Pozicionimi me vetëbesim, jo me psikologjinë e humbjes

Prof. dr. Kudret BÜLBÜL*

Javët e kaluara folëm për tri llojet e pozicionimit në raport me Perëndimin: Dorëzimi, refuzimi dhe maturia.

Dorëzimi dhe refuzimi mund të duken si dy qëndrime të pavarura nga njëri-tjetri dhe plotësisht në skaje të kundërta. Megjithatë ndërmjet këtyre dy qëndrimeve ka një lidhje të ngushtë. Brendapërbrenda emigrantëve apo myslimanëve rezidentë në Perëndim, që të dyja qëndrimet mund të prodhojnë legjitimitet për njëri-tjetrin. Shtresat e dorëzuara, të shkëputura plotësisht nga vlerat e tyre dhe të përhumbura në thellësitë e shoqërisë ku jetojnë, mund të kthehen në burim legjitimiteti për shtresat refuzuese. Por edhe krejtësisht e kundërta është gjithashtu e drejtë. Shtresat refuzuese, kundërshtare të shoqërisë ku jetojnë dhe të shkëputura tërësisht prej saj, mund të nxisin dorëzimin. Nga ana tjetër, si dorëzimi ashtu edhe refuzimi ka gjasa të mos jenë një qëndrim i krejtësisht i përvetësueshëm, pasi nuk është një gjendje apo rrethanë e natyrshme. Duke qenë se të dyja këto qëndrime rezultojnë pikëpamje radikale, mund të jenë një situatë që duhet të përligjet gati përditë nga përvetësuesit e cilitdo prej këtyre dy qëndrimeve, madje dhe ku individëve u nevojitet të bindin sërish vetveten çdo ditë. Në rastet kur dy qëndrimet në fjalë nuk përvetësohen plotësisht, mund të vërehen edhe kalime apo transicione mes tyre. Pra, mund të flitet për kalime nga dorëzimi në refuzim dhe nga refuzimi në dorëzim. Kjo gjendje shpjegon pjesërisht arsyen përse DAESH-it i bashkohen edhe shtresa që s’kanë kurrfarë lidhjeje me vlerat fetare, të cilat menaxhojnë bare, konsumojnë pije alkoolike dhe në dukje janë plotësisht të asimiluara.

As refuzimi dhe as dorëzimi s’kanë ndonjë të ardhme apo kontribut pozitiv për përvetësuesit e këtyre qasjeve dhe për komunitetet ku ata jetojnë.

Pozicionimi me vetëbesim, jo me psikologjinë e humbjes

Përtej dorëzimit dhe refuzimit, qasja e kërkuar në Perëndim sot është ajo e matur ose e sigurt, e cila mishërohet tek Said Halim Pasha (Said Halimi), vezir i madh i Perandorisë Osmane gjatë Luftës I Botërore. Pavarësisht mizorisë brutale të Luftës I Botërore, ndjenjës së rrethimit nga të gjitha anët dhe kritikave të shumta kundër Perëndimit, një pikë me të vërtetë për t’u nënvizuar është se Said Halimi pati shprehur që në atë kohë një qëndrim të matur, proaktiv dhe jo reagues, të cilin shumë mendimtarë s’janë në gjendje ta arrijnë as sot.

Dorëzimi dhe refuzimi në shoqëritë perëndimore buron në thelb nga rrethanat ose kushtet sociale në të cilat jetohet. Megjithatë emigrantët, në të shumtën e rasteve, mund të krijojnë mbështetje si për dorëzimin ashtu edhe për refuzimin duke u nisur nga ideologjitë, kulturat dhe fetë që ata kanë.

Kur çështjen e shikojmë nga aspekti i myslimanëve, një fe si Islami, e cila pretendon të zgjidhë problemet e të gjithë njerëzimit nga Hz. Ademi (a.s.) e deri tek njeriu i fundit, nuk mund të jetë kundërshtare e asgjëje. Islami është vetë një tezë, vizion dhe mundësi. Është vetë një vullnet themelues, konstruksion. Të pozicionohesh sipas kundërshtisë ndaj një gjëje është të vendosësh në qendër pikërisht atë gjë që refuzon. Islami në besim (itikad) fillon me “La” (jo ose s’ka në arabisht) duke refuzuar të gjitha besimet e tjera. Kurse në praktikë (muamelat), dituria është prona e humbur e besimtarëve. Një prej shumë thënieve profetike (hadith) këshillon: “Kërkojeni diturinë qoftë edhe në Kinë, sepse kërkimi i diturisë është detyrë e çdo myslimani.” Çfarë është dituria? Ajo është shkencë, njohuri, teknikë, metodë e praktikë.

