nga Hassam Munir.
Dita e Shën Valentinit është një festë moderne, pasi ajo ka filluar të festohet në masë të gjerë tek nga mesi i viteve 1800’ta. Por ka një parahistorik të gjatë që kthehet prapa në vitin 269 pas Krishtit. Thuhet se në ditën e 14-të të shkurtit në atë vit, Shën Valentini i Romës u vra nga zyrtarët romakë. Nuk është e qartë arsyeja pse ai u vra, por një teori (me shumë pak dëshmi pas saj) që u zhvillua shumë më vonë, thoshte se ishte një dënim për kryerjen e martesave të ushtarëve që nuk u lejuan të martoheshin.
Në një moment, Dita e Shën Valentinit filloi të festohet si shenjë kujtimi të këtij shenjtori, por nuk ishte e shoqëruar me dashuri romantike deri në më shumë se 1,000 vjet pas vdekjes së tij. Shumë faktorë luajtën rol në shëndrrimin e Ditës së Shën Valentinit në një festë dashurie. Një nga këto ishte ndikimi kulturor i Spanjës (që në atë kohë ndodhej nën sundimin musliman) në Evropën Perëndimore në Mesjetë.
Që një person të shprehë dashurinë e tij (romantike ose ndryshe) për dikë nuk është vetëm e lejuar, por e inkurajuar në traditën islame, për aq kohë sa kjo të bëhet në mënyrën që nuk shkel rregullat islame. Ka shumë transmetime rreth shprehjes së sinqertë të dashurisë së profetit Muhamed ndaj grave të tij, fëmijëve të tij dhe pasuesve dhe mbështetësve të tij.
Këto transmetime na tregojnë për shumëllojshmërinë e gjesteve romantike të Profetit Muhamed ndaj grave të tij. Në rastin e gruas së tij Aishës për shembull, ka transmetime që Pejgamberi garonte me të; në pyetjen e një pasuesi të tij se kush ishte më personi më i dashuri te ai, ishte përgjigjur “Aisheja”; e puthte atë edhe duke qenë agjërueshëm; e vendoste kokën e tij në prehrin e saj; dhe pinte nga i njëjti vend në kupë në të cilën kishin prekur buzët e saj.
Kjo listë e shkurtër e shembujve tregon se Profeti Muhamed shprehte dashurinë e tij për bashkëshortet dhe, kishte këshillonte edhe ithtarët e tij të vepronin njejtë. Kishte vënë theks aq të mjaftueshëm në këtë çështje sa që ishte bërë temë studimi për shumë mendimtarë muslimanë. Disa nga ata që shkruan për dashurinë përfshijnë al-Jāhiz (Traktat për Dashurinë dhe Gratë –Treatise on Love and Women), Ibn Sīna (Traktat mbi Dashurinë-Treatise on Love), Ibn Hazm (Unaza e Pëllumbit-The Ring of the Dove), Ibn al-Jawzī (Qortimi i dëshirave të ulta-Dispraise of Lowly Desire), and Ibn al-Qayyim (Kopshti i të Dashuruarve të Devotshëm-The Garden of Devoted Lovers).
Fija e përbashkët në këto vepra ishte këmbëngulja se shprehja e dashurisë nuk është në vetvete diçka e turpshme; në fakt është e turpshme kur nuk bëhet sipas parametrave të përcaktuar nga tradita islame. Ibn Sina dhe Ibn el-Kajimi ndërmorën një hap më tej në reflektimet e tyre dhe pohuan se dashuria në nivelin e shprehjes njerëzore (p.sh. dashuria romantike/sensuale midis burrit dhe gruas) ishte një mjet për të arritur qëllimin përfundimtar shpirtëror: një raport dashurie me Allahun. Në thelb, kjo do të thoshte se ndjekja dhe shprehja e dashurisë është “fisnikërim” (d.m.th. Një gjë fisnike që ka të bëjë me një objektiv fisnik).
