Në një raport të kryer nga profesori i London School of Economics, dr. William Bartlett, publikuar nga Komisioni Europian theksohet se mësimdhënia dhe punësimi i lartë renditin universitetet private më lart në perceptimin e studentëve. Studimi iu përgjigjet një sërë rekomandimeve të cilat do të prezantohen në Samitin e Krerëve të Shteteve të Ballkanit Perëndimor në Trieste 2017
Arsimi i lartë në Ballkanin Perëndimor, ku përfshihet dhe Shqipëria, për herë të parë bëhet objekt i një studimi të mbështetur nga Komisioni Europian, me objektiv nxjerrjen një perceptimi për punësimin e të sapodiplomuarve në këto vende dhe nivelin e mësimdhënies në universitete.
Studimi është kryer nga dr. William Bartlett, nga London School of Economics dhe është prezantuar para disa javësh në Universitetin Europian të Tiranës në një aktivitet të mundësuar nga PERFORM, ku një grup ekspertësh të huaj dhe vendës kanë analizuar gjetjet e këtij studimi. Raporti i cili gjendet në anglisht në faqen e Komisionit Europian krijon një ide se si funksionon arsimi i lartë në vendin tonë dhe raporti mes arsimit shtetëror dhe atij privat, i cili është relativisht i ri në tregun e arsimit në Shqipëri. Arsimi privat kap pikë më të larta nga anketuesit duke e vlerësuar për nivelin e mësimdhënies dhe për mundësinë e punësimit për studentët.
Ky raport ngre pikëpyetje dhe për raportin mes numrit të lartë të të diplomuarve dhe numrit të lartë të papunësisë te të rinjtë apo të punësimit në punë që s’kanë lidhje me diplomën e marrë. Pyetjeve se çfarë duhet të bëjnë universitetet, por edhe qeveria për të përmirësuar këtë fenomen, studimi i përgjigjet me një sërë rekomandimesh të cilat do të prezantohen në Samitin e Krerëve të Shteteve të Ballkanit Perëndimor në Trieste, Maj 2017.
“Në Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Kosovë dhe në ish-Republikën Jugosllave të Maqedonisë, të anketuarit vlerësuan cilësinë e programeve Master, si më të mirë se në cilësinë e programeve Bachelor, ndërsa në Mal të Zi dhe në Serbi nuk ka ndonjë ndryshim të rëndësishëm në lidhje me cilësinë mes këtyre niveleve të degëve. Në përgjithësi, të diplomuarit janë më të kënaqur me cilësinë e arsimit që marrin nga IAL-të private se sa nga IAL-të publike. Hendeku në perceptimin e cilësisë mes IAL-ve private dhe publike është veçanërisht i madh në Shqipëri me 2.1 pikë”, thuhet ndër të tjera në raport.
Në kapitullin për Shqipërinë theksohet se “të diplomuarit nga IAL-të private janë më të kënaqur me cilësinë e arsimit të tyre se sa të diplomuarit nga IAL-të publike, ndoshta për shkak të reagimit më të madh që ata kanë ndaj nevojave të studentëve”. Raporti vë në dukje edhe problemet me punësimin, mësimdhënien, marrëdhënien e IAL-ve me biznesin etj., duke e shoqëruar raportimin me disa rekomandime specifike për qeverinë, IAL-të dhe biznesin.
Punësimi, të preferuar nga Teknologjia e Informacionit
Një përqindje relativisht e vogël e punëdhënësve është përgjegjëse për pjesën më të madhe të rritjes së punësimit. Studimi tregon se 80% e të gjitha vendeve të punës në tri vitet e fundit janë krijuar nga vetëm 20 % e punëdhënësve dhe 80% e vendeve të punës për të diplomuarit janë krijuar nga vetëm 22 % e punëdhënësve. Gjatë tri viteve të para të sondazhit të punëdhënësit ( nga 2012-2015) ka patur një rritje të fortë në punësim për të diplomuarit në (TIK), sektorët e Informacionit dhe Komunikimit në Ballkanin Perëndimor. Rritja relativisht e shpejtë në punësimin e të diplomuarve ka marrë edhe vend në ndërtim, në fushën e financave dhe të sigurimeve, në aktivitetet profesionale, shkencore dhe teknike dhe në sektorin e shërbimeve të tjera (për shembull, riparimin e kompjuterëve dhe mallrave të tjerë shtëpiakë dhe shërbime personale). Rritja e shpejtë e vendeve të punës e të diplomuarve në sektorin e Informacionit dhe Komunikimit është një tregues i qartë se të diplomuarit nga fushat përkatëse të studimit ka të ngjarë të jetë në kërkesa të larta. Siç do ta shohim më poshtë, ka një mungesë të ngutshme e të diplomuarve nga fusha e studimit të TIK për të cilën IAL-të do të duhet të përgjigjen në të ardhmen, në mënyrë që të përmbushin kërkesat nga punëdhënësit dhe për të siguruar se pengesat në furnizimin e aftësive nuk e bëjnë të mbajë prapa rritjen e ardhshme ekonomike.
