Nga Ivan Kesic
Sulmet hakmarrëse me raketa të Iranit e kanë kthyer në rrënoja të tymosura Institutin e mirënjohur Weizmann të Shkencës, të lidhur me ushtrinë izraelite dhe të vendosur në qytetin Rehovot, në jug të Tel Avivit. Dikur një gur themeli i kërkimit shkencor dhe ushtarak të regjimit izraelit, ky institut – i njohur për lidhjet e tij të ngushta me kompleksin ushtarak-industrial të Izraelit – tani është shkatërruar dhe jashtë funksioni.
Sipas mediave izraelite, sulmi me raketa me saktësi të lartë ishte “larg së qeni aksidental” dhe kishte në shënjestër një qendër kërkimore të avancuar të lidhur me ushtrinë e regjimit të Tel Avivit, në fusha si fizika, bioteknologjia dhe inteligjenca artificiale. Në një intervistë për Channel 13, Alon Chen, presidenti i Institutit Weizmann, pranoi se raketat balistike iraniane goditën godina kyçe brenda kompleksit të madh shkencor me saktësi ekstreme, duke shkaktuar dëme të gjera dhe të parikuperueshme. Deklarata e tij bie në kundërshtim me pretendimet e mëparshme të disa zyrtarëve të regjimit, të cilët kishin thënë se goditjet ishin të rastësishme dhe dëmet të pakta.
“Shkatërrimi është i madh, dhe vlerësimet tona fillestare tregojnë për dëme që variojnë nga 300 milionë deri në gjysmë miliardë dollarë,” – tha Chen për televizionin izraelit.
Ai shpjegoi se kompleksi i institutit përbëhet nga dy pjesë – një pjesë e vogël banimi dhe një pjesë më e madhe shkencore – dhe shtoi se:
“Irani synoi këtë të fundit, që do të thotë se ata goditën zemrën e institutit, dhe goditjet ishin jashtëzakonisht të sakta.”
Kur gazetarët e pyetën për censurimin nga regjimi të imazheve që tregonin shkallën e dëmeve, Chen e konfirmoi ekzistencën e kufizimeve, duke shpjeguar se ato kanë për qëllim të pengojnë Iranin që të marrë informacion që mund të ndihmojë në sulme të ardhshme ndaj këtyre objekteve.
“Duhet të pranohet se iranianët kanë monitoruar vendndodhjet e goditjeve me raketa në Izrael, jo vetëm në Weizmann, por edhe në shumë baza ushtarake dhe objekte strategjike të tjera që nuk i kemi bërë publike deri më tani,” tha ai.
Channel 13 raportoi se situata është e tillë që komuniteti i kolonëve izraelitë mbetet i pavetëdijshëm për saktësinë dhe përmasat e sulmeve iraniane dhe dëmet në shumë vendndodhje.
Pavarësisht përpjekjeve për censurë, janë shfaqur pamje nga kamerat e sigurisë dhe fotografi që zbulojnë goditje balistike në ndërtesa dhe shkatërrime të rënda që ato kanë shkaktuar.
Më 15 qershor 2025, sulmet me raketa balistike iraniane shkaktuan dëme të mëdha në Institutin Weizmann të Shkencës në Rehovot, që ndodhet në territoret palestineze të pushtuara.
Objekte të shumta brenda kompleksit të institutit u goditën dhe u shkatërruan.
Një laborator i sapo ndërtuar për kimi dhe shkencat e materialeve, që pritej të hapej në vitin 2025, u dëmtua rëndë, dhe disa raporte e përshkruajnë si tërësisht të shkatërruar.
Një ndërtesë ekzistuese e dedikuar për shkencat e jetës dhe shkencat kompjuterike u godit gjithashtu rëndë, me zjarre që shpërthyen në të paktën një laborator. Kjo ndërtesë përmbante programe kërkimore kyçe, përfshirë kërkimet për kancerin dhe mjekësinë rigjeneruese.
Një jetë kërkimi e fshirë në minuta
Ndër laboratorët më të prekur ishte ai i profesor Eldad Tzahor, një ekspert në rigjenerimin e zemrës. Laboratori i tij u shkatërrua plotësisht, duke zhdukur:
Mijëra mostra të indeve të zemrës
Koleksione të ADN-së dhe ARN-së
Antitrupa të personalizuar
Viruse të inxhinieruara për kërkime shkencore
“Brenda më pak se 15 minutash, pashë pamje të një zjarri që përpinte laboratorin që ka qenë shtëpia ime e dytë për 22 vjet. Tre kate të tëra u shembën. Nuk mbeti asgjë — as të dhëna, as imazhe, as shënime, as histori,” – tha Tzahor, duke përshkruar zhdukjen e plotë të laboratorit të tij.
Rreth 45 laboratorë kërkimorë në të gjithë institutin u dëmtuan, duke ndikuar tek rreth 400 deri në 500 studiues. Laboratorët e prekur përfshijnë fushat e shkencave të jetës, biologjisë molekulare dhe neurobiologjisë, me humbje të materialeve të pazëvendësueshme si preparate të indeve dhe linja qelizore.
