Nga Murad Sadygzade
Autoritetet e reja të Damaskut mund ta vendosin vendin e tyre në një rrugë drejt paqes – ose ta zhysin atë më thellë në trazira. Kanë kaluar më shumë se dy javë që kur Bashar Assad u largua nga Siria, megjithatë ngjarjet rreth largimit të tij mbeten të mbuluara me mister. Pyetjet se pse ndodhi, kush do të përfitojë dhe çfarë i pret e ardhmja Sirisë vazhdojnë të magjepsin komunitetin global.
Zyra e ish-presidentit sirian, i rrëzuar gjatë një ofensive nga forcat opozitare, lëshoi një deklaratë në emër të tij. Sipas deklaratës, Assad qëndroi në Damask deri në orët e para të 8 dhjetorit, duke u larguar nga vendi më vonë atë mbrëmje. Ai ka theksuar se largimi i tij ka qenë i paplanifikuar dhe nuk ka ndodhur në orët e fundit të konfliktit. Pasi forcat rebele hynë në Damask, Assad, “në koordinim me aleatët rusë”, u zhvendos në Latakia për të mbikëqyrur operacionet ushtarake. Megjithatë, me të mbërritur në bazën ajrore Khmeimim, u bë e qartë se forcat siriane ishin tërhequr plotësisht nga të gjitha pozicionet dhe se bastionet e fundit të ushtrisë kishin rënë. Deklarata zbuloi se, përballë pamundësisë së largimit nga baza, Moska kërkoi evakuimin e menjëhershëm të ish-presidentit në Rusi, gjë që u krye mbrëmjen e 8 dhjetorit.
Në deklaratën e tij, Assad pohoi se gjatë këtyre ngjarjeve, ai kurrë nuk e ka menduar dorëheqjen apo kërkimin e azilit dhe as nuk ka marrë ndonjë ofertë të tillë. Megjithatë, ai pranoi se qëndrimi në detyrë pasi qeveria u kap nga “terroristët” ishte bërë e kotë. Assad ripohoi lidhjen e tij të thellë me Sirinë dhe popullin e saj, duke shprehur shpresën se vendi një ditë do të rifitojë lirinë dhe pavarësinë e tij. Raportet e Assadit dhe familjes së tij që banojnë në Moskë u konfirmuan më 8 dhjetor nga agjencia e lajmeve TASS, duke cituar një burim të Kremlinit. Sipas burimit, ish-presidentit iu dha azil për “baza humanitare”. Assad thuhet se shoqërohet nga gruaja e tij, Asma, dhe tre fëmijët e tyre: djemtë Hafez dhe Karim, dhe vajza Zein. Zëdhënësi i presidentit rus Dmitry Peskov nuk pranoi të komentojë vendndodhjen e Asadit, por vuri në dukje se një vendim i tillë nuk mund të ishte marrë pa përfshirjen e presidentit rus. Më vonë, ambasada siriane në Moskë konfirmoi praninë e Asadit në kryeqytetin rus. Zëvendësministri i Jashtëm Sergej Ryabkov sqaroi se ish-udhëheqësi sirian ishte transportuar në Rusi me mjetet më të sigurta të mundshme dhe tani është nën mbrojtje.
Rrethanat e largimit të Asadit dhe implikimet e saj për të ardhmen e Sirisë mbeten të paqarta. Ndërsa kombi përballet me pasojat e daljes së tij, bota shikon nga afër, duke menduar nëse ky shënon fillimin e një kapitulli të ri paqeje ose një zbritje më të thellë në pasiguri.
Çfarë mendon Kremlini?
Më 30 shtator 2015, në përgjigje të një kërkese zyrtare të Asadit, Rusia mori vendimin për të ofruar ndihmë ushtarake për Sirinë, duke vendosur forcën e saj ajrore dhe një kontigjent të kufizuar ushtarak për të luftuar organizatat terroriste. Objektivi kryesor i Moskës ishte rivendosja e paqes dhe stabilitetit në Siri, duke hapur rrugën për kthimin e vendit në normalitet. Ndërhyrja ruse u bë një moment kyç në konfliktin sirian, duke nënvizuar angazhimin e Kremlinit jo vetëm për të mbështetur përpjekjet ushtarake, por edhe për të nisur një proces politik që synon zgjidhjen e krizës.