Kriza e shkencave humane
Analiza ka një udhëzues se ku duhet të shikojë sistemi i lartë për të bërë ndryshime për të arritur një ekuilibër më të mirë në mes të kërkesës dhe ofertës. Analiza tregon se nuk pritet të ketë një mbingarkesë të vazhdueshme dhe të madhe të të diplomuarve në vitin 2018 në fushat e gjera të studimit, Arsimit, Arte dhe Shkenca Humane, Biznes, Administratës dhe Ligjit, Inxhinieri, Prodhim & ndërtim dhe Shëndet & Mirëqenie. Në mungesë të zgjerimit të mëtejshëm të numrit të studentëve të diplomuar në këto fusha të studimit, këto mungesa priten të rriten me aftësi me kalimin e kohës. Në të njëjtën kohë një mungesë e të diplomuarve ka të ngjarë të dalë në fushën e studimit të Shkencave Natyrore, Matematikës dhe Statistikës. Ndër fushat e studimit Humane dhe Sociale si një grup, numri i të diplomuarve të rinj pritet të bjerë nga 32,000 në 17,000, ndërsa në mesin e subjekteve të frenuara numri pritet të bjerë nga 11,500 në vetëm 3,000. Edhe pse me mbingarkesë aktuale në të gjitha fushat e studimit pritet të zvogëlohet me kalimin e kohës për shkak të pritshmërive në rritjen ekonomike, ajo do të jetë e rëndësishme në të ardhmen për të bërë ribalancim e të diplomuarve nga subjektet HSS për të frenuar subjektet për të plotësuar nevojat e reja në ekonomitë e Ballkanit Perëndimor.
Tregu i punës për të diplomuarit
Për shkak të migracionit të fortë, norma e përgjithshme e papunësisë është më e ulëta në Ballkanin Perëndimor. Megjithatë, të paturit e një shkolle të lartë nuk ofron mbrojtje kundër papunësisë dhe dukshëm në vitin 2015 shkalla e papunësisë e të diplomuarve ishte më e lartë se shkalla e papunësisë së përgjithshme, ndërsa në mesin e të diplomuarve të fundit papunësia kap masën 32%. Kërkesa vjetore totale për të diplomuarit e rinj pritet të rritet në 23,500 deri në vitin 2018, por meqenëse rreth 29,000 studentë përfundojnë studimet e tyre çdo vit, sistemi i arsimit të lartë prodhon më shumë të diplomuar në krahasim me nevojat e tregut të punës. Rritja e punësimit të të diplomuarve ka qenë e fortë në Prodhimtari, Ndërtim dhe Industri, Sektorët e TIK gjatë tri viteve të fundit dhe nëse politika e ardhshme industriale do të kishte sukses zhvillimi i industrive të teknologjisë së lartë, intensive të dijes, kërkesa për të diplomuarit në Shkencat Natyrore, Matematikë dhe Statistika dhe në Inxhinieri, Prodhim & Ndërtimi pritet të rritet, por modeli i gjerë i furnizimit të tepërt të të diplomuarve në Arte dhe Humane, Biznes, Administratë & Ligj, dhe Shëndetësi e Mirëqenie nuk do të ndryshojë. Punëdhënësit e vegjël dhe të mesëm kanë një kërkesë më intensive për të diplomuarit se firmat më të mëdha, dhe këto mund të pritet të japin një kontribut kyç rritjes dhe konkurrencës në të ardhmen dhe duhet të mbështetet.
