Ndërsa Trump përgatitet të kthehet si president i aleatit më të fuqishëm të Izraelit, Khalil Sayegh kujton fëmijërinë e tij në komunitetin e krishterë të Gazës, i cili është shkatërruar në një vit të bombardimeve izraelite.
Nga Joseph Tulloch
Publikuar më 9 nëntor 2024
Kur Khalil Sayegh kujton fëmijërinë e tij në Rripin e Gazës, Kisha Ortodokse Greke e Shën Porfirit duket e madhe në kujtesën e tij. Sayegh, tani 29 vjeç, kujton dasmat, orët e Shkollës së së Dielës, mësimet e muzikës dhe vizitat në varrezat e vogla. Këto ditë, Sayegh jeton në Uashington, DC, ku ish-presidenti Donald Trump do të rimarrë pushtetin në janar, pasi mundi nënpresidenten demokrate Kamala Harris në zgjedhjet presidenciale të Shteteve të Bashkuara këtë javë.
Rikthimi politik i Trump ka shtuar një shtresë të re pasigurie për palestinezët – jo vetëm ata brenda Gazës, të cilët Izraeli ka kryer bombardime pothuajse të pandërprera dhe sulme tokësore gjatë 13 muajve të fundit – por edhe ata që, si Sayegh, kanë familje atje dhe janë duke parë i pafuqishëm nga larg.
Ata janë zemëruar thellësisht nga dështimi i administratës aktuale të Partisë Demokratike për të kërkuar llogari nga Izraeli për një luftë që ka rezultuar në vdekjen e më shumë se 43,391 palestinezëve – dhe mijëra të tjerëve që janë zhdukur dhe supozohet se kanë vdekur nën rrënoja. Më shumë se 100,000 njerëz janë plagosur dhe pothuajse e gjithë popullsia e enklavës prej 2.3 milionë është e zhvendosur.
Si president i aleatit më të fuqishëm të Izraelit, Joe Biden ka këmbëngulur me mbështetjen e tij të palëkundur për vendin, duke refuzuar të ndalojë ndihmën ushtarake dhe Kamala Harris nuk është terhequr nga ky pozicion.
Shumë arabo-amerikanë u ndjenë të detyruar të lajnë duart nga demokratët në këto zgjedhje dhe në vend të kësaj votuan për kandidaten e Partisë së Gjelbër, Jill Stein, e cila premtoi të merrte një armëpushim dhe të ndalonte ndihmën dhe shitjet e armëve për Izraelin.
Të krishterët palestinezë marrin pjesë në një meshë ortodokse të Pashkëve në Kishën Ortodokse Greke të Shën Porfirit, në mes të luftës së Izraelit në Gaza më 5 maj 2024 [Mahmoud Issa/Reuters]
Atdheu i Sayegh, i cili tani shtrihet kryesisht nën rrënoja, është shkatërruar vitin e kaluar nga kjo luftë, e cila është financuar kryesisht nga SHBA. Qindra mijëra shtëpi janë shkatërruar ndërsa spitalet dhe shkollat janë shënjestruar nga sulmet izraelite.
Por Sayegh i kthehet kujtimeve të kohërave më të mira. Një anëtar i komunitetit të vogël, por të lashtë të krishterë të Rripit të Gazës, ai kujton, veçanërisht, Liturgjinë Hyjnore të kremtuar në Shën Porfir çdo të diel – ritin e gjatë e të lashtë që ndërthur këngë, temjan dhe lutje në arabisht dhe greqisht të vjetër. Kisha dhe kompleksi përreth, pjesë të të cilave datojnë në shekullin e 5-të të erës sonë, ishte një qendër për komunitetin e krishterë të Gazës. Sot, pjesa më e madhe e saj është në rrënoja. Në tetor të vitit të kaluar, një sulm ajror izraelit shkatërroi një nga ndërtesat në kompleks, duke vrarë të paktën 17 njerëz.