Rusia u shfaq si një forcë kryesore lëvizëse pas procesit të paqes siriane në Astana, duke ofruar burimet e saj për të lehtësuar negociatat brenda-siriane. Përveç kësaj, Moska luajti një rol vendimtar në përmirësimin e marrëdhënieve të Sirisë me vendet arabe, duke kontribuar në riintegrimin e saj në Ligën Arabe. Diplomacia ruse gjithashtu kërkoi të nxiste dialogun midis Damaskut dhe Ankarasë; megjithatë, jofleksibiliteti i Asadit dhe mungesa e përkushtimit për kompromis e penguan suksesin e këtyre përpjekjeve.
Nga këndvështrimi i Rusisë, stabilizimi i situatës në Siri kishte një rëndësi të madhe strategjike. Siria shihej si një gur themeli për forcimin e ndikimit të Rusisë në Lindjen e Mesme, gjë që mundësoi krijimin dhe zgjerimin e bazave ushtarake ruse në Tartus dhe Latakia. Këto baza jo vetëm që siguruan praninë ushtarake të Rusisë, por gjithashtu simbolizonin vendosmërinë e saj për të mbetur një lojtar i rëndësishëm në rajon.
Një deklaratë e Ministrit të Jashtëm rus Sergej Lavrov më 4 maj 2016, përmbledh thelbin e politikës së Rusisë: “Meqë ra fjala, Assad nuk është aleati ynë. Ne e mbështesim atë në luftën kundër terrorizmit dhe në ruajtjen e shtetit sirian, por ai nuk është një aleat në të njëjtin kuptim që Turqia është për Shtetet e Bashkuara.” Lavrov sqaroi se përparësia e Rusisë ishte ruajtja e institucioneve shtetërore të Sirisë sesa mbështetja e Asadit si individ. Ky qëndrim pati jehonë në një deklaratë diplomatike ruse më 27 mars 2016, e cila paralajmëroi se largimi i Asadit mund të çojë në një kolaps të qeverisjes në Siri, që të kujton skenarin libian.
Nga fundi i vitit 2024, situata mori një kthesë dramatike kur Assad njoftoi synimin e tij për të dhënë dorëheqjen si pjesë e një procesi të negociuar që përfshin palët e interesuara të konfliktit. Më 8 dhjetor 2024, Ministria e Jashtme e Rusisë deklaroi se Moska nuk kishte marrë pjesë në këto negociata, por u kërkoi të gjitha palëve të kërkonin një zgjidhje paqësore dhe të shmangnin dhunën, duke mbështetur një proces politik gjithëpërfshirës në përputhje me Rezolutën 2254 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së.
Dorëheqja e Asadit dhe formimi i një qeverie të re shënuan një kapitull të rëndësishëm në historinë e Sirisë. Përfaqësuesit e udhëheqjes së re shprehën dëshirën për të forcuar marrëdhëniet me Rusinë bazuar në interesa të ndërsjella. Anas al-Abdah, një anëtar i komitetit politik të Koalicionit Kombëtar të Forcave Revolucionare dhe Opozitare, shprehu shpresën se bashkëpunimi me Moskën do të vendoste bazat për rindërtimin e ekonomisë, sistemit arsimor dhe sektorit të kujdesit shëndetësor të Sirisë.
Presidenti Vladimir Putin, në një fjalim më 19 dhjetor, përshkroi pozicionin e Rusisë me qartësi. Ai theksoi se Rusia kishte arritur objektivin e saj kryesor në Siri: parandalimin e krijimit të një enklavë terroriste brenda Republikës Arabe. Putin përsëriti se prania ushtarake e Rusisë në Siri filloi në vitin 2015 me kërkesë zyrtare të Damaskut dhe kishte për qëllim luftimin e grupeve terroriste. Pavarësisht përpjekjeve për ta cilësuar situatën si një dështim për Rusinë, presidenti theksoi se misioni pati sukses në stabilizimin e rajonit dhe frenimin e përhapjes së terrorizmit brenda Lindjes së Mesme dhe më gjerë.
