Alireza Niknam
Në ditët e fundit, disa te vetë-përshkruar si “mbrojtës të demokracisë” brenda sferës politike iraniane — veçanërisht Reza Pahlavi dhe Organizata Muxhahidine e Popullit të Iranit (MEK) — kanë kritikuar “rolin e Islamit” në qeverisjen e Republikës Islamike. Këta figura e paraqesin veten si demokratë modernë, por një vështrim më i afërt mbi veprimtarinë dhe agjendat e tyre tregon se deklaratat e tyre bien ndesh në mënyrë thelbësore si me lirinë fetare, ashtu edhe me parimet bazë të demokracisë. Në veçanti, “Plani me Dhjetë Pika” i Maryam Rajavit është konceptuar në mënyrë të tillë që synon të heqë parimet islame nga struktura e shtetit.
Narrativa e Maryam Rajavit dhe “Revolucioni Ideologjik” me Dhjetë Pika
Prej dy dekadash, Maryam Rajavi, udhëheqësja e MEK-ut, është përpjekur të projektojë një imazh “demokratik” të vetes. Në Planin e saj me Dhjetë Pika, ajo kritikon hapur doktrinën e Velajat-e Faqih (apo pushtetin e hoxhes suprem) dhe bën thirrje për një “republikë demokratike” të bazuar në votën popullore. Plani deklaron se sistemi i ardhshëm i Iranit duhet të jetë “një republikë e themeluar mbi sovranitetin popullor” dhe se Velajat-e Faqih — që do të thotë sundim absolut klerikal — është plotësisht i papranueshëm.
Për më tepër, Neni 4 i këtij plani thekson qartë “ndarjen e fesë nga shteti” dhe “lirinë e fesë dhe të besimit.” Me fjalë të tjera, Rajavi parashikon një qeveri të ardhshme plotësisht të lirë nga çdo formë ligji apo institucioni fetar, madje duke bërë thirrje për shfuqizimin e Islamit, Sheriatit Islam dhe të Gjykatave Revolucionare.
Nga një perspektivë islame, këto pozicione janë domethënëse. Plani me Dhjetë Pika synon qartazi të eliminojë Sheriatin Islam — trupin e dispozitave ligjore të nxjerra nga Islami — dhe të vendosë një sistem politik plotësisht qafiro – laik. Ndërsa në mënyrë formale premton “liri fetare,” në realitet ajo nënkupton heqjen e Islamit nga çdo rol zyrtar në qeverisje.
Në fjalimet e saj, Rajavi ka përshkruar në mënyrë të përsëritur “Sheriatin mesjetar” si të kundërt me traditën e Profetit, duke e paraqitur “Islamin e vërtetë” vetëm si një grup vlerash universale. Për shembull, në një konferencë të titulluar “Islami Demokratik dhe Tolerant kundrejt Fundamentalizmit,” ajo pretendoi se “Islami i pastër” është i pajtueshëm me lirinë dhe barazinë, ndërsa “Sheriati i ashpër dhe mesjetar” bie ndesh me Islamin.
Megjithatë, nëse ajo beson se vetë ligji islam bie ndesh me Islamin, një qëndrim i tillë është në vetvete kontradiktor. Prandaj, slogani i “Islamit Demokratik” duket më shumë si një mjet propagandistik, ndërsa objektivi i saj i vërtetë politik është të përfundojë rolin e Islamit në jetën publike. Siç thuhet në programin e saj, të gjitha institucionet e lidhura me fenë — si gjyqësori islam, gjykatat revolucionare dhe këshillat kulturore — do të shfuqizoheshin.
