksuar se, ndërsa gratë muslimane i konsiderojnë si më të rëndësishme rolet e tyre të nënës dhe të gruas, ideologjia feministe e nënçmon rëndësinë e këtyre roleve në luftën e saj kundër stereotipave gjinorë.

Simboli më i dukshëm i përpjekjes anti-feministe nga femrat muslimane është hixhabi (rregullat e modestisë në veshjen islame). Ndërsa feministet në shoqëritë muslimane e kanë pranuar mbulesën si simbol të nënshtrimit të gruas ndaj burrit, besimtarët dhe besimtaret e kanë pranuar atë si një simbol të respektit e të modestisë.
Ndalesa e shtypjes së femrës në Islam

Mbi asnjë ndalesë nuk është vënë theks në Islam aq sa mbi ndalesën e padrejtësisë. Në Kur’an, vëmendje e veçantë u kushtohet sferave të ndryshme në të cilat ka hapësirë për padrejtësi kundër grave, por në përgjithësi, është pranueshmëria shoqërore dhe vetëdija morale, të cilave u bën apel Kur’ani për ta dalluar atë që është e drejtë nga ajo që është shtypje.

Ligjet e Islamit vendosin kufij të jashtëm, por kjo nuk do të thotë se çfarëdo që rastis brenda perimetrave është e lejuar. Në rastin e adhurimit, për shembull, ligji i përcakton kushtet e jashtme për vlefshmërinë e namazit, agjërimit dhe të pastërtisë rituale, por ekziston hapësira dhe mundësia që ta falim namazin në një mënyrë që konsiderohet e papëlqyeshme (ar. mekruh), ndonëse namazi ynë mbetet formalisht i vlefshëm. Është ndoshta e panevojshme të theksohet se vlefshmëria formale e aktit të adhurimit nuk është një dëshmi se adhurimi është i pranueshëm dhe i plotë.

Sipas një hadithi të përcjellë si në burimet shi’ite ashtu edhe në ato sunnite, në pelegrinazhin e tij të fundit, Profeti (s.a.a) tha: “O njerëz! Kinie drojë Zotin lidhur me gratë, sepse i keni marrë si amanet nga Zoti.” Meqë për atë që e marrim si amanet duhet domosdo të kujdesemi si duhet, disa dijetarë kanë lejuar që autoritetet ligjore fetare të ndërhyjnë madje edhe në rastet ku nuk ka shkelje të prerë të parimeve islame, nëse gruaja keqtrajtohet nga burri i vet.[12]
Keqpërdorimi i Islamit për shtypjen e grave

Islami ka qenë dhe vazhdon të keqpërdoret si një instrument për shtypjen e femrave. Kjo ndodh në mënyra të ndryshme. Ndonjëherë burrat përfitojnë nga pozita e femrave në shoqëritë muslimane, për t’u mohuar atyre të drejta që duhej të mbroheshin, sikur Islami të praktikohej si duhet. Urdhrat e Islamit kundër padrejtësisë ndaj grave thjesht shpërfillen, dhe vetë Islami gabimisht përdoret si një arsyetim për këtë.

Një shembull i kësaj është mënyra se si talibanët në Afganistan i keqpërdorin normat e ndarjes gjinore për t’ua mohuar femrave mundësinë e arsimimit dhe qasjen në shëndetësi dhe në shërbime të tjera publike. Një tjetër mënyrë se si femrat janë shtypur në Islam është kur teksti i ligjit praktikohet, por shpirti i tij dhunohet. Shembujt e kësaj janë aq të shumtë sa nuk ka nevojë t’i numërojmë këtu. Këto janë çështje që sot duhet të trajtohen në shoqërinë muslimane, si nga meshkujt edhe nga femrat.

Si shkak i keqpërdorimeve që ekzistojnë, feministet argumentojnë se ligji islam duhet të ndryshohet, por ekzistojnë edhe mënyra të tjera për ta luftuar këtë keqpërdorim. Në këtë kontekst, duhet t’i kushtohet më shumë vëmendje frymës së mësimeve islame. Ligji islam nuk duhet të shihet si një strukturë brenda të cilës mund të shpëtosh pa u ndëshkuar e të bësh gjithë çfarë dëshiron.

