Nga: John Shepherd
Kur bëhet fjalë për shoqëritë e fshehta midis ujgurëve, ka shumë mundësi që më e fshehta dhe më e përhapura në mesin e tyre është bashkësia e krishterë ujgure. Me një popullsi prej mbi 10 milion njerëz, Ujgurët janë grupi më i madh etnik në Rajonin Autonom të Xinjiang Ujgur në Kinën Jugperëndimore. Ujgurët janë kryesisht myslimanë Suni, Hanefi. Njohuria ime e hershme për ujgurët e krishterë fillon me tregimin e një burrë ujgur me emrin Abdullah, të cilin e takova në Urumqi, kryeqytetin e Xinjiang.
Vendlindja e Abdullahut është Kashgari, ai ishte një kuzhinier në një restorant në Urumqi. Abdullah zbuloi se ai së pari dëgjoi për krishterimin nga një shok i klasës ndërsa studionte në shkollën e mesme në Kashgar. Shoku i tij i klasës ishte nga një familje e krishterë ujgure, e cila zhvillonte mbledhje të fshehta javore në shtëpitë e tyre. Kur Abdullah fillimisht ndoqi këtë kishë ujgure ai u ndje sikur të kishte hyrë në një xhami muslimane: Muret kishin zbukurime islamike me fjalët “Allah” mbi to. Megjithatë, gratë që mbanin hixhab ishin duke u lutur përkrah burrave.
Kur Abdullahu u bashkua me ta dhe u lut në mënyrën myslimane një grua e moshuar e thirri pranë saj dhe i tha: “Mbaje librin në dorën time dhe lexoje atë, fëmija im”. Ishte Ungjilli i Gjonit: “Në fillim ishte fjala dhe fjala ishte me Perëndinë dhe fjala ishte Perëndia” ai lexoi, dhe i tërë trupi i tij u drodh jo nga frika, por nga rehatia.
Unë kam qenë me fat sa u bashkova me Abdullahun për të vizituar një kishë nëntokësore ujgure në Urumqi, por ishte ndryshe nga përvoja që përshkruante Abdullahu. Kjo kishë ishte e vendosur në një shkollë në gjuhën angleze në një ndërtesë afër Universitetit në Xinjiang, dhe kështu ngjante me një klasë më shumë sesa një kishë, nga ato aktualet. Të pranishmit ishin kryesisht 20 të rinj ujgurë të së njëjtës moshës, pa asnjë dallim dhe të dukshëm si të krishterët perëndimorë. Dukej se shumica e anëtarëve të komunitetit të kishës dukej se ishin studentë të shkollës së gjuhës. Me mbajtjen e versioneve N.I.V të Biblës Angleze, ata kënduan këngën “Jezusi im Shpëtimtari im” në anglisht. Ata ngritën duart lart drejt qiellit dhe i tundën sipas ritmit të këngës, disa duke qarë në mënyrë të pakontrollueshme ndërsa këndonin. Pas himneve, një grua me emrin Gulmira predikoi në ujgurisht dhe pas lutjeve të gjithë patën mundësinë të ulen dhe të bisedojnë me njëri-tjetrin ndërsa prisnin polo, një pjatë tradicionale ujgure.
“Unë kam lindur në një familje të krishterë”, tha Arzigul, një vajzë ujgure, e cila dukej më e hapur se anëtarët e tjerë të kongregacionit. “Kanë kaluar tre vjet që u pagëzova”, tha Nadire, një vajzë me pamje turke e veshur me një hixhab. Në pamje të parë, unë u binda që ajo ishte myslimane. “A ka ndonjë ujgur musliman këtu?” Pyeta unë. Ata thanë se ujgurët muslimanë nuk mund të merrnin pjesë në këtë ngjarje. U mahnita kur gjeta një kishë kaq të madhe të krishterë në këtë shkollë gjuhësore.
Pas drekës ndoqa studimin e Biblës me ta dhe, megjithëse libri ishte shkruar në anglisht, mësuesi foli në ujgurisht. Studentët e tij duket se e duan shumë mësimin e tij, do të qeshnin me njëri-tjetrin për një kohë dhe do të diskutonin tema teologjike dhe histori biblike. Klasa e tyre ishte më e qetë se sa shkollat e të krishterëve që pashë në filmat e Hollywood-it.
Unë me të vërtetë doja të shihja një kishë tradicionale ujgure, të ngjashme me atë që Abdullahu kishte hyrë për herë të parë, dhe dëshira ime u plotësua në vitin 2018 në Stamboll.