Ky kuptim formësoi kulturën letrare të Spanjës së sunduar nga muslimanët në veçanti. U bë shumë e zakonshme që burrat dhe gratë të shprehin dashurinë e tyre dhe të propozojnë për martesë përmes kompozimit dhe recitimit të poezive. Vargëzimet arabe të dashurisë si “The Story of Bayad dhe Riyad” u kompozuan dhe u lexuan në gjykatat mbretërore, madje edhe ato të dinastive muslimane më konservatore si Almohadet (1121-1269). “Unaza e Pëllumbit” e Ibn Hazmit, ndoshta puna më e famshme për dashurinë dhe seksin në historinë islame, është shkruar pikërisht në këtë mjedis.
Ka shumë indikacione se kjo kulturë e “fuqisë së lavdishme të dashurisë” në al-Andalus ndikoi në kulturën e “dashurisë trupore” që u zhvillua në Francën e afërt. Studiuesit e sotëm si Alois Nykl dhe Lawrence Ecker e kanë përkrahur këtë teori, duke krahasuar poezinë e dashurisë andaluziane me poezinë e trubadorëve – poetëve të cilët merren me përhapjen e idesë së shprehjes së dashurisë si akt fisnik në Francë. Ata gjetën deri në 32 motive që përputheshin.
Ata mbështetën argumentin e tyre duke theksuar se situata historike ishte shumë e favorshme për një ndikim të tillë. Së pari, trubadorët ishin të njohur për udhëtimet e tyre në al-Andalus. Së dyti, rikthimi i krishterë i Spanjës ishte në kulmin e saj, kështu që kishte një situatë unike në të cilën Spanja veriore/qendrore u sundua nga sundimtarët e krishterë (p.sh. Alfonso i Urti) të cilët ishin të ndikuar kulturisht nga muslimanët por gjithashtu kishin shumë lidhje të afërta me gjykatat në Evropë, veçanërisht Francën. Së treti, trubadori më i hershëm i njohur, Duka Uilliam IX i Aquitaine (1127), jo vetëm që mori influencën e al-Andalusit por gjithashtu kishte udhëtuar për në Siri dhe Palestinë si një nga krerët e Kryqëzatës së vitit 1011 dhe u ndikua potencialisht edhe më shumë nga kultura dhe qëndrimet e muslimanëve ndaj dashurisë.
Por, edhe para se të mësonin rreth qëndrimit të muslimanëve ndaj dashurisë, evropianët kishin bërë disa supozime. Ekzistonte një traditë e gjatë në historinë e shkrimit të krishterë, e cila kthehej prapa në kohën kur Gjoni i Damaskut (749), i portretizonte muslimanët (burrat në veçanti) si hiperseksualë. Nga kohën e Mesjetës muslimanët konsideroheshin si “moralisht të dobët”, “të papërmbajtur” dhe “femërorë” jo vetëm për shkak të veprimtarisë së tyre seksuale (për të cilën nuk kishin turp), por më në përgjithësi, sepse ata shpehnin dashurinë pa komplekse. (Vini re se muslimanët u quajtën “femërorë”, sepse, në traditën e krishterë, të shprehurit e dashurisë ishte një dobësi të cilën e posedonin vetëm gratë ose burrat “femëror”).
Kështu, kur disa pjesë të Francës filluan të thithin kulturën andaluziane, francezët menjëherë u lidhën (në mënyrë deroguese) me muslimanët. Në fillim të shekullit të 13-të, për shembull, autori anglez i romancës historike, Richard Coeur de Lion, shkruante se muslimanët dhe të krishterët francezë ishin aleatë dhe shumë të ngjashëm në atë, që të dy ishin “mashtrues” dhe “materialistë”. Ashtu si në fillim të viteve 1900, prifti kanadez, Aleksander Denomy (viti 1957) shkruante se koncepti europian i dashurisë përbrenda u frymëzua nga filozofia e dashurisë e përshkruar në Risālah fi’l-Ishq të autorit Ibn Sīna (Traktati mbi Dashurinë) dhe se ishte e papranueshme.
Kështu ishte koncepti i shprehjes së dashurisë me të cilën muslimanët kontribuan në kulturën evropiane, jo aq shumë në vetë Ditën e Shën Valentinit. Në fakt, Dita e Shën Valentinit, siç e njohim, as që u bë një festë popullore deri në mesin e shekullit të 19-të, deri në atë kohë kur tokat muslimane dhe kulturat ishin kolonizuar në masë të madhe nga fuqitë evropiane.
