Analisti Fatos Lubonja, në një intervistë për portalin kosovar Kosovotwopointzero (K2.0) ka folur për problemet më të mprehta të mjedisit politik dhe mediatik shqiptar.
Ai ka shpjeguar atë që ai e ka artikuluar shpesh si “Fashizëm ekonomik” – pushtetin e dhunshëm ekonomik të një pakice oligarkësh kundrejt shumicës së qytetarëve.
“Me fashizëm ekonomik nënkuptoj dhunën që ushtron një pakicë për të mbrojtur interesat e veta ndaj shumicës, ndaj pjesës tjetër. Kur nevoja për të mbrojtur interesat ekonomike të një klase të caktuar që ka pushtetin – që mund ta quajmë oligarki – dhe elementi i përbashkët që kanë me fashizmin është kur arritet të përdoret dhuna, atëherë hyn termi fashizëm si element…lidhet me ushtrimin e dhunës nga një pakicë për të mbrojtur interesat e veta nga një shumicë, dhe për të mbajtur pabarazinë me dhunë.” – shpjegon analisti.
Lubonja është shprehur për paftësinë tonë si qytetarë për të krijuar komunitet rreth interesave publike. Ai u shpreh se gjërat e mëdha gjithmonë ndërtohen bashkërisht dhe jo individualisht dhe i mëshoi idesë së varfëria jonë ka ardhur nga injoranca dhe nga paaftësia për t’u angazhuar.
“Kemi një problem shumë të madh, ku na mungon një dimension shoqëror, aftësia për të krijuar shoqëri, për të qenë të përgjegjshëm ndaj tjetrit. Këtë mund ta gjesh edhe tek shoqëritë e varfëra, ku kanë solidaritet, bëhen bashkë edhe pse janë të varfëra… Kjo është mungesa kryesore që kanë shqiptarët: aftësia për t’u bërë bashkë, për t’u ndier përgjegjës ndaj njëri-tjetrit. Sipas meje kjo vjen nga një mungesë historike, pikërisht të asaj që thashë më parë – edhe e fesë. Kanë qenë injorantë dhe nuk është rastësi që shoqëria jonë në pjesën më të madhe të vet, në vend të fesë ka pasur kanunin si ligj.” – vijon ai.
Unë mendoj se ky është problemi ynë kryesor, që pastaj na dërgon në varfëri, sepse edhe varfëria vjen nga paaftësia jonë për t’u organizuar. Gjërat e mëdha bëhen bashkë, nuk bëhen individualisht.
Lubonja tha se ne si shqiptarë jemi të paaftë për të ndërtuar shtëpinë tonë të madhe sepse jemi të zënë duke ndërtuar shtëpitë e vogla të secilit. Ai shton se problemi këtu qëndron tek mosbesimi ndaj njëri-tjetrit.
“E shihni si mbi çdo çati ka nga një rezervuar [të ujit]. Çka tregon kjo? Tregon paaftësin tonë që të bashkohemi dhe të bëjnë një ujësjellës, ta marrim kështu në mënyrë figurative. Të gjithë ato lekë po t’i kishim bashkuar ndoshta do të kishim ujë 24 orë. Pra, nuk është vetëm varfëria. Ata i kanë ato pak lekë për të bërë rezervuarin, por është paaftësia dhe mosbesimi tek njëri-tjetri për t’i dhënë lekët dhe ai administratori që i japin lekët na i kullundrit ato për të mirën e përbashkët. Ky është problemi, ne nuk ndërtojmë dot të mirën e përbashkët.” – thotë Lubonja.
I pyetur nga gazetari se pse kohët e fundit ka ndryshuar diskursin karshi përdorimit të dhunës në idenë se “kryeministri Rama duhet nxjerrë nga zyra” dhe “për revoltë qytetare”, Lubonja është përgjigjur se ai beson tek humanizmi si liri e njeriut për të zgjedhur vetë rrugën e historisë së tij duke u mbështetur në përvojën e së shkuarës.