Në lidhje me këtë çështje, marrëdhëniet e Profetit Muhamed (a.s.) me komunitetin e Mekës së periudhës së injorancës apo analfabetizmit (xhahilije – koha para se të shpallej Islami) mund të jenë një udhërrëfyes për ne. Sepse me gjendjen e asokohshme, komuniteti i Mekës së xhahilijes përfaqësonte llumin, pikën më të ulët të njerëzimit. Raporti i ngritur nga Hz. Muhamedi (a.s.) me komunitetin në fjalë do të jetë një fanar edhe për marrëdhëniet me të gjitha shoqëritë, stilet e jetesës dhe ideologjitë e tjera më pak të këqija. Mund të thuhet se Profeti Muhamed (a.s.) kishte ndërtuar tri lloje marrëdhëniesh me komunitetin mekas të xhahilijes. Disa nga veprat, sjelljet e tij ishin njëlloj me ato të komunitetit të Mekës së kohës paraislame të injorancës. Rrobat, këpucët, mjekra dhe vetëm shumë pak zakone të Pejgamberit (a.s.) nuk kishin dallim nga ato të komunitetit mekas të analfabetizmit. I Dërguari i Allahut nuk pati bërë ndryshime në këto dhe shumë pak çështje të tjera. Ndërsa me disa vepra dhe sjellje të tijat, Profeti Muhamed (a.s.) pati korrigjuar dhe ndryshuar zakonet, mënyrën e jetesës injorante e primitive të komunitetit të Mekës në atë kohë. Për shembull, ndryshe nga mekasit, ai e mbante mjekrën të shkurtër. Kurse me disa vepra dhe sjellje të tjera të tijat, Hz. Muhamedi (a.s.) pati refuzuar krejtësisht përditshmërinë e komunitetit të Mekës.

Kjo qasje e trefishtë e Profetit Muhamed (a.s.), e cila mund të quhet edhe “qasje analitike”, është ende sot e kësaj dite jashtëzakonisht domethënëse dhe gjithashtu sqaruese për këndvështrimin rreth çdo fushe të jetës, si dhe Lindjes, Perëndimit, Jugut, Veriut, modernizmit, postmodernizmit dhe globalizimit. Qasjet e dorëzimit na nxjerrin nga vetja. Qasjet e refuzimit total e shtyjnë rininë tonë drejt rrymave ekstremiste si DAESH-i. Në këtë kontekst, me peshë mjaft të madhe është një dispozitë e Kodit Civil Osman (Mexheleja), e cila përcakton se “e rëndësishme në sende është lejueshmëria”. Mexheleja shpreh se ajo çfarë është e rëndësishme në natyrë/jetë është liria, pikëpamje kjo me shumë rëndësi për disa shtresa të caktuara që të kapërcejnë psikologjinë e humbjes.

Reagimet e shfaqura në proceset e Tanzimatit, lëkunden përgjithësisht ndërmjet reaktancës (psikologjike) dhe dorëzimit. Në këtë kontekst, vlerësimet dhe qasjet rreth Tanzimatit nuk janë të lidhura vetëm me atë periudhë. Pasi edhe reagimet ndaj proceseve të sotme në të shumtën e rasteve janë sikurse ato kundër Tanzimatit. Mirëpo karshi proceseve që prodhojnë dhe transformojnë jetën në shumë drejtime s’mund të luhet vazhdimisht roli i spektatorit. Këto janë procese që ndikojnë dhe detyrojnë individët, grupet, institucionet dhe shtetet. Kundruar nga kjo perspektivë, nuk thuhet dot se ka qenë e mundur të zhvillohet një qëndrim apo pozicionim domethënës në raport me modernizmin perëndimor në të kaluarën dhe me Bashkimin Evropian e proceset globalizuese në të sotmen. Këtu nuk është folur për zhvillimin e një alternative me vetëdije. Në disa rrethana, alternativat do të zhvillohen pa dyshim. Por krijimi i një alternative në çdo situatë është shprehje e izolimit dhe përjashtimit të vetvetes nga zhvillimet.

Në këtë kuadër, ne duhet të adoptojmë e përvetësojmë një qasje analitike larg tendencave të dorëzimit apo refuzimit total.

Nga ana tjetër, ne s’duhet të shkëputemi nga jeta/çështjet duke i parë ato si të pazgjidhshme. Islami është feja e lehtësimit dhe jo e vështirësimit, feja e normalitetit dhe jo e anomalisë, e tolerancës dhe jo e urrejtjes, e butësisë dhe jo e ashpërsisë, është feja e rrugës së mesme dhe jo e ekstremit…

Si përfundim, ne duhet të pozicionohemi me vetëbesim në raport me faktet, konceptet dhe problemet me të cilat përballemi, duke përfshirë këtu edhe Perëndimin, pa iu dorëzuar psikologjisë së humbjes dhe në kuadër të normave të përgjithshme të vlerave që ne zotërojmë. Realisht, kjo është edhe historia e marshimit tonë që fillon nga Horasani deri në Anadoll dhe prej aty në Perëndim. Ne jemi pasuruar me të gjitha kulturat që kemi hasur, pa u ndrojtur aspak, në kuadrin e rregullave të përgjithshme të vlerave tona. Të gjitha të ndryshmet që kemi kontaktuar gjatë marshimit tonë, janë bërë burimi i pasurisë dhe jo i frikës sonë. Zgjidhja nuk është aq e vështirë sa mund të mendoni: Sikurse në metaforën e kompasit, të cilën Mevlana Xhelaludin Rumiu e shpreh në formën e mbështetjes së fortë mbi një këmbë dhe hapjen e këmbës tjetër anembanë botës; ndërkohë që në njërën anë qëndrojmë të palëkundur mbi këmbën që formon identitetin dhe personalitetin tonë mbi bazat e vlerave tona, në anën tjetër të jemi të hapur ndaj të gjitha dallimeve apo të ndryshmeve që do të lehtësojnë jetën dhe pasurojnë botën tonë mendore e intelektuale.

Mirë, por a i zgjidh të gjitha problemet një pozicionim i saktë? Vallë a na çon ai në portin e duhur? Përgjigjet e këtyre pyetjeve do t’i japim në analizat e ardhshme./ trt

*Dekan i Fakultetit të Shkencave Politike të Universitetit “Yildirim Beyazit”, Ankara

NDANI KËTË POSTIM

Mund tju interesojne