Instanca më e hershme e njohur e asociacionit midis dashurisë romantike dhe Shën Valentinit u bë nga Geoffrey Chaucer (1400), një shkrimtar, poet dhe filozof anglez, i cili është më i njohur për The Tales Canterbury. Chaucer shkroi dy linja poezish në të cilat ai shoqëroi bashkimin e zogjve me Shën Valentinin, por jo me datën e 14 shkurtit në veçanti.
Në vitin e vdekjes së Chaucer, Charles VI i Francës me sa duket lëshoi një dekret, përmes të cilit krijoi një “gjykatë dashurie” më 14 shkurt. Në këtë tubim, zonjat e familjes mbretërore u përpoqën të ndërmjetësonin në pajtimin e të dashuruarve, të cilët ishin në prag të ndarjes; të rinjtë paraqitën këngë dashurie që kishin kompozuar para një paneli gjykues të përbërë nga gjinia femërore; pastaj të pasurit dhe të varfërit u ftuan të marrin pjesë, dhe kjo ngjarje mund të ketë filluar përhapjen e nocionit të Ditës së Shën Valentinit romantik në të gjithë Francën dhe, prej aty, në të gjithë Evropën Perëndimore.
Nga koha e Shekspirit, siç përmend Ophelia në Hamlet, Dita e Shën Valentinit njihej si një ditë për të festuar dashurinë romantike. Traditat lokale popullore dhe poetët-Oton de Grandon, John Gower, Christine de Pizan, Charles d’Orleans-e mbajtën këtë shoqatë gjallë deri në mesin e viteve 1800. Kjo ishte kur Dita e Shën Valentinit u shndërrua në “festën Hallmark” të komercializuar që ne e njohim sot, duke filluar në Shtetet e Bashkuara.
Duke filluar në qytetet e mëdha të SHBA-së në vitet 1840, Dita e Shën Valentinit u tregua si një kthim në traditat popullore, një ditë në të cilën njerëzit mund të kënaqeshin me “më shumë përkushtim shpirtëror dhe më pak përkushtim pune”; me fjalë të tjera, ishte një revoltë e guximshme, romantike, një-ditore kundër “mënyrës së llogaritur” të jetës që ishte zhvilluar që nga Revolucioni Industrial. Pushimi filloi fillimisht me qëllim të shkëmbimit të “valentines” (kartolinave), një praktikë që tashmë ishte bërë e njohur në Londër që nga vitet 1820. Ishte e para nga shumë mënyrat që korporatat kishin gjetur për të fituar para në përvjetorin e vdekjes së Shën Valentinit; 19.6 miliardë dollarë pritet të shpenzohen në Ditën e Shën Valentinit në 2018 vetëm në SHBA, dhe ky numër në përgjithësi rritet çdo vit.
Në një formë, Dita e Shën Valentinit është një formë e kristalizuar e të kuptuarit evropian të dashurisë, që ka origjinën në traditën e krishterë dhe është formuar nga tradita islame dhe më së fundi nga kapitalizmi i konsumit. Mund të argumentohet se Dita e Shën Valentinit sot përfaqëson një qasje shumë materiale dhe ritualiste ndaj dashurisë, që është përhapur jo vetëm në Perëndim, por gjithashtu, disi paradoksalisht, në tokat myslimane (dhe gjetkë).
Por në mënyrë jo kritike në Ditën e Shën Valentinit ekziston ende një zgjedhje. Në Ditën e Shën Valentinit dhe në çdo ditë tjetër të vitit, mënyra se si e shprehni dashurinë tuaj (nëse dëshironi ta bëni një gjë të tillë) përcaktohet nga pyetja: pse doni ta bëni këtë. Të udhëhequr nga shembulli ideal i Profetit Muhamed dhe reflektimet e thella të dijetarëve në traditën islame, dashuria mund të riorientohet drejt qëllimit përfundimtar, e që është dashuria e sinqertë për Allahun.
