nga Jonathan Phillips.
Në nëntor 1095, Papa Urbani II u bëri thirrje kalorësve të Francës që të udhëtonin drejt Tokës së Shenjtë dhe të çlironin qytetin e Jeruzalemit dhe të krishterët e Lindjes nga pushteti i myslimanëve. Në këmbim, ata do të merrnin një shpërblim spiritual të paprecedentë – faljen e të gjithë mëkateve të tyre – dhe kështu do t’u shpëtonin mundimeve të ferrit, destinacioni i tyre pas një jete plot dhunë e babëzi. Reagimi ndaj thirrjes së Urbanit ishte mbresëlënës: më shumë se 60 mijë vetë u nisën të rimarrin Tokën e Shenjtë dhe të siguronin këtë shpërblim dhe, në disa raste, të përfitonin nga rasti për të pushtuar territore të reja. Pothuajse 4 vjet më vonë, në korrik 1099, të mbijetuarit pushtuan Jeruzalemin në një orgji vrasjesh. Ndërkohë që shumica e kalorësve u kthyen në shtëpi, krijimi i Shteteve të Kryqëzatorëve krijoi një prani të përhershme kristiane. Megjithatë, në vitin 1887, Saladini i mposhti forcat e tyre në Betejën e Hatinit dhe e riktheu Jeruzalemin në kontrollin e myslimanëve. Frankët u mbajtën tek tokat e tjera deri në 1291, kohë kur u dëbuan përfundimisht prej mamlukëve të Egjiptit, për t’i dhënë kështu fund sundimit të krishterë në Tokën e Shenjtë.
Megjithatë, rrënjët e kryqëzatave rezultuan shumë të thella, pjesërisht për shkak të fleksibilitetit të idesë. Gjatë shekujve 12 dhe 13 u nisën kryqëzata kundër myslimanëve të Spanjës dhe të tjerëve armiqve të besimit si tributë pagane të Europës Verilindore (kryqëzatat e Balltikut). Shënjestra të tjera përfshinin Katarët heretikë në jug të Francës, si dhe mongolët e grekët. Ruajtja e tyre dhe rimarrja e Jeruzalemit ishin në fakt sipërmarrjet më të rëndësishme dhe prestigjioze, dhe ndërkohë që disa ekspedita, si ajo në jug të Francës shkaktuan shumë polemika, kryqëzatat në tërësi u kryen përgjithësisht me mbështetjen e gjerë të shoqërisë europiane. Siç e tregon gama e shënjestrave, ideja e kryqëzatës nuk ishte statike. Të tjerë zhvillime në shoqërinë mesjetare u ndërthurën dhe ndikuan tek kjo ide, dhe sidomos kalorësia. Kryqëzatat ofronin një platformë për kalorësit që të tregonin trimëri dhe integritet. Ideja e të luftuarit për Zotin, i dha një tërheqje të veçantë shërbimit në kryqëzata, ndonëse ndonjëherë vendosmëria e kalorësve për të fituar famë për vetveten i bënte këta që të vendosnin nocionin e nderit përpara kauzës më të madhe të krishterë.
Ideja e kryqëzatës ishte e ngulitur thellë në Europën katolike dhe kështu ishte e vështirë të zhdukej pas humbjes së Tokës së Shenjtë. Ripushtimi i Spanjës vazhdoi; Kalorësit Teutonikë (një tjetër urdhër ushtarak që u krijua fillimisht në Tokën e Shenjtë) morën kontrollin e zonave të Balltikut dhe gjatë fundit të shekullit 13 dhe fillimit të shekullit 14 shumë fisnikë udhëtuan atje për të luftuar kundër paganëve dhe siguruar lavdi. Një pjesëmarrës që ia vlen të përmendet ishte Henry Bolingroke. Shumë kohë përpara se të bëhej Mbreti Henry IV, kalorësi i ri bëri dy vizita në Balltik, në 1391 dhe në 1392, për të fituar një reputacion dhe për t’i shërbyer ushtrive të Krishtit; Bolingroke shkoi gjithashtu në Jeruzalem për pelegrinazh në vitin 1393.