Rreth 400 palestinezë, të krishterë dhe myslimanë, ishin strehuar atje, me shpresën se kisha do të shpëtonte nga bombardimet shkatërruese që po vizitoheshin në zonën përreth.
Shën Porfiri
Të krishterët palestinezë marrin pjesë në meshën e së Dielës së Palmës në një kishë ortodokse greke në qytetin e Gazës të dielën, 9 prill 2023 – përpara se të fillonte lufta e Izraelit në Gaza [Fatima Shbair/AP]
‘Më është thyer zemra’
Në anën tjetër të qytetit, Famullia Katolike e Familjes së Shenjtë kishte mirëpritur rreth 600 prej tyre, mes tyre prindërit e Sayegh dhe dy nga vëllezërit e motrat e tij. Në dhjetor, disa muaj pasi familja kishte mbërritur në kishë, një snajper i IDF vrau dy gra të krishtera, një nënë dhe bijë, ndërsa ato po ecnin nga një ndërtesë brenda kompleksit të Familjes së Shenjtë në tjetrën. Njëra u qëllua teksa ajo tentoi ta çonte dike në vend të sigurt.
Më pas, më 21 dhjetor, disa ditë para Krishtlindjeve, babai i Sayegh, Jeries – i traumatizuar nga ajo që kishte parë – pësoi atë që dukej të ishte një atak në zemër, i cili përfundimisht doli fatal. Ai ishte 68 vjeç. “Nuk kishte mbetur asnjë mjekim në kompleks dhe ambulancat nuk u lejuan nga IDF,” i thotë Sayegh për Al Jazeera. “Nëse babai im do të kishte pasur mundësi të kishte akses mjekësor, ai do të ishte ende këtu sot.”
Disa muaj më vonë, tragjedia do të godiste sërish. Në prill, motra 18-vjeçare e Sayegh, Lara, vdiq – me sa duket nga goditja e nxehtësisë – teksa u përpoq të ikte nga Gaza përmes kufirit jugor.
Lara po udhëtonte me nënën e saj për në Egjipt, ku shpresonte të gjente siguri dhe të regjistrohej në universitet. Dyshja kishin marrë lejet e nevojshme dhe po udhëtonin në atë që autoritetet izraelite e përshkruan si “rruga e sigurt” – e cila përfshinte një ecje prej shtatë kilometrash në këmbë pa qasje në ujë ose objekte mjekësore, të mbikëqyrura nga dronët e armatosur. Udhëtimi rezultoi i tepërt për Larën, e cila vdiq tragjikisht rrugës.
Lara
Motra e autorit, Lara, 18 vjeç, para se të vdiste ndërsa përpiqej të ikte nga Gaza në fillim të këtij viti [Mirësjellja e Khalil Sayegh]
Një i afërm i telefonoi Sayegh me lajmin. “Zemra ime u thye”, thotë ai. “Në atë moment, ishte e pamundur të ndjeje ndonjë rehati, qoftë edhe nga Zoti.” Si i kalon një person besimtar tragjedi të tilla personale të forta e të përsëritura?
Dëshpërimi, vëren Sayegh, është një element që shfaqet në pjesën më të madhe të traditës teologjike të krishterë, si një përgjigje ndaj të këqijave të tmerrshme të botës. Psalmet vajtojnë se “mundimet e të drejtëve janë të shumta” ndërsa “të ligjtë mbijnë si bar”.
Por, thotë Sayegh, krishterimi përmban edhe një element tjetër, edhe më të fuqishëm se dëshpërimi: besimi në ringjallje. Thelbi i besimit të krishterë është ideja se jeta ka triumfuar mbi vdekjen, se e mira ka triumfuar mbi të keqen – dhe do të vazhdojë ta bëjë këtë, edhe kur gjërat duken të jenë më të zymta.