Muslimanët duhet të jenë po aq të kujdesshëm në trajtësimin e vetvetes sipas idealeve të Islamit, sa ç’janë në praktikimin e urdhrave të tij ligjorë me përpikëri. Feministet duket se e ndajnë të njëjtën verbëri si ata që e keqpërdorin ligjin islam si një shkas për t’i shtypur gratë. Asnjëra nga të dy palët nuk arrin të shohë përtej ligjit, për të arritur tek vlerat dhe idealet islame.

Çështja është trajtuar në mjaft hollësi nga Shehid Mutahhariu, i cili e njeh këtë problem dhe e përshkruan si vijon:

Këto mizori janë rezultate dhe degëzime të një koncepti të gabuar të Islamit, i cili, sipas tyre, thotë: “Një grua duhet t’i durojë mizoritë e tilla, njësoj si një pacient në fazën e fundit të kancerit.” Kjo e ka krijuar një përshtypje të Islamit që është më e dëmshme se çdo propagandë e ligë kundër fesë sonë.[13]

Shehid Mutahhariu bën thirrje për organizimin e lëvizjes islame të femrave, me qëllim që ato t’u kundërvihen padrejtësive që u janë bërë në shoqëritë muslimane:

Në shtetin tonë kemi nevojë për një lëvizje të femrave, por na duhet një lëvizje e pastër islame dhe jo një lëvizje e errët dhe e zymtë evropiane.[14]
Lëvizje muslimane të grave

Përpjekjet për eliminimin e shtypjes ndaj femrave duke u mbështetur në një pranim të Islamit mund të quhen lëvizje muslimane të grave. Në periudhën moderne, lëvizjet muslimane të grave lindën si reagime ndaj feminizmit, ndonëse ato u morën kryesisht me përmirësimin e kushteve të grave në shoqëritë muslimane.

Nuk është gjithmonë e qartë nëse organizatat dhe individët e mbështesin në Islam luftën e tyre për përmirësimin e gjendjes së grave ose në një ideologji feministe të maskuar sikur e pranon Islamin. Sido që të jetë, ky dallim nuk është aq bardhë e zi.

Duket se një numër i konsiderueshëm i grave muslimane, të ndikuara nga idetë feministe, sinqerisht besojnë se interpretimi i drejtë i Islamit është ai që bën thirrje për barazi absolute të të drejtave të burrave dhe të grave, si dhe në eliminimin e të gjithë dallimeve të mbështetura në gjini brenda ligjit islam, siç është interpretuar ai tradicionalisht.

Në anën tjetër, është e mundur që gra të tjera muslimane, me shumë sinqeritet, por gabimisht, të besojnë se nuk ekzistojnë argumente të vlefshme brenda jurisprudencës islame për reforma të interpretimit tradicional të ligjit. Kështu, mes lëvizjeve muslimane të grave, përkundër lëvizjeve të qarta sekulariste feministe, do të gjejmë disa që mbështeten vendosmërisht në një përpjekje për të qenë të orientuara sipas shpalljes së fundit të Zotit, siç u mësua nga Profeti i Tij i zgjedhur, Muhammedi (s.a.a), ndërsa grupe të tjera do të përpiqen t’i manipulojnë mësimet e Islamit për agjendat e tyre, qofshin këto agjenda feministe ose tradicionale. Si rrjedhojë, do të ketë një sferë shumë të gjerë të përhimët, ndërmjet besimit të pastër dhe hipokrizisë, siç ka qenë gjithmonë në çështjet e fesë.

Feministet e kanë vërejtur mbështetjen e madhe që gëzon Islami mes grave në shtetet muslimane. Disa janë përgjigjur duke i quajtur gratë muslimane të marra ose të humbura. Ky duket se është qëndrimi i Leila Ahmed. Ajo pohon se gratë i tërheqin idealet morale të Islamit dhe se ato nuk janë të vetëdijshme se degëzimet e ligjit islam i vendosin gratë në pozitë të pafavorshme. Vërtet një hipotezë e mrekullueshme!

Është e vështirë ta imagjinosh një grua muslimane që nuk ka dëgjuar se Islami ka rregulla të ndryshme të trashëgimisë për djemtë dhe vajzat, e jo më një që nuk është e vetëdijshme për dallimet gjinore në ligjet e martesës.