Otomanët dolën më pas si fokusi kryesor për kryqëzatat dhe futja e tyre në Europën Juglindore solli përpjekje të shumta për të ringjallur ekspeditat e kryqëzatave. Problemi ishte se identitetet nacionalë që po shfaqeshin shkaktuan kaq shumë tensione të thella në Perëndimin katolik saqë kjo, e kombinuar me një papat të dobët, e bëri shumë të vështirë për njerëzit e kohës që të kuptonin kauzën e përbashkët të kryeqëzatave të shekujve të kaluar. Sulltan Mehmeti II pushtoi Kostandinopojën në vitin 1453 dhe, ndonëse osmanët mbërritën në portat e Vienës në vitin 1529, konflikti i tyre kundër dinastisë së Habsburgëve kishte marrë më shumë një formë imperiale se sa fetare. Në këtë fazë, kryqëzata si ide ishte në rënie të fortë: kur u krishtërizua rajoni i Balltikut, çdo lloj justifikimi për kryqëzatë u humb. Spanja u pushtua sërish në 1492 dhe tashmë Kisha Katolike përballej me sfidën e reformimit. Tashmë nuk i kërkohej më një kristiani të mirë që të bënte një udhëtim epik në Lindjen e Mesme, ai mund të përftonte mirësinë e Zotit thjesht duke marrë pjesë në një predikim. Ndërkohë që, ishin bërë prej kohësh kompromise të ngjashëm, por tashmë në këtë fazë ideja që priftërinjtë i mbanin paratë për vete nënkuptonte që ideja e favoreve pothuajse e kish humbur të gjithë besueshmërinë.
Ndoshta e fundit betejë e kryqëzatave ndodhi në Lepanto në vitin 1571, ku një flotë mjetesh ujore spanjolle, veneciane dhe të Urdhërit Ushtarak mposhtën turqit. Kalorësit e Shën Gjonit ruajtën kontrollin e ishujve të Rodit deri në vitin 1523, dhe më pas në Maltë, por kudo tjetër forcat e kryqëzatave ranë. Mbërritja e protestantizmit solli gjykime shumë të hidhur ndaj një koncepti të tillë të drejtuar prej Papës. Thomas Fuller, kishtari dhe protohistoriani anglez shkruante: “Disa thonë se zjarri i purgatorit nxeh kuzhinën e Papës; ata mund të shtojnë se lufta e shenjtë mbushi poçen e tij, në mos pagoi për të gjithë kursin që ai ndoqi”. Në shekullin e 18 dhe në të ashtuquajturën periudhë të iluminimit, ideja e kryqëzatës nënçmohej si e pavlerë. Në vitin 1769, William Robertson e quante atë një “monument unik të marrëzisë njerëzore” dhe, disa dekada më vonë, Edward Gibbon pretendonte se “principi i kryqëzatës është një fanaticizëm i egër dhe se ai e kish penguar në vend që të çonte përpara pjekurinë e Europës”. Në Francën e shekullit 18, Volteri i vuri një etiketë ironike kryqëzatave: ‘une maladie épidémique’. Duke çuar më tej metaforën e sëmundjes, ai këmbëngulte se lebroza ishte e vetmja gjë që europianët kishin përftuar prej kryqëzatave. Megjithatë, gjatë shekullit 19, koncepti i kryqëzatës, apo një formë e ndryshuar e tij, ngjalli sërish interes në Perëndim. Një arsye ishin librat e Sir Walter Scott, sidomos Ivanhoe (1819) dhe Talismani (1832). Përshkrimet që ai u bënte heroizmave kalorësiakë mbërthyen audiencat anembanë Europës. Si Kalvinist, këndvështrimi i Svcottit për “zellin jotolerant” ishte i përmbajtur, por në tërësi ai jepte një përshtypje pozitive për kryqëzatat. Veprat e Scott u përkthyen në shumë gjuhë dhe vetëm në Francë ai kishte shitur më shumë se 2 milionë libra deri në vitin 1840. Vetëm Ivanhoe frymëzoi më shumë se 300 drama; brenda një viti pas botimit, 16 versione të saj po viheshin në skenë në Angli. Orientalizmi ishte një tjetër lëvizje kulturore e kohës, dhe interesi për lindjen nxiti edhe më interesin për luftërat e shenjta të mesjetës.