Shën Porfiri
Murgeshat ngushëllojnë një grua palestineze gjatë një shërbimi funerali më 20 tetor 2023, ndërsa ajo vajton vdekjen e një të afërmi të vrarë në sulmet ajrore izraelite që goditën një ndërtesë ngjitur me Kishën e Shën Porfirit të qytetit të Gazës [Abed Khaled/AP]
Të jetosh një fëmijëri në krizë
Sayegh ka lindur në vitin 1994, nga prindër të krishterë të klasës së mesme. Ai ishte një nga katër fëmijët dhe u rrit në qytetin e Gazës, në pjesën veriore të Rripit. Edhe pse familja ishte relativisht e begatë, ata në fakt ishin refugjatë, pasi kishin humbur shtëpinë e tyre në dëbimet e vitit 1948 nga bandat sioniste dhe luftën që pasoi, të cilën palestinezët e quajnë “Nakba”.
Ashtu si shërbimet javore të së dielës, dhe festat e mëdha si Pashkët dhe Krishtlindjet, jeta e krishterë në Gaza rrotullohej rreth një numri institucionesh kulturore, si Qendra Ortodokse Arabe dhe Shoqata e Krishterë e të Rinjve (YMCA). Çdo të enjte, Sayegh vizitonte YMCA-në dhe gjatë verës merrte pjesë në kampe atje. “Ishte një lloj qendre e jetës së të rinjve në Gaza”, kujton ai. “Është vendi ku do të shkoni në palestër, do të luanit futboll, do të luanit tenis. Është vendi ku do të argëtoheshit dhe do të krijonit miqësitë tuaja.”
Deri në vitin 2005, kur Sayegh ishte 10 vjeç, mijëra ushtarë izraelitë ishin të pranishëm në Rrip, duke mbrojtur vendbanimet e tyre të paligjshme atje. Pikat e kontrollit ushtarak nënkuptonin se vozitja nga një pjesë e Gazës në tjetrën mund të zgjaste pesë ose gjashtë orë, pavarësisht nga fakti se Rripi është vetëm 40 km (25 milje) i gjatë. Mësimet në shkollë shpesh anuloheshin, kujton Sayegh, kur mësuesit nga jugu nuk ishin në gjendje të shkonin në shkollën e tij në veri.
Të afërmit marrin pjesë në funeralin e palestinezëve që u vranë në sulmet ajrore izraelite që goditën një pjesë të kishës së Shën Porfirit, e cila strehonte palestinezët e zhvendosur në qytetin e Gazës, në tetor 2023 [Abed Khaled/AP]
Kishte sulme të shpeshta ajrore izraelite dhe përleshje me armë, veçanërisht gjatë pesë viteve të Intifadës së Dytë nga 2000 deri në 2005. Në vitin 2005, forcat izraelite u tërhoqën tërësisht nga Gaza, duke marrë me vete kolonët izraelitë. Gjatë viteve në vijim, grupi politik i armatosur Hamas, i cili nuk kishte pasur kurrë më parë kontrollin e Rripit, erdhi në pushtet.
Ngritja e Hamasit ishte një shqetësim për komunitetin e krishterë, thotë Sayegh, por në fund ata u befasuan: Hamasi zgjodhi të ofronte mbrojtje për kishat dhe institucionet e tjera të krishtera. Kjo ishte, beson ai, kryesisht një strategji politike, një mënyrë për të përmirësuar imazhin e Hamasit në Perëndim – por gjithashtu bëri një ndryshim të vërtetë, pasi grupi pengoi sulme të ndryshme fundamentaliste ndaj të krishterëve vendas.
Kjo nuk do të thotë se nuk kishte probleme. Sayegh vë në dukje se pati një “islamizim gradual të sheshit publik” pas marrjes së pushtetit nga Hamas. “U bë mjaft e vështirë të merrje pjesë në jetën publike nëse do të ishe i krishterë apo edhe mysliman laik,” thotë ai.