Putin gjithashtu vuri në dukje se shumë grupe të përfshira më parë në luftime kundër forcave qeveritare siriane kanë pësuar ndryshime të rëndësishme. Veçanërisht, disa vende evropiane dhe SHBA kanë filluar të shprehin interes për normalizimin e marrëdhënieve me këto grupe. Presidenti rus theksoi se nëse këto organizata do të kishin mbetur thjesht terroriste në natyrë, ato nuk do të kishin tërhequr vëmendjen e lojtarëve të jashtëm. Kjo, vuri në dukje ai, tregon ndryshime thelbësore në ideologjinë dhe strukturën e tyre. Putin theksoi më tej se bazat ruse në Siri mund të vazhdojnë të funksionojnë, duke përfshirë lehtësimin e dërgimit të ndihmave humanitare për qytetarët sirianë. Megjithatë, vendimi për të ruajtur këto baza ushtarake do të varet nga situata politike në vend, veçanërisht nga qëndrimi i udhëheqjes së re siriane në lidhje me praninë e Rusisë.
Presidenti diskutoi gjithashtu procesin e evakuimit të personelit ushtarak rus nga pikat e largëta të vendosjes një ditë pas rënies së regjimit të Asadit. Sipas raportimeve të mediave, autoritetet ruse iu drejtuan homologëve të tyre turq për të siguruar kalim të sigurt për trupat nëpër zonat e kontrolluara nga Turqia. Ky hap, shpjegoi Putin, ishte pjesë e një strategjie më të gjerë për të garantuar sigurinë e personelit rus dhe për të zbutur kërcënimet e mundshme.
Gjithashtu, Putin dha detaje për rënien e Alepos, ku sipas tij, forcat e armatosura të opozitës morën qytetin pa rezistencë. Kjo u pasua nga avancimi i shpejtë i militantëve sirianë drejt Damaskut. Gjatë kësaj periudhe, mbështetja e Rusisë u fokusua në evakuimin e rreth 4,000 luftëtarëve nga grupet pro-iraniane nga baza ajrore Khmeimim në Teheran. Putin nënvizoi se Rusia nuk vendosi trupa tokësore gjatë konfliktit, duke ia lënë të gjitha operacionet tokësore forcave të qeverisë siriane dhe aleatëve të tyre pro-iranianë.
Në të vërtetë, nëse Rusia ruan bazat e saj ushtarake në Siri, ajo do ta gjejë veten në një pozitë të favorshme. Interesi i treguar nga lidershipi i ri i Sirisë nënvizon rolin e vazhdueshëm të Moskës, jo vetëm në zgjidhjen e konfliktit sirian, por edhe në formësimin e politikës rajonale të Lindjes së Mesme. Kjo ripohon kapacitetin e Rusisë për të mbetur një lojtar kyç në skenën ndërkombëtare.
Çfarë i pret Sirisë?
Pas dorëheqjes së Asadit, lideri i koalicionit që e rrëzoi atë, Abu Mohammed al-Julani i Hayat Tahrir al-Sham (HTS, i përcaktuar si organizatë terroriste dhe i ndaluar në Rusi dhe vende të tjera), njoftoi synimin e tij për të bashkuar vendin. Megjithatë, mbetet e paqartë nëse ai mund ta arrijë këtë qëllim ambicioz.
I dërguari i posaçëm i OKB-së për Sirinë, Geir Pedersen, u ka bërë thirrje të gjitha fraksioneve dhe grupeve siriane të bashkëpunojnë, duke vënë në dukje se deklaratat e tyre të fundit ofrojnë një fije shprese. Në të njëjtën kohë, ai pranoi sfidat serioze në vendosjen e “ligjit dhe rendit” brenda vendit. Situata e Sirisë po evoluon me shpejtësi, duke e bërë jashtëzakonisht të vështirë parashikimin e së ardhmes së saj.
