Prof. dr. Kudret BÜLBÜL*
Perëndimi, që nuk po mund të fitojë mjaftueshëm nga proceset e globalizimit, a po heq dorë nga globalizimi? A po kthehet përsëri në epokën e shtet-kombeve? Njeriu që jeton vetëm si pasojë e shpërbërjes së familjes me modernizmin dhe erozionin e vlerave, a shpërbëhet edhe më shumë? A do të sjellin punimet e inteligjencës artificiale fundin e njerëzimit? Në periudhën në vijim, a do të transferohen përleshjet nga rruzulli tokësor në hapësirë? Çfarë ndodh pas globalizimit? Për ku po evoluon bota dhe si mund të emërtohet periudha në të cilën jetojmë?
Në shkencat sociale, periudhë pas periudhe, zhvillohen teori se në çfarë bote jemi duke evoluar. Mbi këto teori shtjellohen analiza për të kuptuar më mirë të ardhmen. Këto teori mund të mos jenë gjithmonë të pafajshme dhe mund të mos zhvillohen vetvetiu. Gjithashtu mund të mos zotërojnë fuqinë e shpjegimit të tyre në çdo fushë. Edhe nëse ndeshen me kritika në mënyra të ndryshme, ato prapëseprapë lindin nga një nevojë dhe për këtë arsye zotërojnë fuqinë e një shpjegimi të caktuar.
Edhe pse kanë një shpjegim të caktuar, shpejtësia në të cilën ka arritur njerëzimi, e ka shkurtuar ndjeshëm periudhën e përdorimit të këtyre teorive. Zhvillimet në teknologjinë e komunikacionit dhe informatikës kanë ndryshuar rrënjësisht psikologjinë e njeriut dhe nocionin e kohës. Ajo që dua të them, në mënyrë që të kuptohet më mirë, është e mjaftueshme të kujtojmë se me sa shpejtësi u konsuamuan teoritë e gjysmëshekullit e fundit, të cilat dukeshin shumë bindëse dhe ngjallnin entuziazëm në atë kohë.
Kur në vitet 1950 nga ana e Daniel Bell u shpall “Fundi i ideologjisë”, kjo tezë nuk kishte ngjallur një jehonë të gjerë. Më pas Paul Virillo shpalli fundin e gjeografisë (hapësirës gjeografike). Kur në vitin 1992 Francis Fukuyama shpalli “Fundin e historisë”, ngjalli më shumë interes se sa teza e Daniel Bell. Teza e Huntingtonit, e publikuar në vitin 1993, “Përplasja e qytetërimeve”, që i referohet civilizimit “individual” të Perëndimit, duke u nisur nga përplasja mes qytetërimeve, sot diskutohet më pak në krahasim me të kaluarën. Kurse teza më e fundit e shpallur, duket si teza e harruar më shpejt: Sot pothuajse askush nuk shprehet për tezën “Fundi i shtet-kombit”, shkruar nga Kenichi Ohmae në vitin 1996.
Megarrëfimet e të kaluarës, ideologjitë e mëdha, asnjë prej tyre tashmë nuk tërheqin pas vetes masa të gjera. Mbrojtja e atdheut, për të cilin është dhënë jeta, ose nismat e pushtimit, rëndë rëndë po ua lënë vendin kompanive private të sigurisë. Edhe tezat e sipërpërmendura dhe ato që i referohen një fundi tashmë nuk ngjallin interes.
Edhe sot janë duke u bërë punime se si do të emërtohet periudha në të cilën jetojmë. Pyetjet, të cila i parashtrova në krye të analizës, nxjerrin në pah kornizën e përgjithshme të çështjeve objekt diskutimi, që mundohen të shpjegojnë/përcaktojnë periudhën e re të njerëzimit.
Punimet për emërtimin e periudhës së re mbi një themel intelektual ose parimor, për fat të keq mua më duken si punime tejet optimiste. Ah sikur periudha që jetojmë dhe ajo e mëpasshme, edhe pse nuk jemi të bindur, edhe pse e shohim të gabuar, mund të shpjegohej me teori me bazë më me vlerë. Duket se ne jemi duke u evoluar në një periudhë të re ku ka marrë fund intelektualizmi dhe parimësia. Nuk mund të them një epokë tjetër, pasi asnjë ndryshim nuk zgjat aq gjatë.
