Të kesh një organ jashtëkombëtar që ruan drejtësinë në botë është në rregull në teori, por GJNP-ja nuk është ai organ që pretendon të jetë!
Gjykata Ndërkombëtare Penale (ICC) u krijua me qëllimin fisnik për të shërbyer si një arbitër i paanshëm i drejtësisë, duke trajtuar krimet më të rënda dhe duke i mbajtur autorët përgjegjës në shkallë globale. Megjithatë, me kalimin e viteve, besueshmëria e ICC-së është minuar gjithnjë e më shumë nga pretendimet për njëanshmëri politike dhe ndjeshmëri ndaj presionit nga vendet e fuqishme, veçanërisht ato në Perëndim. Ky erozion i paanshmërisë ngre një pyetje kritike: A e ka humbur GJPN-ja rëndësinë e saj në fushën e drejtësisë ndërkombëtare?
Një histori e njollosur nga paragjykimet
Një nga kritikat më të vazhdueshme ndaj ICC-së është përqendrimi i saj joproporcional në kombet afrikane. Pavarësisht nga një mandat global, një numër i konsiderueshëm i hetimeve dhe ndjekjeve penale të Gjykatës janë përqendruar te liderët dhe konfliktet afrikane. Ky model ka çuar në akuza për neo-kolonializëm dhe drejtësi selektive, me shumë udhëheqës dhe studiues afrikanë që pretendojnë se GJNP-ja shërben si një mjet për interesat politike perëndimore dhe jo si një organ gjyqësor i paanshëm. Perceptime të tilla kanë nxitur disa vende afrikane të konsiderojnë tërheqjen nga Statuti i Romës, duke vënë në pikëpyetje legjitimitetin dhe drejtësinë e Gjykatës.
Fuqitë e mëdha jashtë juridiksionit të GJNP-së
Autoriteti i ICC-së rrezikohet më tej nga mungesa e fuqive të mëdha globale si Shtetet e Bashkuara, Rusia dhe Kina nga juridiksioni i saj. Këto kombe janë përmbajtur nga ratifikimi i Statutit të Romës, duke përmendur secila arsye të veçanta të rrënjosura në shqetësimet mbi sovranitetin dhe paragjykimet e perceptuara.
SHBA, për shembull, ka shprehur vazhdimisht shqetësimin se GJNP-ja mund të përdoret si një mjet politik kundër udhëheqësve të saj ushtarakë dhe politikë. Ky shqetësim buron nga potenciali për ndjekje penale në lidhje me angazhimet e gjera ushtarake të SHBA-së jashtë shtetit, ku herë pas here janë shfaqur akuza për sjellje të pahijshme. Për të mbrojtur personelin e saj nga veprimet e mundshme të ICC-së, SHBA-ja jo vetëm që ka refuzuar të bashkohet me Gjykatën, por gjithashtu ka miratuar masa për të penguar hetimet e ICC-së që përfshijnë shtetas amerikanë. Një shembull i dukshëm është Akti Amerikan për Mbrojtjen e Anëtarëve të Shërbimit, i cili autorizon përdorimin e forcës për të liruar çdo personel amerikan të ndaluar nga ICC.
Marrëdhëniet e Rusisë me ICC-në kanë qenë gjithashtu të mbushura me tension. Fillimisht nënshkruese e Statutit të Romës, Rusia nuk e ratifikoi kurrë traktatin dhe zyrtarisht tërhoqi nënshkrimin e tij në vitin 2016. Ky vendim pasoi klasifikimin e ICC-së të veprimeve të Rusisë në Krime si një “pushtim”, një karakterizim që Moska e kundërshtoi me forcë. Ministri i Jashtëm rus Sergej Lavrov artikuloi qëndrimin e qeverisë, duke deklaruar se Gjykata “dështoi të përmbushë pritshmëritë për t’u bërë një gjykatë ndërkombëtare me të vërtetë e pavarur dhe autoritare”. Kjo ndjenjë pasqyron një zhgënjim më të gjerë me atë që Rusia e percepton si operacione të njëanshme dhe joefikase të ICC-së.