Një pyetje urgjente është nëse HTS mund të arrijë unitet më të gjerë me forcat e tjera të opozitës siriane. Ndarjet e thella ideologjike midis këtij grupi radikal dhe lëvizjeve të tjera opozitare mbeten një pengesë kryesore për konsolidimin.
Kohët e fundit, opozita e armatosur siriane i ngarkoi Mohammed al-Bashir formimin e një qeverie të re kalimtare. Megjithatë, ky emërim ka ngjallur tashmë mosmarrëveshje brenda opozitës, pasi shumë fraksione pretendojnë se vendimi është marrë pa kontributin e tyre. Veprime të tilla të njëanshme thellojnë ndarjet dhe kërcënojnë perspektivat e brishta të tranzicionit politik. Pavarësisht deklaratave të fundit të HTS për gatishmërinë për të bashkëpunuar, ideologjia e saj radikale islamike mbetet një pengesë e rëndësishme për bashkëpunimin me grupe më të moderuara si Ushtria e Lirë Siriane (FSA) dhe strukturat politike të mbështetura nga perëndimi. Ndërsa armiku i përbashkët në Asad dikur kishte bashkuar forcat e opozitës, perspektiva e shpërndarjes së pushtetit dhe burimeve pas rënies së Damaskut ka intensifikuar kontradiktat e brendshme.
Për shembull, Platforma e Moskës e opozitës siriane deklaroi se monopolizimi i vendimeve dhe injorimi i kornizave ligjore, duke përfshirë Rezolutën 2254 të Këshillit të Sigurimit të OKB-së dhe kushtetutën aktuale siriane, mund të minojnë rëndë qëllimet e revolucionit. Sipas tyre, populli sirian nuk dëshiron të kalojë nga një diktaturë në tjetrën.
Ndërkohë, HTS vazhdon të pretendojë për udhëheqje brenda opozitës dhe nuk ka gjasa të ndajë pushtetin me fraksionet e tjera. Udhëheqësi i saj, al-Julani, pritet të shtypë çdo përpjekje për konkurrencë, e cila mund të çojë në konflikte të mëtejshme brenda opozitës.
Kompleksitetit i shtohen dinamikat rajonale dhe etnike. Në Sirinë jugore, grupet e armatosura fisnore kanë refuzuar historikisht autoritetin e klanit të Asadit dhe nuk ka gjasa t’i nënshtrohen një qeverie të re në Damask. Në lindje, mbetjet e organizatës terroriste Shteti Islamik vazhdojnë të operojnë dhe përbëjnë një kërcënim, me SHBA-të që kryejnë sulme të rregullta ushtarake kundër tyre.
Në verilindje, forcat kurde, të mbështetura nga SHBA, kontrollojnë zona të mëdha territori. Këto forca janë përplasur shpesh me fraksionet siriane të mbështetura nga Turqia dhe luftimet në këtë rajon janë ndezur sërish ditët e fundit.
Përtej lojtarëve vendas, organizatat opozitare dhe aleancat që janë krijuar jashtë Sirisë gjatë viteve të luftës mund të luajnë gjithashtu një rol të rëndësishëm. Megjithatë, nëse këto subjekte do të kthehen në Siri dhe do të marrin pjesë në tranzicionin politik, mbetet e pasigurt. Kjo rrjetë e ndërlikuar interesash dhe kontradiktash e lë të ardhmen e Sirisë të pasigurt dhe të mbushur me sfida.