Në varg me këta zhvillime, shekulli 19 pa një ekspansion dramatik të pushtetit politik europian në lindjen e afërme myslimane, kryesisht në dëm të Perandorisë Osmane që po tkurrej. Franca pushtoi Algjerinë në vitin 1830 dhe shumë shpejt pas kësaj edhe Spanja e Italia nisën aventurat e tyre në Afrikën Veriore. Disa i panë Kryqëzatat si pararendëse, sidomos pasi Franca mori kontrollin e Sirisë në vitin 1920. Paul Pic, profesor i të Drejtës në Universitetin e Lionit mendonte se Siria ishte “një zgjatim i Francës”, ndërkohë që në vitin 1929, Jean Longnon shkruante: “Emri i Frankut ka mbetur një simbol fisnikërie, kurajoje dhe bujarie… dhe nëse vendi ynë është thirrur për të marrë protektoratin e Sirisë, ky është rezultat pikërisht i këtij ndikimi”.
Megjithatë, koncepti i kryqëzatës nuk u rishfaq vetëm si një kujtesë e lavdive të së shkuarës; ideja u përdor gjithashtu brenda Europës Perëndimore. Në vitin 1848, gjatë një përpjekjeje për të larguar austriakët nga territoret e tij italianë, Mbreti Karlos Alberto nisi një pushtim me gjysmë zemre të Lombardisë dhe Papa Piu IX, që nuk ishte treguar i gatshëm të pushtonte një tjetër vend katolik, dërgoi një forcë ekspeditëse të drejtuar nga Gjenerali Giovanni Durando për ta ndihmuar. Në një përpjekje për të siguruar mbështetjen e plotë të Papa Piut për kauzën nacionalisute, Durando u përpoq të bindë publikun se sipërmarrja e tij kishte mbështetjen e plotë papnore – pra edhe hyjnore.
Nga heroizmat e Saladinit dhe Rikard Zemërluanit, tek betejat e Nasserit
Ndërkohë që imazhet e lidhur me kryqëzatat u rishfaqën në Perëndim në shekullin 19, në tokat e Islamit, kujtesa e kësaj epoke ishte përgjumur pak më gjatë. Ndërkohë që ka patur pak retorikë me luftë të shenjtë gjatë konfliktit mes perandorisë osmane dhe asaj të Habsburgëve në shekullin 16, ndjenjat e xhihadit kishin prirjen të rezervoheshin për shiitët e Iranit
Njerëzit e tij përparuan të veshur si kalorës të kryqëzatave, me kryqe në uniforma. Ai nxorri edhe një deklaratë për shtyp: “Ushtarë!… Ati i shenjtë ka bekuar shpatat tuaja, të cilat, të bashkuara tashmë me ato të Karlos Albertos, duhet të lëvizin sëbashku për të eleminuar armiqtë e Perëndisë, armiqtë e Italisë, dhe ata që kanë fyer Piun IX… një luftë e tillë e qytetërimit kundër barbarizmit është një luftë jo vetëm kombëtare, por edhe supreme Kristiane… E Do Perëndia! Le të jetë kjo thirrja jonë e betejës!” Piu u zemërua shumë nga ky përdorim i padrejtë i autoritetit të tij; ai nuk e njohu luftën dhe u kujtoi të gjithëve se ai ishte kreu i të gjithë të krishterëve dhe jo vetëm Italisë. Ndërkohë që, kjo pseudokryqëzatë dështoi, ajo gjithsesi tregon se ideja perceptohej si poseduese e një pushteti real.
