Autorja shqiptare paralajmëron rrezikun e rrëshqitjes së paqëllimshme në një luftë botërore. Ajo beson se partitë politike evropiane po dështojnë të bëjnë një përpjekje të konsiderueshme për të ripërcaktuar konceptin e klasës në botën e sotme
Bota po jeton në një kohë të shënuar nga trazira të rëndësishme politike në demokraci dhe konflikte të armatosura shkatërruese. Viti që po lëmë pas ka dhënë shembuj të dukshëm të këtyre tendencave. Lea Ypi, profesoreshë e teorisë politike në London School of Economics, ofron analizën e saj për këto kohë të trazuara në një intervistë të zhvilluar gjatë Samitit të Kontinentit të Madh, organizuar nga revista pan-evropiane me të njëjtin emër në fillim të dhjetorit në Luginën Aosta në alpet italiane.
Ypi sjell një perspektivë veçanërisht të rëndësishme, si për shkak të kritikës së saj depërtuese ndaj konsensusit të gjerë kapitalist që ka mbizotëruar gjatë dekadave të fundit, i bazuar në kërkime të forta akademike dhe aftësisë së saj të jashtëzakonshme si oratore dhe tregimtare.
Libri i saj Falas është përkthyer në më shumë se 30 gjuhë. Sot, shkencëtarja politike është e shqetësuar për atë që ajo e quan një militarizëm të ri evropian, i cili sipas saj, do të fuqizojë të djathtën radikale dhe kërcënon vetë idealet që e bënë BE-në një projekt të madh, një model për marrëdhëniet ndërkombëtare të bazuara jo për luftën dhe forcën ushtarake, por për paqen.
Intervista
Pyetje- Duket se ka një revoltë të klasave punëtore kundër një sistemi që nuk po funksionon për ta. Ne jemi dëshmitarë të kësaj në shumë vende në demokracitë e përparuara. Çfarë shkoi keq? Pse ndihen të tradhtuar?
Përgjigjje- Kjo rrjedh nga kriza e përfaqësimit dhe rënia e demokracisë partiake, një demokraci që tradicionalisht kërkonte të përfaqësonte interesat e ndryshme të qytetarëve duke ofruar ide të ndryshme se si institucionet mund t’u shërbenin atyre. Në thelbin e saj, kjo është pyetja e qëndrueshme nëse demokracia dhe kapitalizmi janë vërtet të pajtueshme dhe çfarë roli luan demokracia sociale në zgjidhjen e këtij tensioni.
Nga fundi i viteve 1970 deri në vitet 1990, partitë klasike socialdemokrate filluan të bien. Kjo ishte pjesërisht për shkak të kufizimit nga forcat strukturore ekonomike dhe ndryshimit të kushteve sociale dhe pjesërisht për shkak të ndryshimeve ideologjike brenda këtyre partive. Ata u larguan nga përfaqësimi i qytetarëve bazuar në dobësitë klasore dhe ekonomike. Në vend të kësaj, ata përqafuan idenë se “nuk ka alternativë”, një mentalitet që çoi në kolapsin ideologjik dhe social të së majtës.
Pyetje- Ndoshta ky është hapi i parë, dhe më pas i dyti nga partitë tradicionale socialdemokrate që të përpiqen të ndërtojnë një platformë të re politike duke qenë përfaqësues i identiteteve të ndryshme, një ombrellë për gjëra të ndryshme, si feminizmi, minoritetet, etj. A mendoni se ishte rasti? Dhe nëse po, a mendoni se ata po e rishikojnë të gjithë këtë proces dhe po i kthehen luftës së klasave, kufizimit të kapitalizmit dhe teprimeve të tij?
Përgjigje- Pasi ata braktisën projektin e transformimit të kapitalizmit, ata e zhvendosën fokusin në zgjerimin e të drejtave të qytetarisë dhe shtetit të së drejtës. Synimi u bë që të jepet përfaqësim për sa më shumë grupe të përjashtuara më parë të jetë e mundur.
Edhe pse ky është një projekt i vlefshëm, është gjithashtu i fragmentuar. Pa një bazë universale përfaqësimi, fokusi u kthye te të drejtat abstrakte dhe kornizat ligjore, në vend që të trajtohen kushtet themelore sociale dhe ekonomike që u mundësojnë njerëzve t’i ushtrojnë këto të drejta. Kjo qasje përputhet më shumë me mendimin liberal sesa me të majtën tradicionale, e cila gjithmonë ka theksuar nevojën për një bazë sociale për të mbështetur të drejtat.
Në këtë kontekst, ideja se “nuk ka alternativë” ndaj sistemeve ekzistuese ekonomike mbetet dominuese. Fatkeqësisht, nuk shoh përpjekje domethënëse nga partitë politike në Evropë për të rishikuar dhe ripërcaktuar se çfarë do të thotë klasa në shekullin e 21-të ose për të adresuar pabarazitë sistematike të rrënjosura në dobësitë ekonomike. Ndërsa tani shohim efektet e ndërhyrjes së miliarderëve në proceset politike, për shembull, kritika strukturore e kapitalizmit mbetet një tabu midis partive të majta kryesore.