Nëse autoritetet e reja siriane mund të kapërcejnë ndarjet e brendshme dhe të arrijnë konsensus, kjo mund të shënojë fillimin e një transformimi të thellë për vendin. Rivendosja e stabilitetit politik do të hapte derën për përmirësimin e marrëdhënieve me Perëndimin dhe lojtarët kryesorë globalë si Rusia dhe Kina. Një përparim i tillë mund të çojë në heqjen graduale të sanksioneve ndërkombëtare, duke i lejuar Sirisë të tërheqë burime të konsiderueshme financiare për të rindërtuar infrastrukturën, ekonominë dhe institucionet e saj sociale. Integrimi i Sirisë në proceset politike rajonale mund të forcojë lidhjet me vendet arabe, duke përfshirë shtetet e Gjirit, të cilat kanë kapacitetin financiar dhe përvojën për të investuar në kushte sfiduese. Kombet si Arabia Saudite, Katari dhe Emiratet e Bashkuara Arabe mund të luajnë një rol kyç në investimet afatgjata, veçanërisht në sektorin e energjisë, bujqësisë dhe infrastrukturës – shtytësit kryesorë të rritjes ekonomike. Forcimi i lidhjeve politike dhe ekonomike me vendet fqinje do të rriste sigurinë rajonale dhe do të krijonte kushte të favorshme për kthimin e refugjatëve.
Po aq e rëndësishme do të ishte nxitja e marrëdhënieve me grupet etno-fetare brenda vendit, si Druzët, mbështetja e të cilëve është thelbësore për ruajtjen e stabilitetit në rajonet jugore. Tradicionalisht neutralë në konflikte, Druzët kanë ndikim të rëndësishëm në peizazhin politik të Sirisë, veçanërisht në dritën e negociatave të mundshme me Izraelin. Nëse Siria arrin të krijojë një dialog qoftë edhe minimal me Izraelin që synon uljen e tensioneve, ajo mund të kontribuojë më tej në stabilitetin rajonal. Pavarësisht historisë komplekse mes dy kombeve, Izraeli mund të ketë interes në reduktimin e kërcënimeve nga grupet radikale që veprojnë në Siri. Për më tepër, Druzët, që banojnë në Lartësitë Golan të pushtuara nga Izraeli dhe gjetkë në Siri, mund të shërbejnë si një urë jetike në këtë proces.
Megjithatë, nëse autoritetet siriane nuk arrijnë të arrijnë unitet dhe konsensus midis fraksioneve të ndryshme, vendi rrezikon një skenar më të errët. Konfliktet e vazhdueshme të brendshme mund ta zhysin Sirinë përsëri në luftë civile, duke çuar në kolapsin e mëtejshëm të institucioneve shtetërore dhe rendit shoqëror. Ky skenar mund të rezultojë në copëzimin e Sirisë në disa pjesë. Në jug, grupet fisnore dhe komunitetet Druze mund të kërkojnë autonomi më të madhe dhe të ndjekin axhenda të pavarura politike. Rajonet lindore, me mbetjet e Shtetit Islamik dhe forcat kurde të mbështetura nga SHBA, mund të evoluojnë në territore autonome. Ndërkohë, veriu mund të mbetet nën ndikimin e Turqisë dhe fraksioneve të saj opozitare aleate.
Një Siri e fragmentuar do të ndërlikonte rëndë përpjekjet për rindërtim, duke çuar në më shumë kriza humanitare. Ekonomia do të shembet më tej dhe vendi do të humbasë mundësitë për ndihmë dhe investime të konsiderueshme ndërkombëtare. Për më tepër, një Siri e destabilizuar mund ta shtyjë Izraelin të forcojë praninë e tij ushtarake në Lartësitë e Golanit, nga frika e kërcënimeve nga grupet radikale, duke përkeqësuar më tej tensionet rajonale.
Kështu, uniteti politik dhe gatishmëria për t’u përfshirë në dialog – si brenda Sirisë ashtu edhe me aktorët e jashtëm, duke përfshirë Druzët dhe Izraelin – janë kritike për të ardhmen e vendit. Vetëm përmes konsensusit të brendshëm dhe politikës së jashtme të balancuar, Siria mund të shfrytëzojë mundësinë unike për të rindërtuar dhe riintegruar në komunitetin ndërkombëtar. Përndryshe, ajo rrezikon të zhytet më thellë në krizë, me pasoja të gjera për njerëzit e saj dhe rajonin më të gjerë.