Versioni laik
Shpërthimi i Luftës së Parë Botërore ofroi një arenë për një koncept të lidhur me të drejtën morale. Sigurisht, shumë çështje të tjera formuan përpjekjet e propagandës në të dy anët e konfliktit, por ideja e kryqëzatës ishte kryesore. Lloyd George mbajti një fjalim në Conëay në maj 1916, në të cilën deklaroi se burrat po mblidheshin për të formuar një “kryqëzatë të madhe” për të drejtën. Harold MacMIllan, shumë i ri në moshë në atë kohë, luftonte në Ypres në maj 1916 dhe në një letër drejtuar të ëmës shkruante për shkatërrimin e luftës dhe emocionin e betejës: “Shumë prej nesh nuk mund të durojmë lodhjen dhe të durojmë tmerret që shohim përditë, po të mos e ndjenim se kjo është më shumë se një luftë – një Kryqëzatë. Çdo njeri që shoh të vritet e mendoj si një martir. Të gjithë burrat kanë të njëjtën bindje – se kauza jonë është e drejtë dhe se triumfi i saj është i sigurtë në fund. Dhe për shkak të këtij besimi pothuajse të pavetëdijshëm, ushtritë tona aleate kanë një superioritet moral që një ditë do të jetë faktori vendimtar”.
Austen Chamberlain, atëherë president i Shoqatës së Unionit Liberal e kuptonte kështu kauzën e kryqëzatës: “Gabohemi nëse mendojmë që thjeshtë kemi nisur një kryqëzatë kalorësiake në emër të një kombi tjetër, pa patur parasysh interesin tonë… ne nuk po luftojmë për Belgjikën. Nuk është thjeshtë një kryqëzatë për të drejtën kundër të gabuarës – ndonëse i ka të gjithë këto – por është një betejë për interesat jetësorë të këtij vendi”. Përveç faktit që nuk kanë një apel për mbështetje hyjnore, këto janë të gjitha pika që i kanë patur edhe kryqëzatat e mëhershme dhe ky përfaqëson një version laik të idealizuar të pararendësit mesjetar si koncept.
Paraleli më me vend me kryqëzatat e mëparshme erdhi kur Gjenerali Allenby mori Jeruzalemin në dhjetor 1917. Simbolizmi i një komandanti britanik që hynte në Qytetin e Shenjtë ishte i dukshëm për të gjithë dhe revista Punch botoi një karikaturë të Rikard Zemërluanit që shihte Jeruzalemin dhe thoshte: “Më në fund, ëndrrat e mia u bënë realitet”, duke iu referuar kështu dështimit të tij për të marrë qytetin gjatë Kryqëzatës së Tretë. Për Allenby, kjo lidhje shkaktonte jo pak shqetësim. Ai ishte i vetëdijshëm se një pjesë e madhe e ushtrisë së tij ishin myslimanë dhe se do të ishte e gabuar të përshkruheshin veprimet e tij brenda kuadrit të një lufte të shenjtë. Fakti që gjermanët po përpiqeshin të nxisnin miliona myslimanë kudo në pertandorinë britanikë të nisnin një xhihad i shtohej seriozitetit të situatës. Zyra e Shtypit e Zyrës së Luftës nxorri një njoftim: I tërheqim sërish vëmendjen shtypit që të mos botojë asnjë artikull, paragraf apo fotografi, që lë të kuptohet se operacionet ushtarakë kundër Turqisë janë në një kuptim Luftë e Shenjtë, një kryqëzatë moderne, apo që të kenë të bëjnë me çështjet fetare. Perandoria britanike ka miliona ushtarë dhe është e gabuar të thuhet se lufta jonë kundër Turqisë është një luftë mes krishtërimit dhe islamit.
Megjithatë, pavarësisht të gjithë përpjekjeve të Allenby për një hyrje laike e të përmbajtur në Jeruzalem, në imagjinatën popullore kjo lidhje ishte shumë e fortë. Allenby vazhdoi me përpjekjet e tij për të larguar këtë lidhje, por etiketa kish ngjitur dhe siç do të shohim, kish depërtuar edhe në botën myslimane.