“A e njihni xhaminë Ulu në Zeytinburnu? Le të takohemi atje gjatë lutjeve të së Premtes” tha pastori ujgur, i cili më thirri edhe mua. Unë u njoha me të nga një pastor i krishterë ujgur në Urumqi, përndryshe nuk do të ishte e mundur të takohesh me ta. Unë nuk pashë njeri pas lutjeve të së Premtes dhe dola jashtë xhamisë Ulu duke menduar se ai duhet të ishte shqetësuar për sigurinë dhe se kishte anuluar takimin tonë. Pastaj dikush u afrua, më kapi krahun dhe më tha: “Zotëri, mos u shqetëso, unë jam ai që të thirri”. Së bashku me një ujgur të ri ai më drejtoi drejt portës. Ndërsa u nisëm nga xhamia, ai vuri një çantë të zezë mbi kokën time dhe më shtyu në një makinë. Në zemrën time po ndihej frika. “Po sikur këta të jenë xhihadistë nga malet e sirisë dhe jo nga kisha ujgure?”
“Ku do të më dërgoni?” I pyeta ata, zëri im dridhej nga frika. Unë besoj se ata e kuptuan shqetësimin tim dhe më thanë: “Më falni zotëri, ne ju frikësuam, nuk kemi zgjidhje tjetër përveç ta bëjmë këtë për sigurinë tonë. Unë jam pastor Jahja. Ne jemi anëtarë të kishës ujgure të Stambollit, më falni, ne nuk mund t’ju tregojmë se ku po ju çojmë”. Zëri i tij më dha një ngushëllim dhe unë u qetësova. Nuk e dija sa kohë hipëm në makinë, sa ndalesa dhe sa herë u kthyem, deri kur makina u ndal. Më urdhëruan të dilja nga makina me kujdes. Unë nuk e di se sa kate u ngjitëm dhe kur hapa sytë, u bëra me zemër kur pashë që isha duke qëndruar në një shtëpi ujgure ku para meje ishte një ujgur dhe një tryezë.
“A është ky vendi ku mblidheni?” E pyeta Jahjan. Ai më buzëqeshi ndërsa më derdhi një filxhan çaj dhe më tha: “Po, salloni në vendin fqinj është tempulli ynë, dhe ne vijmë këtu çdo të Premte për t’u lutur”. Disa vajza ujgure të veshur me hixhabe u futën dhe u ulën rreth tryezës, të ndjekur nga disa të rinj dhe një burrë i moshës së mesme. “Ne jemi shumë të lumtur që ju shohim këtu”, tha burri i moshës së mesme me një theks hotan. “Më vjen mirë që të shoh edhe ty, sepse beson në mua dhe më fton këtu”, i thashë, duke i falënderuar.
“Ne normalisht e mbushim këtë sallon, ju e dini, ne jemi shumë të kujdesshëm. Dhe jetojmë në një vend si Turqia. Ka ujgurë që janë kthyer nga Siria, ne nuk mund ta imagjinojmë se çfarë do të ndodhë me ne nëse e dinë se ne jemi të krishterë. Shumë prej nesh janë të shqetësuar dhe nuk erdhën sot”, tha një grua e re, e veshur me një hixhab. Nga theksi i saj spekuloj se ajo ishte nga Kashgar apo Atush.
Ata thonë se ata po jetojnë ashtu si besimtarët vepruan në kohën e Jezu Krishtit, ata ndajnë dhe mbështesin njëri-tjetrin. Midis tyre ka disa besimtarë të pasur, që me ndihmën e kishës, janë mbështetur jo vetëm të krishterët ujgurë, por edhe gratë e veja muslimane të ujghurëve. Kur i pyeta për marrëdhëniet e tyre me muslimanët, ata më thanë: “Shumica e grave ujgure këtu, veçanërisht të rejat veshin burka, kështu që edhe unë vesh burka. Burri im ka mjekër dhe nuk mund të dallohet nga ujgurët e tjerë”. Unë e ndërpreva vajzën e re: “Nëse nuk je muslimane, pse dëshiron të maskohesh si muslimane vehabist?” Ajo më tha që ish-burri i saj ishte zhdukur në Egjipt, ajo ishte veshur në këtë mënyrë kur arriti për herë të parë në Stamboll dhe se më vonë u njoh me burrin e saj aktual dhe u kthye në e krishterë nga burri i saj.
E pyeta përsëri: “Po pse akoma je maskuar?” Ajo u mërzit pak kur e bëra këtë pyetje, por u përgjigj: “Më vjen keq, ju lutem mos më gjykoni, kjo është zgjedhja ime dhe ndihem e sigurt duke ecur në këtë mënyrë. Miqtë e mi muslimanë vijnë gjithmonë të më vizitojnë mua dhe unë lutem për ta me shpresën se disa prej tyre mund ta pranojnë Jezu Krishtin”.
