Nga: Mahmud Erol Kilic
Gjeografia e afërt që ne e quajmë bota arabe ka vazhduar të jetë thelbi kryesor i një bote më të gjerë besimi të quajtur bota myslimane që në ditët e para të Islamit. Ka disa arsye për këtë. Kryesisht, profeti i kësaj feje të shenjtë ishte një Arab dhe libri i shenjtë që ai solli ishte në arabisht. Ne e dimë se në vend që ta shenjtëronte këtë përkatësi etnike, ai synoi një kategori më të lartë dhe deklaroi se fitimi i përparësisë në sytë e Allahut mund të arrihet përmes disa virtyteve humanitare, për shembull takwa (një term islamik për të qenë i vetëdijshëm për Allahun). Ne gjithashtu e dimë se disa nga miqtë e tij më të mirë ishin Persian, Abyssinian, Grek dhe Hebre që nuk ishin me origjinë arabe. Në fazat e mëvonshme të zgjerimit të besimit islam, u shfaq një bashkësi shumëkombëshe e besimit me përfshirjen e fiseve jo Arabe (ata që nuk janë arabë quhen Acem,Persian). Rregullat e fesë konsistonin në elemente metafizike universale, që ishin përtej epokave dhe fiseve, por në fillim nuk ishte shumë e thjeshtë të bëhej dallimi midis universit dhe konceptit lokal. Pothuajse të gjithë ishin lokalisht pjesë e kulturës arabe dhe, në të njëjtën kohë, besonin në një sistem universal besimi. Sidoqoftë, diferenca midis universales dhe asaj lokale nuk mund të shpjegohet shumë qartë pasi kjo doktrinë u transferua në masa të reja në zgjerimet e mëvonshme gjeografike. Në fakt, ishte shumë e vështirë për ta bërë këtë dhe nuk ishte vetëm fati i Islamit. Ky ishte rasti i hasur në historinë e të gjitha feve dhe besimeve të tjera. Disa sjellje lokale dhe zakonet e pikës fillestare të një feje u ishin prezantuar të ardhurve sikur të kishin qenë pjesë e një doktrine universale. Por kishte fe dhe substancë në fe. Të tjerëve iu shtuan periudhat e para të substancës universale të Islamit që ishte në formën arabe. Historia dëshmoi se substanca e Islamit ishte paraqitur në formën persiane, formën turke, formën andaluziane, formën indiane dhe formën ballkanike. Në këtë mënyrë, ajo doli nga një zonë e mbyllur, e ngushtë dhe lokale dhe u vendosën civilizime me vlera universale. Në procesin e universalizimit të Islamit, që po ndodhte në shekujt në vijim, elementi arab mbeti kryesisht në fushat e gjuhësisë. Edhe pse disa zakone të mbetura nga periudha e jahiliyyah, (injorancës) dhe elementet arabe shikuan elementë jo arabë në disa vende të tjera islamike të cilat u formuan më vonë si Persia, Etrâk, Mameluke, Kolemen, Abyssinia, Nûbi dhe Muzarab, ato elemente nuk binin në kundërshtim kundër arabëve. Në fakt, arritjet e muslimanëve që do të zgjasin për vite të tëra në shkencë, filozofi dhe politikë ndodhën falë këtij hibridizimi. Njerëzit që vinin nga çdo fis gjetën të vërteta universale në këtë fe dhe dhanë kontributet e tyre. Por ato janë të njëjta në thelb. Ata janë të ndryshëm në formë. Ashtu si kjo. Ajo që Muḥyiddin Ibn Arabi, një arab i vërtetë, dhe që shkruajti në arabisht, dhe ajo që Mevlana Celaleddin Rumi, i cili shkruajti në persisht, dhe çfarë tha Yunus Emre, i cili shkruajti në turqisht, shihet se janë të njëjta në thelb, por të ndryshme në gjuhë. Sot kur bëjmë përkthim të kryqëzuar për shkrimet e atyre tre mençurve, me ndihmën e teknologjisë moderne të komunikimit dhe bëjmë krahasimet e tyre tematike, do të shohim që të tre thanë të njëjtën gjë në thelb. Kjo është një pasuri e madhe dhe i ka bërë muslimanët të suksesshëm në sytë e të tjerëve. Një profet që thotë se “Kërkoni njohuri edhe nëse duhet të shkoni aq larg sa Kina” është ai që hapi dyert e sintezës universale për muslimanët.