Edhe amerikanët e risollën temën e kryqëzatës gjatë Luftës së Parë Botërore. Gjenerali John “Black Jack” Pershing ka qenë subjekt i të parit film mbi luftën të qeverisë amerikane, me titull Kryqëzata e Pershing. Në Francë, vendi që në imagjinatën e njerëzve ishte më shumë i lidhur me kryqëzatat, një poster rekrutimesh shkruante: ‘Pour achever la croisade au droit’. Edhe gjermanët kujtonin një të kaluar kryqëzatash dhe mburreshin se fitorja kundër polakëve në gusht 1914 ishte në fakt hakmarrje për humbjen e Kalorësve Teutonikë në Betejën e Tannenbergut në vitin 1410. Gjermanët ngritën një memorial shumë të madh në fushëbetejë dhe ky do të bëhej vendi i varrimit të komandantit shumë të vlerësuar gjerman të kohës, Gjeneralit Hindenburg, i cili përfaqësohej si një kalorës mesjetar. Hitleri dhe nazistët i adoptuan më vonë këto tema dhe kryen ceremoni nacionaliste në të njëjtin vend.
E fundit figurë madhore perëndimore që risolli temën e kryqëzatave ishte Gjenerali Francisco Franko. Kur shpërtheu lufta civile e Spanjës në 1936, lëvizja e tij nacionaliste u bashkua në kauzë me Kishën Katolike që u shndërrua në një element jetësor të legjitimimit të Frankos. Peshkopi i Salamankës siguroi një mbështetje papnore për lëvizjen dhe botoi një tekst, i miratuar nga vetë Franko, që e paraqiste kauzën e rebelëve si një “kryqëzatë kundër komunizmit për të shpëtuar fenë, tokën mëmë dhe familjen”. Franko arguemtonte se: “Lufta jonë nuk është një luftë civile… por një kryqëzatë … ne që luftojmë një ushtarë të Zotit”. Franko e lidhte veten e tij me El Cid, heroi i Spanjës në mesjetë që në realitet kish qenë një njeri i paguar që luftonte për të krishterë e për myslimanë në shekullin 11, por që disa dekada pas vdekjes ishte konsideruar hero i ripushtimit.
Rënia dhe rishfaqja
Gjatë Luftës së Dytë pati më pak imazhe kryqëzatash. Aspektet kalorësiakë të kësaj ideje ishin bërë copë e cikë në fushëbetejat e Francës Veriore dhe numri i madh i viktimave në civilë si dhe aktet e genocidit e zhvendosën konfliktin jashtë pikave të mëparshme të referencës. Por nuk duhet thënë, se ideja u zhduk – Eisenhower e quajti zbarkimin në Normandi një Kryqëzatë të Madhe dhe në një frymë më satirike, romani i Kurt Vonnegut “Thertorja” kishte nëntitullin: “Kryqëzata e Fëmijëve: Një vallëzim me vdekjen, një referim ironik për rekrutët e rinj amerikanë që u dërguan në Europë.
Ndërkohë që imazhet e lidhur me kryqëzatat u rishfaqën në Perëndim në shekullin 19, në tokat e Islamit, kujtesa e kësaj epoke ishte përgjumur pak më gjatë. Ndërkohë që ka patur pak retorikë me luftë të shenjtë gjatë konfliktit mes perandorisë osmane dhe asaj të Habsburgëve në shekullin 16, ndjenjat e xhihadit kishin prirjen të rezervoheshin për shiitët e Iranit. Një mënyrë se si mbijetoi kujtesa për kryqëzatat ishte përmes këngëve dhe folklorit. Nëpër rrugë recitoheshin nga artistë Sirat al-Baibare, historia e sulltanit të frikshëm Mamluk që sundoi Sirinë dhe Egjiptin në periudhën mes 1260 dhe 1277. Fryma e tij e xhihadit, organizimi i shkëlqyer, disiplina e fortë dhe shkathtësia bënë që ai të merrte kështjella si Krak des Chevaliers, për të hedhur themelet e fitores së mëpasshme në Acre, në vitin 1291. Një vizitor anglez në Kairo në vitin 1830 shkruante për 30 tregimtarë që e siguronin jetesën duke rrëfyer ekskluzivisht historitë e Sirat al Baibar.
Traditat gojore janë qendrore në kulturën Islamike dhe është e qartë se, aventurat e heroit mesjetar – dhe kundërshtarëve të tij, përfshirë kryqëzatorët – ishin shumë popullore.