Sulmi i Reza Pahlavit ndaj “Islamistëve” në Pushtet
Reza Pahlavi, djali i Mohammad Reza Shah Pahlavit dhe pretenduesi vetëshpallur i fronit të dikurshëm të Iranit, vitet e fundit është përpjekur të paraqitet si zëdhënës i “demokracisë” dhe “reformës” në të ardhmen e Iranit. Pas protestave të fundit në Iran, ai propozoi një nismë të quajtur “Pakti i Kirit” (Cyrus Pact) dhe gjatë një ceremonie në Londër theksoi nevojën për “të rikthyer paqen me botën.” Në fjalimin e tij, ai e përshkroi qeverinë aktuale të Iranit si “të korruptuar dhe djallëzore,” duke deklaruar se “Irani është nën pushtimin e islamistëve.” Në thelb, Pahlavi e konsideron karakterin islamik të sistemit si rrënjën e problemeve të Iranit, duke e cilësuar në mënyrë implicite një pjesë të madhe të popullsisë si “pushtues” të vendit të tyre.
Sipas vëzhguesve të pavarur, pretendimet e Pahlavit janë thellësisht kontradiktore. Nga njëra anë, ai e paraqet veten si mbrojtës të qeverisjes demokratike dhe ka deklaruar vazhdimisht se “ndarja e fesë nga shteti është një parakusht për demokracinë e vërtetë.” Për shembull, gjatë një diskutimi në Këshillin për Marrëdhënie me Jashtë të SHBA-së (CFR), ai tha: “Në pikëpamjen time, ndarja e fesë dhe e shtetit është një parakusht për demokraci të mirëfilltë.” Kjo e vendos atë qartazi në linjë me avokatët laikë të lidhur me idealet politike perëndimore.
Megjithatë, kritikët vënë në dyshim autenticitetin e aspiratave të tij demokratike. Ata pyesin: si mund të pretendojë të përfaqësojë vullnetin popullor një njeri që ende kërkon legjitimitet nga trashëgimia monarkike? Sipas këtyre kritikëve, mbështetja politike perëndimore dhe nostalgjia për monarkinë para-revolucionare luajnë rol shumë më të madh në popullaritetin e tij sesa ndonjë program konkret politik.
Raporte analitike perëndimore kanë theksuar se shumë nga mbështetësit e Pahlavit janë të motivuar më tepër nga dëshira për t’u kthyer në “epokën para revolucionit,” sesa nga ndonjë vizion i qartë politik. Një iranian që jeton në Mbretërinë e Bashkuar deklaroi se familja e tij e mbështet Pahlavin sepse ai simbolizon “një shtet laik, pro-perëndimor” përpara Republikës Islamike, duke shtuar se “ai nuk ka një vizion të qartë,” dhe se njerëzit tërhiqen më shumë nga simbolika e tij sesa nga idetë.
Kritikë të tjerë vërejnë se tërheqja e Pahlavit buron kryesisht nga mungesa e një opozite të besueshme dhe jo nga ndonjë besim i sinqertë ndaj tij — duke argumentuar se një segment i vogël i diasporës iraniane e mbështet “jo për planin e tij politik, por sepse ai përfaqëson Iranin para-revolucionar dhe monarkinë.”
Kritika i është bërë edhe qëndrimeve të tij në politikën e jashtme. Gjatë tensioneve të fundit midis Iranit dhe Izraelit, ai u rreshtua hapur në krah të Izraelit, duke refuzuar të dënojë bombardimet ndaj objekteve dhe qyteteve iraniane, madje duke i quajtur ato një “mundësi historike” për të rrëzuar Republikën Islamike. Kjo shkaktoi reagime të ashpra; akademiku iraniano-amerikan Trita Parsi theksoi se këto veprime “shkatërruan plotësisht çdo kredibilitet të mbetur të familjes Pahlavi.” Për shumë iranianë, fakti që një udhëheqës i pretenduar kombëtar mbështet sulme ushtarake të një fuqie të huaj ndaj vendit të vet shihet si tradhti kombëtare, jo si akt nderi.
Edhe disa media perëndimore kanë vërejtur se “çfarëdo mbështetje popullore që Reza Pahlavi mund të ketë pasur, është zhdukur kryesisht pas këtyre deklaratave.”