Ndërsa veprimet fillestare të arabëve ndaj atyre që nuk ishin arab reflektoheshin përmes nxjerrjes në pah të fiseve të tyre, ata nënvizuan Arabinë e tyre në periudhat e mëvonshme. Në secilën periudhë, ata bashkëngjitnin disa besime për këtë. Duke filluar nga Kuraizmi i Kalifatit ne kemi ardhur deri më sot. Kur arrijmë sot, bota arabe ka identifikuar vetëdijen arabe me interpretimin e fesë Selefizëm. Kur shtojmë kryengritjet Vehabiste për këtë, ligjërimi se “ne do të heqim bestytnitë nga feja” është shndërruar në veprim që “ne do të heqim elemente jo-arabe, të huaja”. Sot për fat të keq Selefizmi ka ngrirë trurin e botës arabe muslimane. Eshtë e vështirë të gjesh një filozof musliman jo-selef në botën arabe. Ajo që është më e keqja është kombinimi i nacionalizmit arab dhe selefizmit. Nuk ka filozofi. Nuk ka dituri. Nuk ka asnjë estetikë. Ekziston vetëm transferimi i disa dogmave pa ndonjë interpretim në emër të fesë. A ka qenë bota arabe tërë kohën? Sigurisht qe jo. A nuk ishte Junayd al-Bagdadi një Arab? A nuk ishte Shaik Ahmed er-Rifai një Arab? A nuk ishte Ibn Arabi një Arab? Ekziston një perceptim se ideja e Islamit Arab filloi me Ibn Tejmijen dhe arriti kulmin e saj me Abd al-Wahhab. Sipas mendimit tim, ata vetë ngrinë botën arabe. Nga ky këndvështrim, unë e shoh botën arabe në një depresion intelektual shumë serioz. Dhe është thelbësore që ata të kthehen në Traditë. Shiizmi, i cili ka arritur kulmin e tij përmes armiqve të tyre të përjetshëm Persianëve, po korr fitore kundër selefizmit. Njerëzit në shumë vende, kryesisht Afrika, po bashkohen me Shiizmin.
Pasi këto elemente hynë në lojë, së pari në Afganistan, pastaj më vonë në Irak dhe më në fund në Siri, rrjedha e luftërave të muslimanëve të pafajshëm ka ndryshuar. Cfarëdo që do të bëni, i shërbente armikut. Ishte sikur ata njerëz kishin luftuar vetëm për të prerë kokën ose për të marrë skllave femra. Ata nuk mund të ankohen për zgjerimin e Shiizmit sepse kjo ka ndodhur falë tyre. Eshtë e nevojshme të mendohet për zhvillimet e fundit në Arabinë Saudite që është qendra morale dhe materiale e mendimit të Selefit-Wahhabi. Ky mendim, i cili dikur shkatërroi mendjet dhe jetën e rinisë muslimane të një brezi, është kthyer përsëri tek vetvetja dhe tani po shkatërron Hejazin.
Do të ndajë vendin. Meqenëse tradita është shkatërruar, tani është e vështirë për ta që ajo të ringjallet. Ata nuk njohin asnjë mjeshtër të traditës. Unë, personalisht, nuk mund të flas me imamë dhe mësues nga andej. Nuk ka asgjë që ata dinë përveç dëgjimit të hadithit. As nuk kanë mendim; as estetikë. Nga ky këndvështrim, kam frikë nga termi “Islam i moderuar”.
Ata madje nuk e dinë se çfarë është. Myftiu i tyre i mëparshëm dha një fetva duke thënë “Bota është e sheshtë” dhe i tanishmi dha një fetva (akti fetar) se “Nuk lejohet të luftosh kundër Sionizmit”. Ne nuk mund ta dimë se çfarë do të thuhet nesër. Nga ky këndvështrim, në përgjithësi, unë e shoh botën arabe në një krizë serioze intelektuale. Dhe ata nuk dinë ta kapërcejnë këtë. Ata duhet të ndalojnë poshtërimin e jo-arabëve si ne në mënyrë që ata të mund të përfitojnë nga përvojat tona. Ne jemi të gatshëm t’u mësojmë atyre traditën që ata humbën. Ne jemi të gatshëm të mësojmë Ibn Arabi, i cili ishte arab. Sidoqoftë, nëse ata bëhen miq me Britanikun Lawrence, Amerikanin Trump, Izraelitin Netanyahu në vend që të bëhen me ne, unë i këshilloj ata të lexojnë fletëpalosjen “ata që i bëjnë vetes shokë të tjerë përveç Allahut”, të cilat ua shpërndajnë së pari vetë haxhinjëve. Zoti e ruajtë arabin!/Gazetaimpakt/yenisafak/