Pyetje- Le të shohim se çfarë po ndodh në anën tjetër të spektrit politik. Oligarkët dhe demagogët po armatizojnë demokracinë, duke përfituar nga liritë që ajo garanton për të helmuar debatin publik. Çfarë mund të bëjmë për këtë?
Përgjigje- Nuk ka një zgjidhje të shpejtë apo të lehtë për këtë sfidë. Liria e fjalës është thelbësore dhe nuk besoj se zgjidhja është censura. Në vend të kësaj, fokusi duhet të jetë në edukimin e qytetarëve për të zhvilluar aftësi të të menduarit kritik, për të dalluar informacionin dhe për t’u përfshirë në mënyrë domethënëse në debate publike.
Megjithatë, shteti ka burime të kufizuara për të investuar në arsim dhe angazhim qytetar, pjesërisht për shkak të kapjes së tij në rritje nga kapitali. Kur debatet publike dhe buxhetet i japin përparësi mbrojtjes dhe militarizimit, kjo lë pak hapësirë për të financuar llojet e projekteve arsimore dhe qytetare të nevojshme për të kundërshtuar manipulimin e lirive demokratike.
Pyetje- Ju e admironi Emmanuel Kantin. Çfarë mendoni se do të sugjeronte ai për të arritur paqen e përhershme tani, ndërsa ne kemi një diktator brutal që përpiqet të shkatërrojë vetë idenë e demokracisë në një vend fqinj?
Përgjigje- Në shumë mënyra, kohët e Kantit nuk ishin aq të ndryshme nga e jona. Ai besonte se iluminizmi ishte çelësi për adresimin e autoritarizmit – qoftë autoritarizmi i kishës, monarkisë apo regjimeve të sotme politike.
Kanti e përkufizoi iluminizmin si procesin e daljes nga papjekuria e vetë-imponuar, duke theksuar nevojën që si individët ashtu edhe shoqëritë të mendojnë në mënyrë kritike për sfidat me të cilat përballen. Ky kapacitet kritik duhet të zbatohet jo vetëm nga jashtë – në shoqëritë e tjera – por edhe nga brenda për tonat.
Një aspekt shqetësues i diskursit aktual është ndarja binare e botës në “autoritare” atje kundrejt “demokratike” këtu. Ky mbithjeshtëzim shpërfill faktin se qëndrimet dhe ideologjitë që mundësojnë autoritarizmin ekzistojnë edhe brenda atyre që ne supozojmë se janë demokraci të konsoliduara liberale. Etno-autoritarizmi i Rusisë ka shumë mbështetës – në Evropë ata janë kudo në rritje dhe kërcënojnë liberalizmin nga brenda. Për mua, çelësi është të mendosh demokracinë si një ideal për të cilin ne vazhdojmë të përpiqemi politikisht kudo, jo si mbrojtje e institucioneve ekzistuese, të cilat për mendimin tim janë më afër nocionit klasik grek të oligarkisë, të kuptuar si sundim nga të pasurit.
Pyetje. Dhe ndërkohë që ne e bëjmë këtë, a mendoni se duhet të mbështesim ushtarakisht mbrojtjen e Ukrainës?
Përgjigje- Ne duhet të dënojmë, pa mëdyshje, shkeljet e së drejtës ndërkombëtare kudo që ato ndodhin. Por përgjigjja për pyetjen tuaj shumë specifike varet nga shumë konsiderata komplekse, si p.sh. nëse opsionet e tjera joushtarake janë ezauruar, gjasat për sukses në korrigjimin e padrejtësisë, rreziqet nga përshkallëzimi i mëtejshëm e kështu me radhë. Kam frikë se nuk kam ekspertizën për t’iu përgjigjur, por ajo që mund të them është se jam e kujdesshme ndaj retorikës në kryeqytetet evropiane që duket se normalizon rimilitarizimin e saj. Militarizmi i ri evropian kërcënon atë që, për mendimin tim, e bëri BE-në një projekt kaq madhështor në radhë të parë: një mënyrë tjetër të të menduarit për marrëdhëniet midis vendeve – bazuar jo në luftë dhe forcë ushtarake, por në paqe. Nëse BE-ja i jep përparësi militarizimit, ajo do të forcojë të djathtën radikale kudo dhe pasi të jenë në pushtet, jo vetëm projekti evropian do të përfundojë, por edhe çdo rezistencë ndaj Rusisë. Historia na kujton se si kombet, shpesh pa dashje, rrëshqasin në luftën globale për shkak të një kombinimi të faktorëve të brendshëm dhe globalë. Stefan Cvajg e përshkruan këtë në mënyrë prekës në Botën e djeshme, duke shpjeguar fillimin e Luftës së Parë Botërore, me shqetësimin e shumë njerëzve që menduan është e pamundur. Është një shpat i rrëshqitshëm dhe ne duhet të ecim me kujdes për të shmangur përsëritjen e gabimeve të së shkuarës./Përshtati “Pamfleti”, nga ‘El Pais’