Me pushtimin e Egjiptit nga Napoleoni në vitin 1798, Perëndimi nisi të afrohet sërish në tokat islamike, ndonëse këtë herë francezët ishin të prirur të theksonin mungesën e motivimit fetar për veprimet e tyre. Napoleoni thoshte në një komunikatë të përkthyer në arabisht se, “Unë e nderoj Perëndinë, Profetin e tij dhe Kuranin… a nuk ishim ne që shkatërruam Papën, armikun e krishterë të myslimanëve? Ishte kjo ushtri që shkatërroi Kavalierët e Maltës, armiqtë e lashtë të besimit tuaj”.
Ekspedita e Kaizerit Vilehlm II të Gjermanisë mendohet se ka ofruar stimulin më të fuqishëm për rishfaqjen e heroit tjetër mesjetar të botës myslimane, Saladinin. Sulltani kish gëzuar një reputacion të mirë në Perëndim dhe romanet e Scott (që dihet se janë lexuar prej Kaizerit) e përforcuan këtë. Kaizeri vlerësonte shumë dinjitetin, aftësitë kalorësiake të Saladinit dhe vendosi një kurorë lulesh në vendin e prehjes së tij në Damask. Kaizeri pagoi gjithashtu varrin e mermertë grotesk që qëndron ende krah arkivolit të sulltanit.
Disa dekada pas kësaj, ndodhi përpjekja e parë për një xhihad të gjerë me qasjen panislamike të sundimtarit otoman, Abdulhamidi II. Në rolin e tij si kalif dhe në një përpjekje për të ruajtur perandorinë në shembje të dinastisë së tij, ai nxori sërish në pah ndjenjat e konfliktit me thirrjen e tij për xhihad në vitin 1914. I inkurajuar nga gjermanët, ai shpalli një luftë të shenjtë kundër armiqve të islamit.
Ndërkohë që pati një reagim të vakët, profili i Saladinit dhe luftës së shenjtë u rrit shumë dhe njëri ose të dy u adoptuan shumë shpejt nga një sërë liderësh në Lindjen e Mesme, që nisën të heqin paralele mes situatës së tyre dhe periudhës së mesjetës. Fakti që Saladini kishte mposhtur kryqëzatat dhe i kish dërbuar perëndimorët nga Jeruzalemi dukej edhe më me lidhje pas themelimit të shtetit të Izraelit, ndonëse ky këndvështrim injoronte trajtimin brutal që kryqëzatat u kishin bërë hebrenjve në Europën e mesjetës.
Gjatë viteve pesëdhjetë, nacionalizmi arab doli në pah nën udhëheqjen e Presidentit Gamal Abdel Nasser të Egjiptit.
Suksesi i tij gjatë krizës së Suezit në 1956 i dha atij besim të mjaftueshëm për të krijuar Republikën e Bashkuar Arabe, që bashkonte Egjiptin me Sirinë, ashtu si kish bërë dikur Saladini. Nasseri kërkoi për kontekst dhe frymëzim tek Saladini, duke u kujtuar audiencave se, “i gjithë rajoni ishte i bashkuar për arsye të sigurisë së ndërsjellë për të përballur një imperializënm që vjen nga Europa dhe që mban një kryq me qëllim që të fshehë qëllimet e tij të vërtetë prapa fasadës së krishtërimit”. Në fjalimet e tij përmendeshin shpesh herë fitoret e myslimanëve kundër kryqëzatave: “Përmes kryqëzatave, fanatikët europianë na sulmuan në Siri, Palestinë dhe Egjipt. Myslimanë dhe të krishterë arabë luftuan krah për krah për të mbrojtur tokën mëmë kundër këtij dominimi agresiv nga jashtë. Ata të gjithë u ngritën si një njeri, me bashkimin që ishte i vetmi mjet për sigurinë, lirinë dhe dëbimin e agresorëve”. Ai deklaronte se, “perëndimorët nuk e kishin harruar asnjëherë humbjen e tyre nga Saladini dhe ata donin hakmarrje në një tjetër kryqëzatë fanatike, imperialiste”. Më pas, Nasser citonte Allenbyn: “Kur hyri në Jeruzalem gjatë Luftës së Parë Botërore, ai, gjenerali tha: Sot, ne i japim fund luftës së kryqëzatave që u mundën 700 vjet më parë”.