Pasi u lut si muslimane, xhemati u ul në kishën ujghure, si në xhami duke dëgjuar pastorët ujgurë. Ndihej si një xhami. Ajo që ishte ndryshe nga xhamia ishte Bibla që ata mbanin në duar, me burra dhe gra ulur së bashku. Mund të jetë më e saktë ta krahasoni tempullin e tyre me një çadër hebreje sesa me një kishë të krishterë. Vajzat që kishin veshur hixhabin dukeshin më shumë si gratë hebreje që jetonin në të njëjtën epokë si skenat e Jezuit, në filmat e krishterë.
“Sa të krishterë mendoni se ka midis ujgurëve?” E pyeta Jahjan. Përgjigja e tij më befasoi:
“Në të kaluarën, ungjillorët nga Perëndimi dhe Koreja përhapnin ungjillin tek ujgurët, më vonë misionarët ujgurë gjithashtu filluan të ungjillizohen, me mbështetjen e kishave ujgure. Gati gjysmë milioni ujgur në rajonin e ujgurit mund të jenë pagëzuar. Ekzistojnë kisha shtëpiake ujgure në të gjitha qytetet, qarqet dhe madje disa fshatra me madhësi modeste në rajonin e ujgur”.
“Nëse ka kaq shumë, pse nuk e zbuloni se jeni të krishterë? Ka kaq shumë misionarë fetarë të huaj, a nuk e dinë ata situatën? ” E pyeta unë atë. “Pas masakrës së Urumqit në vitin 2009 pati një valë ndarjeje të kishave ujgure nga kishat kineze. Kontakti i misionarëve të huaj me kishat ujgure bëhet kryesisht përmes kishave kineze ose kishave nëntokësore ujgure, të cilat kanë një lidhje të ngushtë me kishat kineze. Ne i përkasim një kishe të pavarur ujgure dhe anëtarët tanë janë të përbërë nga njerëz që e përqafuan Jezusin, jo përmes misionarëve të huaj, por përmes misionarëve ujgurë”.
“Por nga vjen ky numër prej gjysmë milioni?” Pyeta unë. Ai u përgjigj, “Kishat ujgure kanë një rrjet, pastorët mblidhen të paktën një herë në vit dhe ne mbledhim taksa sipas anëtarëve të pagëzuar të secilës kishë. Unë nuk mendoj se dikush mund të qëndrojë mbi këtë, sepse ata do të paguanin më shumë taksa nëse e rritnin numrin e tyre”.
“Pra, ju nuk keni kontakte me të huajt, ose me kinezët”, e pyeta. Në përgjigjen e tij, ai tha se ekzistonte vetëm një shkëmbim mendimesh midis drejtuesve të lartë të kishës. Kur pyeta nëse ishin protestantë apo katolikë, ai pohoi se ata ishin protestantë.
“Pse të krishterët ujgurë kanë frikë të pranojnë se janë të krishterë përpara ujgurëve të tjerë?” E pyeta unë atë. “Ujgurët diskriminojnë dhe madje përndjekin ujgurët e krishterë. Së pari, ne nuk e zbulojmë veten për sigurinë tonë, dhe së dyti, ne duam të parandalojmë përçarjet dhe konfliktet e brendshme midis ujgurëve”, u përgjigj ai.” Përgjigja juaj është shumë politike”, i thashë me disa pakënaqësi të dukshme. Atmosfera filloi të ndryshojë ndërsa filluan të dyshonin se isha “spiun musliman”. Unë u kërkova ndjesë atyre dhe u kërkova që të më çonin përsëri tek Xhamia Ulu. Ata vendosën një çantë të zezë mbi kokën time dhe më futën në makinë. Aventura më zgjoi mendimet e mia për ato që më dukeshin si një komunitet misterioz. Duket se arsyeja pse ata nuk zbulojnë identitetin e tyre fetar lidhet me xhematet e tyre akoma me madhësi relativisht të vogël dhe qëndrimet negative që kanë ujgurët ndaj atyre që braktisin besimin musliman. Më duket një frikë nga diskriminimi. Për më tepër, unë mendoj se grupi i tyre qëndron si një ishull i vetmuar në mesin e ujgurëve, ata nuk duan të izolohen nga të afërmit e tyre. Duhet gjithashtu të theksohet se ata mund të mos jenë të gatshëm të riskojnë jetën e tyre dhe mund të mos dëshirojnë të humbasin të afërmit e tyre muslimanë. Sidoqoftë, duke parë që ekziston një bashkësi kaq e fshehtë midis ujgurëve, dashuria ime për këtë komb të lashtë, i cili po hyn në botën e multikulturalizmit në shekullin XXI me shumë ngjyra, është intensifikuar. Zoti i mban ata në strehën e Tij./Gazetaimpakt/ m3dialogue/
