Nga: Emir Suljagic
Më 15 tetor 2019, emërimi im si drejtor i Qendrës Memoriale të Srebrenicës duhej të bëhej zyrtar. Ndërsa po largohesha nga kampusi i Universitetit Ndërkombëtar të Sarajevës, ku mësoja marrëdhënie ndërkombëtare, më ra telefoni. Ishte spitali. Nëna ime kishte vdekur.
Më vonë, do të kuptoja se ajo ditë shënoi një kapitull të jetës time duke u mbyllur për një tjetër.
Kur arrita më në fund në Srebrenicë, u deshën disa javë për të kuptuar se nuk kishte asnjë precedent për atë që ne po përpiqeshim të bënim.
Gjatë luftës së Bosnjës të viteve 1992-95, mijëra muslimanë kërkuan strehim në Srebrenicë në pjesën lindore të Bosnjë dhe Hercegovinës, pasi milicitë serbe po kryenin genocid kundër muslimanëve të Luginës së Drinës, duke shpresuar të krijonin një territor homogjen serb dhe të hapnin kufiri me Serbinë.
Sot qyteti bie brenda kufijve të Republikës Srpska, të tërhequra nga Marrëveshja e Dejtonit të vitit 1995, dhe në 2003, ishte në zonën e saj të ish-industriale, ku dikur ishte baza e Kombeve të Bashkuara, që memoriali dhe një varrezë për viktimat e gjenocidit ishin themeluar në 2003.
Nuk duhet të vijë si befasi që ne operojmë në një mjedis të hapur dhe armiqësor dhe të mohuar nga genocidi. Vendasit, si dhe autoritetet në Banja Luka, kryeqyteti i Republikës Srpska, vazhdojnë të na shohin dhe na trajtojnë si një armik, duke dëmtuar punën tonë dhe mandatin tonë.
Partia qeverisëse e Social Demokratëve të Pavarur nën udhëheqjen e Milorad Dodik, anëtari serb i Presidencës së Bosnjës dhe Hercegovinës, vazhdon të investojë para publike në prodhimin e “fakteve alternative” dhe narrativave alternative, kundërfaktuale për ngjarjet që ndodhën në Srebrenicë midis majit 1992 dhe korrikut 1995.
Ndërkohë, në Evropë ka një tendencë për të hedhur poshtë historinë dhe “të ecin përpara”. Mënyra evropiane e trajtimit të genocidit, vrasjeve masive dhe dhunës së organizuar është duke u harruar. Ky nuk është një gjykim i vlerës, por një fakt. I gjithë rendi global bazohet në aftësinë e Perëndimit për t’i kthyer armiqtë e mëparshëm në aleatë.
Ky është shumë shpesh burimi i keqkuptimit midis nesh dhe miqve tanë evropianë që insistojnë në pajtim. Pajtimi është e lehtë të flitet kur grupi i synuar për genocid thjesht nuk është më atje, siç ndodhi me hebrenjtë pas Luftës së Dytë Botërore. Komunitetet hebraike në të gjithë Evropën u zhdukën pothuajse plotësisht deri në vitin 1945 dhe të paktët që mbijetuan u larguan sa më shumë të jetë e mundur.
Bashkëpunimi dhe krimet e shumë qytetarëve të thjeshtë që përfituan nga vrasja e cifutëve dhe morën pronën e tyre nuk u adresuan kurrë. Pas gjyqeve të Nurenbergut, të cilat edhe një herë e trajtuan Holokaustin si shënim, nuk u përmend për krimet e Holokaustit për një gjeneratë tjetër. Evropa sapo lëvizi dhe nxitësi i konfliktit ideologjik midis Perëndimit dhe Bashkimit Sovjetik mbizotëroi vëmendjen e publikut.
Sidoqoftë, nuk ka asnjë precedent që viktimat dhe të mbijetuarit të kthehen në vendet ku është kryer gjenocidi dhe të vazhdojnë të jetojnë atje dhe të përkujtojnë humbjen e tyre. Nuk ka asnjë precedent për të lejuar strukturat politike përgjegjëse për genocidin të sundojnë pjesën e tokës ku është kryer. Nazistët nuk u lejuan për vetë-qeverisje në Bavari, për shembull, në 1946.