Një tjetër medium me të cilin u transmetua mesazhi i Nasser ishte filmi i vitit 1963 i Youssef Chahine, Salah ad-Din Nasser, në të cilin saladini udhëheq fitoren e arabëve kundër kryqëzatorëve tradhëtarë. Pas fitores së Hattinit, sulltani shpall se “Jeruzalemi u është kthyer arabëve”. Ndërkohë që Islami ishte i rëndësishëm për nacionalizmin arab, kredoja bazohej në identitetin rajonal dhe kulturor, dhe jo në besimin fetar.
SALADINI Sa shumë përpjekje për të imituar Sulltanin e Madh
Shumica e të krishterëve në film janë luftëdashës, makutër dhe hipokritë, me përjashtim vetëm të Rikard Zemërluanit – kundërshtari i denjë i Saladinit të madh. Duke shfaqur një humanizëm që u mungon shumë prej të tijëve, mbreti anglez shqetësohet për humbjet në trupa dhe kjo e sjell atë në tryezën e negociatave. Saladini thekson se, “Jeruzalemi u përket arabëve” dhe ai i thotë Rikardit të informojë njerëzit në Perëndim se “lufta nuk është gjithmonë zgjidhje”, një tjetër reflektim i imazhit të dëshiruar të Nasserit. Rivali i tij e pranon fitoren e arabëve dhe Zemërluani pritet prej Sulltanit në portat e Jeruzalemit (një skenë krejt e sajuar – dy burrat nuk janë takuar asnjëherë).
Nasser vdiq në vitin 1970, por identifikimi entuziast me Saladinin u mor prej liderit sirian, Hafiz al-Asad, një njeri i vendosur të dëbojë “neokryqëzatorët” në Izrael. Kur ish Presidenti i SHBA, Jimmy Carter vizitoi Assadin në Damask në vitin 1984, ai pa një pikturë gjigande në murin e zyrës së tij ku paraqitet fitorja e Saladinit në Hattin. Carter vërejti: “Teksa Asadi qëndronte përpara asaj skene brilante dhe diskutonte historinë e kryqëzatave si dhe betejat e tjera të lashta në Tokën e Shenjtë, ai krenohej veçanërisht tek tregonte e ritregonte historitë e sukseseve të arabëve, në të kaluarën dhe në të tashmen. Ai dukej sikur fliste si një Saladin modern, që ndjente se e kishte detyrim që të pastronte fenë nga të gjithë pranitë e huaja”. Trashëgimia më publike e admirimit të Asadit për saladinin qëndron në fortesën e Damaskut: një statujë kalorësiake e sulltanit i rrethuar nga një njeri i shenjtë dhe një luftëtar xhihadist, dhe zvarrë pas tyre vijnë dy luftëtarë të krishterë të kryqëzatave. Mesazhi është i qartë: ashtu si Saladini triumfoi ndaj kryqëzatave, do të triumfojë edhe Asadi.
Lideri më i fundit nacionalist që kujtonte Saladinin ishte Sadam Huseini. Ata kishin lindur në të njëjtin vend – në Tikrit – një fakt që lideri iraken e përmendte shpesh e me mburrje. Libra për fëmijë, piktura dhe pulla poste e lidhnin atë me njeriun që kish mposhtur Perëndimin e krishterë, ndonëse origjina kurde e Saladinit injorohej nga një njeri që i kish persekutuar aq shumë kurdët në kohërat moderne.