Sipas Lubonjës, përvoja na mëson se ndonjëherë, disa politikanë duhet t’i ndalojmë të futen në zyrë.
“Tërheqja zvarrë nuk nënkupton për t’i vrarë, por me i tërheq nga zyra, sepse jam kundër çdo dënimi me vdekje. Ama, është një fjalë e vjetër popullore që thotë ‘‘kur mungon fjala gjykon palla’’. Ka raste kur njeriu arrin në situata ekstreme, sepse tekefundit edhe kur e fusim njeriun në burg dhunë përdorim.
Që të bësh një protestë kur [përballë] është një Kryeministër që gënjen përditë, grabit përditë me njerëzit e tij, dhe që të mos e lësh të hyjë në zyrë më duket shumë gjë e bukur. Po të kishte populli mundësi që çohet dhe thotë: ‘ti nuk mund të hysh në zyrë sot, të kemi bllokuar rrugën dhe kjo zyrë ka nevojë për tjetër lloj njeriu’.” – shpjegon analisti.
Lubonja mëshon tek ideja e kësaj lloj dhune sepse siç shprehet ai, në Shqipëri nuk ekziston më thelbi i demokracisë që është mundësia e rotacionit politik.
“Ideja është që ka ikur mundësia e rotacionit me votë të lirë. Jo pse ai përdor vetëm dhunën, por sepse tani i ka kapur të gjitha pushtetet: atë ekonomik, mediatik e kriminal. Me paratë e tyre, me forcën e tyre krijon një mazhorancë, një lloj putinizmi, ku ekziston opozita, por asnjëherë nuk ka mundësi të vijë në pushtet. Kjo është gjendja.
A ndryshohet kjo me tërheqje zvarrë apo forca të tjera të rezistencës? Unë mendoj se rezistenca duhet të jetë paqësore dhe nuk duhet të kalojë në ekstreme, në përdorimin e dhunës, në kuptimin e vrasjeve, por që mosbindja qytetare nuk përjashtohet si formë. Në këtë aspekt e kam përdorur [termin tërheqje zvarrë]. Ti më prish trashëgiminë [objektet e trashëgimisë kulturore], më prish teatrin, [se] “do të ndërtoj shtatë kulla, nuk pyes njeri”. Nuk të vjen njeri në televizion që të bëjë debat për këto gjëra sepse thotë ‘s’ka rëndësi, nuk bëj debat se e kemi marrë vendimin ne’.
Fatkeqësia është që populli është i nënshtruar sepse po të ishte populli në rregull nuk është nevoja as me i tërheqë zvarrë. Ajo është një shprehje e dëshpëruar që kam përdorur. Mjafton që të mblidhet populli dhe të protestojë. Ndjehet kur është masivisht kundër. Po ky Kryeminstër deshi t’na i sillte armët kimike [në vitin 2013 Qeveria Rama aprovoi që armët kimike të regjimit sirian të çmontoheshin në Shqipëri]. U mblodhën njerëzit dhe përzunë edhe vet opozitën. Kjo do të ishte forma, mirëpo në një popull të nënshtruar pastaj lindin këto klithmat e dëshpërimit.” – vijon Lubonja.
I pyetur se përse prej dy dekadash kritikon mediat si të kapura por nga ana tjetër vijon të jetë pjesë e tyre, Lubonja është përgjigjur duke thënë se ai e ka parë përgjegjësinë e tij në ndryshimin e sistemit mediatik nga brenda, duke e kuptuar se nga jashtë është vështirë të ndryshohet situata.
Lubonja thotë se regjimi në Shqipëri nuk përdor policinë për kontrollin e qytetarëve por mediat për të kontrolluar mendimin, duke e quajtuar atë me termin “regjim mediatik”.