Disa feministe kanë pranuar se lëvizja islame, në të vërtetë, e ka përmirësuar gjendjen e grave, pavarësisht nëse ky përmirësim gjykohet sipas feministeve ose sipas standardeve të tjera. Haleh Afshar pranon se ringjallja e Islamit pas fitores së Revolucionit Islamik ka qenë “thuajse një dhuratë nga Zoti”, në kontekstin e të cilës gratë iraniane luftuan “kundër margjinalizimit të tyre politik, ligjor dhe ekonomik…Gjatë gjithë kësaj, argumentet e tyre kanë qenë të mbështetura në mësimet e Islamit, në ligjet kur’anore dhe në hadithet dhe praktikat e të Dërguarit të Zotit.”[15]

Qëndrimi i Haleh Afshar duket se është se, nëse mund të përdoret retorika islame për t’i arritur qëllimet feministe, kjo mund të arsyetojë një kompromis me Islamin. Ziba Mir-Hosseini duket se pajtohet, kur thotë:

Unë argumentoj se, përkundër asaj që pretendon literatura e hershme mbi këtë temë dhe asaj që nënkuptohet tërthorazi në valët e mëvonshme të saj, ndikimi i revolucionit mbi gratë ka qenë emancipues, në kuptimin që e ka shtruar rrugën për shfaqjen e një vetëdijeje popullore feministe.[16]

Me sa duket, Mir-Hosseini, njësoj si Afshar, mendon se mund t’ia vlejë të bëhen kompromise me Islamin, me qëllim që të realizohen synimet feministe. Ajo u referohet të gjitha lëvizjeve të grave si feministe, pavarësisht në mbështeten në ideologjinë feministe ose në Islam, ndonëse ajo vetë vjen në përfundimin vijues lidhur me “feminizmit” autokton që e sheh të shfaqet në Iran:

Ky proces padashur ka ushqyer një “feminizëm” autokton, që është po aq i rrënjosur në strukturat e familjeve iraniane, sa ç’është edhe në bashkëveprimin e idealeve islame dhe perëndimore lidhur me natyrën femërore. Ai mundi të shfaqej vetëm pasi e sfidoi dhe e refuzoi feminizmin e sponsorizuar shtetëror e të frymëzuar nga Perëndimi të dinastisë Pahlavi, si dhe feminizmin liberal-majtist të viteve të shtatëdhjeta mbi çlirimin e grave, duke arritur, në ndërkohë, të përvetësojë disa cilësi prej të dyjave.[17]

Ne mund vetëm të lutemi që lëvizjet muslimane të grave, duke përfshirë edhe gratë muslimane edhe burrat muslimanë, të vazhdojnë të përparojnë në përpjekjen e tyre kundër padrejtësisë dhe të vazhdojnë të ofrojnë një një alternativë ndaj feminizmit, në mënyrë që familja, në një bindje plot dashuri ndaj më të Mëshirshmit, të forcohet e jo të shkatërrohet./ gnosa

[1] W. Morgan Shuster, Mbytja e Persisë (Washington, D.C.: Mage Publishers, 1987), fq. 197, 198.

[2] (19:27-30).

[3] (66:11).

[4] Shih Sachiko Murata, Taoja e Islamit (Albany: SUNY Press, 1992), në veçanti pjesën e 2.

[5] H. A. Wolfson, Filozofia e Kaldm (Cambridge: Harvard, 1976).

[6] Murata (1992), fq. 55, 203-222.

[7] Kjo shpjegohet në hollësi nga Leila Ahmed në veprën Gratë dhe gjinia në Islam (New Haven: Yale University Press, 1992), 150 ff. Shumica e asaj që vijon në këtë pjesë është një përmbledhje e informacioneve të paraqitura në veprën e Ahmed.

[8] Shih Egjipti modern nga Cromer, vëll 2. (New York: Macmillan, 1908), e cituar te Ahmed (1992), fq. 152-153

[9] Ahmed (1992), fq. 154.

[10] Sachiko Murata, Taoja e Islamit (Albany: SUNY Press, 1992), fq. 4.

[11] Murata (1992), fq. 323.

[12] Murtaza Mutahhari, Të drejtat e grave në Islam (Teheran: WOFIS, 1991), fq. 314, 309-312.

[13] Mutahhari (1991), fq. 306.

[14] Mutahhari (1991), fq. 66.

[15] Haleh Afshar, “Gratë dhe politika e Iranit fundamentalist,” te Haleh Afshar, bot., Gratë dhe politika në botën e tretë (Londër: Routledge, 1996), fq. 126.

[16] Ziba Mir-Hosseini, “Gratë dhe politika në Iranin post-Khomein,” te Afshar (1996), fq. 143.

[17] Ziba Mir-Hosseini (1996), fq. 163

NDANI KËTË POSTIM

Mund tju interesojne