Në fund të vitit 2008, Izraeli filloi një bombardim tokësor, detar dhe ajror 22-ditor, i cili vrau rreth 1,400 palestinezë, plagosi mijëra dhe shkatërruan rreth 46,000 shtëpi, duke lënë rreth 100,000 njerëz të pastrehë. Pas asaj fatkeqësie, Sayegh, vetëm 14 vjeç, vendosi të largohej nga Gaza për sigurinë krahasuese të Bregut Perëndimor. Ai kishte marrë një leje njëjavore për të marrë pjesë në festimet e Pashkëve në Jerusalem, në fund të së cilës ai thjesht nuk u kthye në shtëpi – prania e tij në Bregun Perëndimor, duke u bërë kështu, në sytë e qeverisë izraelite, e paligjshme.
“Unë u largova vetë, pa lejen e prindërve të mi,” thotë Sayegh tani. “Isha vetëm. Ishte shumë, shumë e vështirë.”
Një adhurues i krishterë që mban një fëmijë ndez një qiri gjatë shërbimit të së Dielës së Palmës në fillim të Javës së Shenjtë për të krishterët ortodoksë, në kishën ortodokse greke të Shën Porfirit në qytetin e Gazës më 28 prill 2024, në mes të sulmit të vazhdueshëm izraelit [Omar Al- Qattaa/AFP]
Mes kësaj krize, Sayegh përjetoi atë që ai e përshkruan si një moment “Eja te Jezusi”. Megjithëse ishte rritur si i krishterë ortodoks, ai kurrë nuk kishte qenë veçanërisht i devotshëm, por në Bregun Perëndimor takoi një numër protestantësh palestinezë të zjarrtë, të cilët e frymëzuan atë ta merrte më seriozisht besimin e tij.
I frymëzuar, Sayegh u regjistrua në Kolegjin Biblik të Bethlehemit. Ai vazhdoi studimet teologjike për katër vjet, por filloi të kuptonte se pasioni i tij qëndronte diku tjetër, në fushën e politikës.
“Studimi i teologjisë në kontekstin palestinez ngre vazhdimisht çështje politike,” thotë ai. “Gjithmonë ndihesha sikur diçka mungonte nga analiza ime.”
Ishte ky interesim për politikën që përfundimisht e çoi Sayegh në SHBA, ku ai tani jeton. Në vitin 2021, ai mbërriti në Uashington, DC, për të ndjekur një diplomë master në shkencat politike. Më pas, në verën e vitit 2023, ai u informua se qeveria izraelite nuk do ta lejonte të kthehej në Bregun Perëndimor – ai do të lejohej të shkonte vetëm në Gaza.
Si rezultat, Sayegh u detyrua të qëndronte në SHBA, ku po vazhdon studimet dhe punon si analist politik. Aktualisht ai është duke aplikuar për azil.
Të krishterët palestinezë mbajnë meshën e së dielës së Palmës në Kishën Ortodokse Greke të Shën Porfirit në qytetin e Gazës më 28 prill 2024 [Dawoud Abu Alkas/Reuters]
“Ne jemi mësuar që vëllezërit dhe motrat tona perëndimorë të na injorojnë”
Historia e Sayegh nuk është e pazakontë për një të krishterë nga Gaza. Popullsia e krishterë e Rripit para luftës ishte rreth 1000. Të paktën disa dhjetëra të krishterë janë vrarë që nga fillimi i luftës – ekuivalente, thekson Sayegh, me rreth 5 për qind të komunitetit,
“Të gjithë ata me të cilët flas dhe që aktualisht janë të strehuar në kishën e Shën Porfirit po kërkojnë të largohen nga Gaza,” thotë Sayegh. “Shumica e shtëpive në veri, ku jetonin të krishterët, janë bombarduar. Gjithçka është shkatërruar. Njerëzit nuk kanë arsye të qëndrojnë.”
Pavarësisht kësaj, shumë të krishterë perëndimorë – veçanërisht ungjillorët amerikanë – mbeten mbrojtës të përkushtuar të Izraelit. “Ne jemi mësuar që vëllezërit dhe motrat tona në Perëndim të na injorojnë totalisht,” thotë Sayegh. “Nuk është e re.”