“A kam përgjegjësi unë? Patjetër se kam përgjegjësi… Në qoftë se është një situatë e tillë, të gjithë kemi përgjegjësi. Secili duhet të mendojë se unë s’kam bërë aq sa duhet për ta penguar këtë të keqe. Po mendove se ‘‘auu, unë i bëra të gjitha, po ju e keni fajin’’, që këtu është keq puna.
Shpeshherë kam menduar se duhet ndërtuar një media alternative, ose duhet folur brenda këtij sistemi. A mund ta transformosh atë duke qenë jashtë, duke mos u marrë fare me të. Apo duke përdorur ato instrumenta që ka, aq sa ka, për ta ndryshuar. Se këtu dallimi është mes atyre që thonë se ky është sistemi dhe është në rregull dhe atyre që thonë se nuk është në rregull e duhet ndryshuar.” – thotë ai.
Lubonja në vazhdën e kësaj ideje ka kritikuar konceptin e reklamave që mbajnë mediat financiarisht ditët e sotme.
“Brenda konceptit të mediave në një demokraci, ashtu siç pretendojmë ne, figuron e drejta e reklamës që rregullohet me ligj. Këto reklama nuk jepen që të pasurohet pronari, por që të jepet mundësia të flas unë, ti, e ai tjetri. Kjo është në parim edhe pse abuzohet me këtë. Në qoftë se ti flet kundër, të heq [nga puna]. Unë kam ngulmuar për tjetër gjë. Duke qenë se këtu pronarët abuzojnë me këtë liri dhe tregu i mediave nuk është i rregulluar me treg të lirë por sipas interesave, zgjidhja që kam propozuar ka qenë forcimi i televizionit publik. Por e keqja e televizionit publik është se në një vend ku mbizotëron ideja e atij që merr pushtetin dhe kontrollon gjithçka, [del] se është akoma më i kontrolluar – kësaj here nga qeveria – se sa një privat. Pronarët privatë, duke pasur interesa të ndryshëm, krijojnë një çik më shumë hapësirë. Unë do kisha shkuar në një televizion publik, por jo në një televizon publik që e kontrollon Edi Rama. E këtu lind ajo se si duhet ta ndryshojmë sistemin.
Më e sukseshmja do të kishte qenë që krijimi [themelimi] i mediave të mos ketë varësi financiare nga njerëz që kanë konflikt interesi. Mediat të mos kishin pronarë ndërtuesit – njerëz që i përdorin mediat jo për të informuar publikun por për të marrë leje ndërtimi. Jemi brenda këtij sistemi dhe jemi të gjithë përgjegjës dhe i vetmi ngushëllim që mund të nxjerr, kam thënë është se kam një këmbë brenda në sistem dhe me këmbën tjetër e godas [sistemin]. Por edhe unë jam përgjegjës për këtë situatë, dhe nuk kam bërë aq sa duhet edhe pse kam shpehur mendimin kundër këtyre mediave edhe duke qenë brenda tyre.
Por kaq nuk mjafton dhe ideja është se kush të ka përdorë më shumë; ti ata apo ata ty. Pyetja është me vend. Nëse do kishte më shumë gazetarë – për shembull unë kam shkruar kundër ndërtimeve edhe pse pronarët e mediave ishin ndërtues – dhe po të flisnin të gjithë kundër ndërtimeve ajo do e mbyllte median. E këtu vijmë tek ajo se duhet bashkësia e njerëzve për ta ndryshuar [sistemin]. Duhet shumë njerëz për të sjellë ndryshimin sepse një zë të vetëm thotë ai [pronari] e mbaj edhe për ‘‘contorno’’. Por, po të ishte e gjithë politika editoriale kundër për një, dy apo tre zhvillime, ai s’do merrej me ndërtim dhe do ishte një media që mbijetonte në saje të tregut.
Parimisht unë jam për tezën se duhet ta luftosh nga brenda sistemin; po dole nga sistemi do jesh inekzistent. Por në Shqipëri – besoj edhe në Kosovë – është shumë e vështirë të ndryshohet sistemi.” – përfundon Fatos Lubonja.