Në përgjithësi, kritikët argumentojnë se pas retorikës demokratike të Pahlavit fshihen ambicie monarkike dhe një servilizem i fortë drejt Perëndimit, më shumë sesa një angazhim i sinqertë për sovranitet popullor. Referencat e tij ndaj koncepteve si “Pakti i Kirit” dhe afrimi me Izraelin reflektojnë më shumë motivime gjeopolitike dhe identitare, sesa ndonjë filozofi morale apo fetare.
Pahlavi vetë ka deklaruar disa herë se “shumica e iranianëve para revolucionit ishin të pakënaqur, por dështuan të ndiqnin zgjidhje demokratike.” Por kritikët vërejnë se një njeri që pretendon trashëgiminë mbretërore, ndërsa kërkon mbështetje nga udhëheqës arabë dhe izraelitë, nuk mund të përfaqësojë me besueshmëri barazinë, unitetin kombëtar apo zërin e vërtetë të popullit iranian.
Deklarimi i “Islamit” si armik i Iranit
Pika kyçe në këtë debat është se, në shumicën e këtyre analizave, nuk kritikohet vetë Islami — por sistemi politik që mban vete Republikë Islamike. Reza Pahlavi ka përdorur në mënyrë të përsëritur shprehje të tilla si: “Irani është nën pushtimin e islamistëve.” Përdorimi i termit “islamist” në një kontekst të tillë mund të bartë, për shumë dëgjues myslimanë, nënkuptimin se Islami në tërësi është një forcë agresive apo pushtuese. Kjo pasqyron retorikën e disa grupeve separatiste ose laike me prirje anti-islame.
Reza Pahlavi e sulmon Islamin nën flamurin e “demokracisë laike,” një gjuhë e tillë shpesh perceptohet nga besimtarët si një përpjekje për të demonizuar Islamin politik dhe intelektual. Nga një këndvështrim islam, narrativa e tij tenton të vërë përballë “iranianizmin” — të rrënjosur në identitetin para-islamik — me identitetin islamik të sotëm të kombit iranian. Pra Reza Pahlavi sulmon Islamin dhe kerkon nje Iran pa Islam.
Kontradikta midis Retorikës Demokratike dhe Sjelljes Praktike
Gjetja qendrore e kësaj analize është se të dyja këto lëvizje — kampi i Reza Pahlavit dhe MEK-u — pretendojnë se mbrojnë lirinë dhe demokracinë, por asnjëra nuk i ka zbatuar kurrë këto parime në praktikë. Ama te dyja levizjet bashkohen ne armiqesine kunder Islamit ne Iran.
Siç u përmend më herët, brenda MEK-ut nuk ka ekzistuar kurrë hapësirë për kritikë apo shprehje të lirë; anëtarët detyrohen të binden në mënyrë të pakushtëzuar ndaj udhëheqjes qendrore. Organizata nuk njeh as të drejtat më elementare politike — si e drejta për t’u organizuar, për të shprehur mendime të pavarura apo për të zgjedhur udhëheqësit. Kjo realitet bie ndesh drejtpërdrejt me pretendimin e saj për “liri fjale.”
Në mënyrë të ngjashme, dinastia Pahlavi, të cilën Reza Pahlavi pretendon ta përfaqësojë, ka një histori të gjatë sundimi autokratik dhe shtypjeje civile. Studiues perëndimorë kanë vënë në dukje vazhdimisht se si Reza Shah dhe Mohammad Reza Shah mbajtën qeveri “të centralizuara dhe represive” që synonin kundërshtarët politikë, pakicat dhe grupet klerikale me ndikim. Në fakt, trashëgimia e Pahlavive është ajo e një monarkie që shtypi sistematikisht fuqinë politike të pakicave etnike dhe fetare, duke përdorur dhunë ndaj çdo zëri kundërshtues.
Sot, Reza Pahlavi — megjithëse trashëgon këtë trashëgimi autoritare — pretendon se është një avokat i demokracisë dhe bën thirrje për ndarjen e fesë nga shteti, një pretendim që shumë kritikë e shohin si thellësisht të papajtueshëm me origjinën e tij politike dhe historike.