Një përjashtim i dukshëm në këtë drejtim, thekson ai, është Papa Françesku, i cili ka bërë thirrje për një armëpushim që në ditët e para të luftës dhe thërret çdo ditë famullinë katolike të Gazës për të dëgjuar për situatën atje.
Në Vatikan më 22 nëntor 2023, Papa Françesku takohet me palestinezët, të afërmit e të cilëve janë bllokuar në Gaza, ku Izraeli ka nisur një sulm të pamëshirshëm për 13 muajt e fundit [Media e Vatikanit/Fletore përmes Reuters]
Duke pasur parasysh situatën, thotë Sayegh, mbijetesa e komunitetit të lashtë të krishterë të Gazës “duket thjesht si një detyrë e pamundur”. Për Sayegh, një mënyrë për të përballuar ka qenë avokimi për çështjen palestineze. Ai përshkon SHBA-në, duke u takuar me grupe të komunitetit, kisha dhe duke folur për mediat. Disa vite më parë, Sayegh themeloi Agora Initiative, një organizatë jofitimprurëse e cila mbron paqen midis izraelitëve dhe palestinezëve. Ai e bëri këtë së bashku me një mik izraelit, Elazar Weiss, një student i doktoraturës në Yale.
Përgjigja ndaj aktivizmit të tyre ka qenë kryesisht pozitive, thotë Sayegh. Shumë amerikanë, vëren ai, kanë një kuptim të kufizuar të historisë së rajonit dhe kështu edhe të mësuarit e disa fakteve bazë mund t’i ndihmojë ata të kuptojnë rëndësinë e bashkëjetesës paqësore dhe të drejtave palestineze.
“Ata vlerësojnë që ne e bëjmë atë së bashku,” shton Sayegh, “si një izraelit dhe një palestinez.”
Ngjarjet e fundit, megjithatë, e kanë detyruar çiftin të rimendojnë operacionet e tyre. “Ajo që lufta aktuale ka bërë të qartë,” thotë Sayegh, “është se nuk mund të flitet për paqen dhe bashkëpunimin midis izraelitëve dhe palestinezëve pa dhënë më parë drejtësi. Kjo do të thotë t’i jepet fund okupimit.”
Sayegh dhe Weiss tani po vënë energjinë e tyre në promovimin e Iniciativës Arabe të Paqes, një propozim i mbështetur nga Liga Arabe, e cila ofron normalizim të marrëdhënieve me Izraelin në këmbim të tërheqjes së tij të plotë nga Gaza, Bregu Perëndimor dhe Lartësitë e Golanit, të gjitha të njohura si duke u pushtuar ilegalisht sipas ligjit ndërkombëtar.
“Armëpushimi në Gaza nuk mjafton”, thekson Sayegh. “Kjo po e vendos qëllimin tuaj shumë të ulët. Lufta palestineze nuk ka të bëjë me një armëpushim – ne po luftojmë për çlirimin nga okupimi, për dekolonizimin e Bregut Perëndimor, shpërbërjen e vendbanimeve të paligjshme. Ky është qëllimi ynë.”
Për momentin, megjithatë, ky synim mbetet i largët.
Në Kishën e Shën Porfirit, rreth 400 palestinezë, duke përfshirë motrën e mbijetuar të Sayegh, janë ende duke u strehuar nga lufta izraelite. Ata kanë pak energji elektrike ose ushqim, dhe kisha ka vazhduar të vuajë bombardimet.
Ndërkohë, YMCA ku Sayegh kaloi pjesën më të madhe të fëmijërisë së tij, është bërë një varrezë e vërtetë, me shumë njerëz të varrosur tani nën fushën e futbollit ku ai dikur luante.
“Vuajtja vazhdon dhe vazhdon,” thotë Sayegh. “Tani për tani, nuk ka fund në horizont.” /AlJazeera/GazetaImpakt