Në kontrast me këto shprehje kryesisht laike, deklaratat e Osama bin Ladenit e kanë portretizuar konfliktin me Perëndimin kryqëzator në terma të fortë fetarë. Xhihadi është një koncept qendror i fesë islame, ndryshe nga kryqëzatat që u shpikën shumë vite pas Krishtit. Eshtë xhihadi më i lartë, ai i shpirtit, dhe ai më i pakët, që synon të sjellë botën nën ndikimin e Islamit. Ashtu si kryqëzatat, ka edhe një aspekt mbrojtës të xhihadit, që përmendet shpesh nga nacionalistët dhe islamistët. Sipas Kuranit, nëse tokat myslimane dhe/ose besimet myslimanë sulmohen, atëherë është detyrë fetare që të rezistosh – nëse janë pak besimtarë që mund ta bëjnë, atëherë fqinjët duhet të ndihmojnë: “Nëse të kërkojnë ndihmë, për shkaqe feje, e ke për detyrë të ndihmosh”. Bin Laden bën këtë thirrje për të luftuar atë që e quan një aleancë “Judeo-Kryqëzatore” kundër Islamit. Ai i drejtohet komunitetit mysliman si një i tërë dhe e fut konfliktin në terma fetarë, dhe jo në terma të betejës imperialiste, tezë që e përdorin nacionalistët arabë. Kur Presidenti Bush përdori termin kryqëzatë në reagimin e tij ndaj sulmeve të 11 shtatorit, Bin Ladeni përsëriti atë që kish thënë prej vitesh: “Bushi e deklaroi vetë, është sulm kryqëzatë”.
Një tjetër rol e pret Saladinin në vitin 2010. Si për të demosntruar përshtatshmërinë e tij të jashtëzakonshme, ai do të shfaqet në një seri të re me kartona, si “heroi i fundit: kurajoz përpara rrezikut, asnjëherë i gatshëm të pranojë humbjen dhe argëtues kur i duhet të jetë”. Të marrësh një figurë me një reputacion të tillë historik është një lëvizje intriguese. Prodhuesit (Al Jazzeera children TV) kanë marrë një periudhë nga karriera e tij kur djaloshi merr mësimet e jetës që i duhen për t’u shndërruar në liderin e madh që do të bëhej më vonë. Kryqëzatat janë pjesë e sfondit, ndonëse në reklamën e filmit ato përshkruhen në terma neutralë, si një ushtri pushtuese nga Perëndimi, dhe jo si diçka që shkakton polemika. Në fakt, një prej miqve të Saladinit është një frëng, ndonëse Reinaldi i Chatillonit (armiku kryesor i Saladinit) është një personazh shumë negativ në seri.
Kryqëzata është marrë si një metaforë më distante në shumë rrethana të tjera – Kryqëzata e Përmbajtjes së Grave në SHBA në 1870, apo Kryqëzata Jarrow e 1936 janë dy shembuj. Të gjithë këto kanë dhënë një dorë për të ruajtur idenë disashekullore. Që me lulëzimin e interesit për kryqëzatat pas 11 shtatorit 2001 dhe atentateve në Madrid në 2004, ka patur një vetëdijësim në rritje në lidhje me kontekstin historik të “kryqëzatës”, si dhe konotacioneve negativë që kjo bart në botën myslimane.
Ia vlen gjithashtu të kujtojmë, se Kisha Ortodokse greke ka mbetur e zemëruar nga ngjarjet e 1204, kur Kryqëzata e Katërt fundosi Kostandinopojën; në verën e vitit 2001, klerikë të lartë grekë detyruan Xhon Palin II që të kërkonte falje gjatë një vizite në Athinë. Sigurisht, ndërkohë që është e lehtë të heqësh paralele mes epokave të mesjetës dhe atë moderne, thirrja për Kryqëzatën e Parë ka një ngjashmëri shumë të kufizuar me sipërmarrjet koloniale dhe imperiale të shekullit 19, sepse ajo u konceptua si një luftë për të rimarrë territore dhe jo si një përpjekje agresive për të pushtuar toka të reja. Megjithë këtë, një kryqëzatë në kuptimin e luftës për një kauzë të mirë me një të drejtë morale vazhdon të mbetet një koncept i fuqishëm dhe joshës në të gjithë botën Perëndimore, ndonëse politikanët sot janë shumë më të kujdesshëm kur e përdorin. Ndërkohë, Saladini, rivali më i madh i kryqëzatave, vazhdon të ruajë një reputacion shumë të lartë si në Islamin sunit, ashtu edhe në Perëndim.
* Jonathan Phillips është profesor i historisë në Royal Holloway, Universiteti i Londrës. Libri i tij më i fundit: “Luftëtarë të Shenjtë: Një histori moderne e kryqëzatave” është botuar në 2008.