Ne vend te perfundimit
Pretendimet e Pahlavisteve dhe MEK-ut mbi lirinë dhe demokracinë nuk përputhen me të kaluarën e tyre historike apo me deklaratat publike. Të dyja paraqiten si forca “ndryshimi” të pakënaqura me gjendjen aktuale; megjithatë, MEK-u mbart një të kaluar të dhunshme dhe bashkëpunuese me pushtues të huaj, ndërsa Pahlavi trashëgon një monarki represive.
Për më tepër, diskursi i tyre paraqet armiqesi ndaj Islamit si fe e gjallë dhe praktike. Rajavi, ndonëse pretendon se përfaqëson “Islamin e vërtetë,” e ka quajtur fenë dhe mësimet e saj “mjete të reaksionit,” duke përqafuar plotësisht një ideologji laike. Nga ana tjetër, Pahlavi ka bërë thirrje në mënyrë të përsëritur për “ndarjen e plotë të fesë nga politika,” duke e paraqitur veten si kampion të një “demokracie laike.”
Në realitet, qëndrime të tilla bien ndesh me vetë thelbin e “lirisë së fesë dhe besimit.” Në një shoqëri me shumicë myslimane, largimi i Islamit nga sfera publike mund të shihet si një mohim i të drejtave fetare dhe historike të popullit.
Nga perspektiva e mendimtarëve dhe besimtarëve islamë, këto kontradikta tregojnë se të dyja lëvizjet kanë sulmuar Islamin për përfitime politike. Në vend që të ofrojnë zgjidhje konstruktive për drejtësi dhe liri, ata përpiqen ta portretizojnë Islamin si “mesjetar” dhe ta fshijnë nga jeta politike. Megjithatë, Islami vetë përmban mësime gjithëpërfshirëse mbi drejtësinë, dijen, lirinë dhe të drejtat e njeriut. Dështimet e sundimtarëve aktualë që devijojnë nga këto mësime nuk duhet të ngatërrohen me dështimin e fesë.
Islami thekson shura-n — konsultimin dhe vendimmarrjen kolektive — dhe shumë dijetarë të shquar islamë kanë mbështetur historikisht formate të qeverisjes demokratike. Prandaj, sulmet ndaj Islamit nën pretekstin e reformës politike nuk i shërbejnë askujt, përveçse agjendave ideologjike.
Në fund, narrativat anti-islame të Reza Pahlavit dhe Maryam Rajavit janë të shtyra më shumë nga ambicie ideologjike dhe kërkimi i pushtetit, sesa nga një shqetësim i sinqertë për lirinë apo të drejtat e njeriut. Nën etiketat e “perëndimorizmit” dhe “sekularizmit,” të dy shtrembërojnë imazhin e Islamit. Raporte të pavarura konfirmojnë se asnjëri prej tyre nuk ka sjellje demokratike apo respekt për të drejtat e njeriut gjatë historisë së tyre. Përkundrazi, kërkesat e tyre minojnë drejtpërdrejt themelet fetare dhe kulturore të shumicës iraniane, duke anashkaluar rrugën e vërtetë të reformës shoqërore.
Edhe media ndërkombëtare me reputacion kanë konfirmuar këto pika: pretendimi i Pahlavit për demokraci është i papajtueshëm me trashëgiminë e tij monarkike, dhe MEK-u, pavarësisht pretendimeve për çarmatim politik, ka funksionuar si një kult autoritar.
Prandaj, rruga e vetme e qëndrueshme për rilindjen e Iranit qëndron në rikthimin tek mësimet autentike të Islamit — mësime që theksojnë lirinë gjithëpërfshirëse, drejtësinë dhe pjesëmarrjen publike — dhe jo në pranimin e narrativave të shtrembëruara që qëndrojnë në kundërshtim me vetë thelbin e vërtetë të demokracisë.