Kina, një tjetër lojtar i madh global, ka zgjedhur gjithashtu të qëndrojë jashtë juridiksionit të ICC-së. Ndërsa deklaratat specifike zyrtare janë më pak të spikatura, vendimi i Kinës përputhet me politikën e saj të përgjithshme për ruajtjen e sovranitetit kombëtar dhe shmangien e ndërhyrjeve të jashtme gjyqësore që mund të sfidojnë politikat e saj të brendshme ose veprimet ndërkombëtare.
Instrumenti i një ‘urdhri të bazuar në rregulla’ të paqartë
Kritikët argumentojnë se ICC shpesh funksionon si një instrument i një “rendi të bazuar në rregulla” të mjegullt, një term i përdorur shpesh nga entitete si NATO, Bashkimi Evropian dhe SHBA. Megjithatë, “rregullat” që mbështesin këtë rend shpesh perceptohen si rrjedhëse, duke u përshtatur për t’u lidhur me agjendat politike të fuqive perëndimore në çdo kohë të caktuar. Kjo lakueshmëri ngre shqetësime në lidhje me objektivitetin dhe qëndrueshmërinë e drejtësisë ndërkombëtare siç administrohet nga ICC.
Një ilustrim i mrekullueshëm i këtij standardi të dyfishtë të perceptuar është lëshimi i urdhrave të arrestit nga ICC për kryeministrin izraelit Benjamin Netanyahu dhe ish-ministrin e Mbrojtjes Yoav Gallant në nëntor 2024, duke i akuzuar ata për krime lufte në Gaza. Ky veprim ishte një përjashtim nga modeli i zakonshëm i ICC-së, pasi sfidoi drejtpërdrejt një komb që gëzon mbështetje të fuqishme nga fuqitë perëndimore, veçanërisht nga SHBA. Dënimi i shpejtë i urdhrave nga Uashingtoni, i shoqëruar me kërcënimet për sanksione kundër GJNP-së, nënvizon ndikimin që mund të ushtrojnë vendet e fuqishme mbi procedurat e Gjykatës. Veprime të tilla sugjerojnë një përpjekje për të harmonizuar operacionet e ICC-së me interesa specifike kombëtare, duke minuar kështu paanshmërinë e saj.
Ideali kundrejt realitetit
Koncepti i një gjykate ndërkombëtare të aftë për të dhënë drejtësi të paanshme dhe të barabartë është padiskutim i lavdërueshëm. Në teori, GJNP-ja u krijua për të kapërcyer përkatësitë politike, duke siguruar që drejtësia të mbizotërojë mbi pandëshkueshmërinë. Megjithatë, realiteti ka devijuar ndjeshëm nga ky ideal. Veprimet e Gjykatës janë njollosur nga interesat gjeopolitike, ndjekjet penale selektive dhe mungesa e mekanizmave të qëndrueshëm të zbatimit. Kjo divergjencë midis parimeve themelore të GJNP-së dhe funksionimit të saj aktual ka çuar në një krizë besueshmërie.
Duke pasur parasysh këto sfida, është e domosdoshme të rivlerësohet struktura dhe mandati i ICC-së. Reformat duhet të synojnë të izolojnë Gjykatën nga ndikimet politike, të sigurojnë vëmendje të barabartë ndaj krimeve të kryera në të gjitha rajonet dhe të krijojnë mekanizma të fortë për të zbatuar vendimet e saj. Pa ndryshime të tilla, GJNP rrezikon të bëhet një ent simbolik, pa autoritetin dhe respektin e nevojshëm për të mbështetur drejtësinë ndërkombëtare.
Ndërsa aspirata për një gjykatë penale ndërkombëtare të drejtë dhe të paanshme mbetet thelbësore, GJNP-ja, në formën e saj aktuale, nuk e përmbush këtë vizion. Për të rivendosur rëndësinë dhe efektivitetin e saj, reformat gjithëpërfshirëse nuk janë vetëm të dëshirueshme – ato janë të domosdoshme./RT/GazetaImpakt