Jemi duke hyrë në një periudhë të re, ku vlerat pësojnë erozion, koncepte si parimësia, virtytshmëria, ndershmëria, ndarja e të mirave me njëri-tjetrin, drejtësia kanë filluar të humbasin dhe këto koncepte duken sikur nuk janë më në modë (të vjetra). Këtë periudhë, nëse do të na duhej ta shprehim me një qasje ‘mbarimi’, duket më e përshtatshme për ta quajtur “fundi i vlerave” (the end of values). Vendet, institucionet, për të shprehur veten e tyre, duket se ndjejnë më pak nevojë për t’u dukur legjitime, për të vepruar në një themel të drejtë. Nëse i hedhim botës një vështrim të përgjithshëm nga lart “si një zog” është më se e mjaftueshme për të parë se çfarë gërryerje po përjetojnë vlerat njerëzore.
Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB)
Kombet e Bashkuara, që pas Luftës II Botërore zunë vendin e Lidhjes së Kombeve, duket se e kanë mbushur periudhën e tyre (kanë skaduar). Dështimi në lidhje me konfliktet në Siri, Mianmar, Krime, Ukrainë; shpërfillja e pothuajse çdo lloj teme tjetër përveç interesave të 5 vendeve anëtare të përhershme (të Këshillit të Sigurimit), janë shkaqet kryesore që e kanë dobësuar së tepërmi legjitimitetin e Kombeve të Bashkuara në sytë e njerëzimit.
Sipas të dhënave të Komisariatit të Lartë të OKB-së për Refugjatët (UNHCR) 70 milionë refugjatë mundohen të strehohen diku dhe të mbijetojnë. Kjo është shifra më e lartë e shënuar pas Luftës II Botërore. A keni dëgjuar për ndonjë punim të mirëfilltë të OKB-së në lidhje me këtë temë? Ose a është bërë ndonjë thirrje ose përgatitur ndonjë plan-veprimi nga ana e Kombeve të Bashkuara për të ndaluar ata që krijojnë viktima të konflikteve dhe për të ndihmuar të pafajshmit?
Mund të bëhen kritika ndaj një njeriu, një vendi dhe institucioni, por më e keqja është zhdukja e shpresës ndaj tyre.
Bashkimi Evropian (BE)
Bashkimi Evropian, që në thelb përbëhet nga vende që kanë luftuar dy herë me njëra-tjetrën dhe në këtë luftë bënë partner (përfshinë) të gjithë botën, ka qenë një union që në një bosht të caktuar kishte për qëllim parandalimin e luftës dhe rritjen e mirëqenies, bashkëpunimit dhe solidaritetit. Sot askush nuk flet për Bashkimit Evropian si një union vlerash. Ndër vendet demokratike në botë ku partitë raciste ndajnë pushtetin me forcat e tjera janë patjetër vendet anëtare të Bashkimit Evropian. Ne jemi ballë për ballë me një Bashkim Evropian, ku qëndrimi kundër emigrantëve, islamit dhe hebrenjve ka arritur në dimensione të rrezikshme, ku ksenofobia dhe agresiviteti janë bërë si diçka e zakonshme në jetën e përditshme dhe një BE, ku ndodhin më shumë zjarrvënie ndaj objekteve fetare në krahasim me tërë botën.
Bashkımı Evropian në të shkuarën dha një kontribut të madh për paqen, qetësinë, mirëqenien, të drejtat e njeriut dhe demokracinë brenda vetes dhe në rajon. Por me gjendjen e sotme BE-ja nëse aplikon për anëtarësimin e saj, ajo është në një gjendje që nuk mund të anëtarësohet dot, pasi është shumë larg kritereve që i ka vendosur vetë. Me politikat që ndiqen ndaj refugjatëve, në breg nuk dalin vetëm kufomat e foshnjave si Aylan nga Siria, por edhe vlerat e Bashkimit Evropian.
Por ajo që është më e mjerueshme nga aspekti i vendeve të Bashkimit Evropian, ndërkohë që ngushtohet sa vjen e më shumë fusha e demokracisë dhe lirive, ulet gjithnjë e më shumë zëri i palëve pluraliste dhe liridashëse. Bashkimi Evropian, gjithnjë e më shumë, hallakatet si në klimën e periudhës para Luftës II Botërore. Kundrejt kësaj, përveç një ose dy liderëve që nuk i janë dorëzuar kësaj klime, nuk vihet re një udhëheqje politike që mund ta nxjerrë Bashkimin Evropian nga kjo gjendje. Javën e ardhshme do të vazhdojmë të flasim se si po humbim vlerat dhe parimet në nivel global. / trt
*Dekan i Fakultetit të Shkencave Politike të Universitetit “Yildirim Beyazit”, Ankara