Nëse ne nuk do të ishim muslimanë, serbët e Bosnjës do të ishin mposhtur ushtarakisht, të gjithë kriminelët e tyre të luftës u përpoqën në mënyrë të përmbledhur, dhe ideologjia që qëndron pas vrasjes masive diskreditohet plotësisht. Nëse ne nuk do të ishim muslimanë, ushtria boshnjake nuk do të ishte ndalur në marshimin e saj për në Banja Luka në vjeshtën e 1995.
Kohët e fundit, si pjesë e hulumtimit për të cilën unë jam duke punuar, unë kam në posedim të transkriptimeve të 57 seancave të “kuvendit” të sekretarizmit serb të Bosnjës, të cilat ishin krijuar në tetor 1991 nga Radovan Karaxhixh. Eshtë një supozim i zakonshëm, madje edhe midis studiuesve të gjenocidit që qëllimi i gjenocid lind dhe diskutohet në qarqe të vogla, komplotive.
Në këtë rast, megjithatë, u diskutua hapur në një forum midis 60 dhe 80 individëve, diskutimet e tyre u regjistruan për pasardhësit me qëllim. Cdo aspekt i vetëm i zhdukjes së popullatës muslimane u debatua në detaje. Mbështetja për “zgjidhjen radikale”, siç Karaxhixh dikur i referohej operacionit gjenocid brenda dhe përreth Srebrenicës, ishte aq mbizotëruese sa që e gjithë ndërmarrja mund të quhej e sigurt “genocid nga referendumi”.
Një numër i deputetëve të këtij kuvendi janë akoma të gjallë dhe të lirë. Disa prej tyre, si ish kryetari i asamblesë dhe të dënuar krimineli i luftës, Momcilo Krajisnik, kanë një zë në publik.
Ndërsa përgjegjësia individuale juridike e individëve të rangut të lartë në udhëheqjen serbe dhe serbe të Bosnjës ishte adresuar para Gjykatës Ndërkombëtare Kriminale për ish-Jugosllavinë, përgjegjësia politike për vrasjen e më shumë se 100,000, për përdhunimin e dhjetëra mijëra, u injorua pasi përpjekjet për ndërtimin e shtetit u shtynë në plan të parë nga bashkësia ndërkombëtare.
Ne ende shohim njerëzit, të cilët erdhën në fshatrat tanë në vitet 1990 për t’i djegur, duke ecur në rrugë lirshëm; ne ende dëgjojmë të njëjtin fjalor dehumanizues nga politikanët serbë dhe serbë të Bosnjës që kemi dëgjuar atëherë; ne jemi akoma “murtaja aziatike” e urryer, pasi ish profesori i Universitetit të Sarajevës dhe anëtar kryesor i asamblesë serbe të Bosnjës na është referuar në njërën nga seancat.
Kjo është arsyeja pse të punosh në Memorialin e Srebrenicës ndonjëherë ndjehet akoma sikur të jesh në një enklavë të kohës së luftës. Nuk mund të them se e kam parasysh ndjenjën. Përkundrazi, pasi kam jetuar dhe mbijetuar dikur përvojën e një enklavë, unë kam vazhduar të ndjehem i rrethuar edhe pas vitit 1995. Më vjen natyrshëm, madje më pëlqen të rrethohem.
Ajo që nuk mund të trajtoj janë hapësirat e hapura fizike dhe sociale të lirisë. Duke u rikthyer këtu, vendosa të përpiqesha dhe të vazhdoja të mbaja pishtarin që nëna ime nuk donte që unë ta mbaja. Ajo kurrë nuk donte që unë të merrja këtë punë. Ajo kishte humbur një burrë në jetën e saj, burrin e saj, këtu.
Me vdekjen e nënës sime, një luftë mbaroi në jetën time, për të filluar një tjetër. Eshtë një luftë për interpretimin e luftës, siç e ka thënë me vend poeti i njohur boshnjak Abdulah Sidran. Eshtë një luftë për të nderuar burrat dhe gratë me të cilët jam rritur, të cilët u vranë pa mëshirë dhe për t’u siguruar që vdekjet e tyre nuk harrohen./Gazetaimpakt/Aljazeera/