Ndërtesa e shkencave planetare, e cila strehon laboratorë të gjeokimisë dhe programe të tjera të kimisë, u prek rëndë, jo nga një goditje e drejtpërdrejtë, por nga valët goditëse të një rakete që goditi ndërtesën ngjitur të kimisë. Edhe pse nuk ishte objektiv i drejtpërdrejtë, objekti u bë në masë të madhe i papërdorshëm.
Në përgjithësi, rreth 90 për qind e ndërtesave të institutit pësuan një formë dëmtimi, që nga goditjet e drejtpërdrejta me raketa deri te dëmet anësore të shkaktuara nga valët goditëse, copëzat dhe zjarret, përfshirë dritare të thyera, kate laboratorësh të shembura, sisteme elektrike të shkatërruara dhe dëmtime nga uji si pasojë e shuarjes së zjarrit.
Goditjet gjithashtu ndërprenë qasjen në pajisjet shkencore të përbashkëta, makina të shtrenjta dhe të specializuara të përdorura nga disa grupe kërkimore, duke e përkeqësuar më tej humbjen kolosale të institutit.
Dëmet fizike vlerësohen ndërmjet 300 milionë dhe 570 milionë dollarë, me përpjekjet për rindërtim që priten të zgjasin me vite. Megjithatë, humbja e mostrave biologjike dhe të dhënave kërkimore të mbledhura gjatë dekadave konsiderohet e pazëvendësueshme në shumë raste.
Një institut me lidhje të forta ushtarake
Instituti Weizmann i Shkencës paraqitet si një institucion shkencor “civil”, me pjesën më të madhe të kërkimeve të tij të publikuara hapur në revista akademike. Megjithatë, shumë prej projekteve të tij përkojnë me kërkime ushtarake, edhe pse këto lidhje nuk bëhen gjithmonë publike.
Burimet mediatike izraelite dhe perëndimore shpesh theksojnë arritjet e institutit në shkencat bazë dhe të aplikuara, si fizika, kimia, biologjia dhe matematika, duke minimizuar lidhjet e tij me aplikimet ushtarake.
Megjithatë, Instituti Weizmann ruan lidhje të qarta dhe të dokumentuara me ushtrinë izraelite përmes bashkëpunimeve me kontraktorë ushtarakë si Elbit Systems, kërkimeve në inteligjencën artificiale (AI), teknologjinë e dronëve, inovacioneve me përdorim të dyfishtë dhe kërkimeve bërthamore.
Në tetor 2024, instituti njoftoi një partneritet me Elbit Systems, një kontraktor i madh ushtarak izraelit, për të zhvilluar “materiale të reja të frymëzuara nga biologjia për përdorime mbrojtëse”, duke e lidhur hapur institutin me zhvillimin e teknologjisë ushtarake.
Për më tepër, Instituti Weizmann ka bashkëpunuar me Elbit Systems në projekte që përfshijnë zhvillimin dhe furnizimin e një teleskopi hapësinor për programin izraelit të Satelitit të Astronomisë Ultraviolet të Fenomeneve të Shkurtëra (ULTRASAT). Megjithëse zyrtarisht shkencor, ky program ka pranuar përdorime me funksion të dyfishtë.
Parku i Shkencës Kiryat Weizmann, që ndodhet pranë, strehon kompanitë kryesore izraelite të armëve si Rafael, Israel Aerospace Industries (IAI), dhe Elbit Systems, tre kontraktorët ushtarakë më të mëdhenj të regjimit izraelit, duke krijuar një mjedis kërkimi dhe zhvillimi ku puna e institutit mbështet në mënyrë të tërthortë industrinë e mbrojtjes. Shumë programe kërkimore në institut financohen gjithashtu nga ministria izraelite e çështjeve të luftës, duke forcuar më tej rolin e tij brenda kompleksit ushtarako-industrial.
Instituti Weizmann njihet si një kontribues kyç në kapacitetet ushtarake izraelite në fusha që përfshijnë inteligjencën artificiale, teknologjinë e dronëve, sigurinë kibernetike, shkencën e materialeve, kompjuterikën kuantike, sistemet autonome, gjurmimin dhe ndërhyrjen elektronike, dhe navigimin alternativ për GPS. Këto teknologji raportohet se mbështesin operacionet ushtarake izraelite, përfshirë koordinimin e sulmeve ajrore, përparimet në mjekësinë e fushëbetejës, dhe strategjitë e mbrojtjes kibernetike.
Të diplomuarit nga instituti shpesh shërbejnë në njësi elitare ushtarake si Njësia 8200, divizioni kryesor i regjimit për inteligjencë sinjalistike dhe luftë kibernetike, dhe programi Talpiot, që trajnon ekspertët më të shquar shkencorë dhe teknologjikë ushtarakë të Izraelit. Laboratorë specifikë, si ai i profesor Eran Segal, janë lidhur me zhvillimin e sistemeve algoritmike për marrje vendimesh në fushëbetejë dhe vëzhgim në kohë reale, të përdorura në agresionin ushtarak izraelit, përfshirë në Gaza dhe Iran. Disa studiues gjithashtu fokusohen në mbrojtjen e dronëve nga sulmet përgjuese, duke kontribuar drejtpërdrejt në teknologjinë ushtarake.
Rrënjët militariste të Institutit
Gjatë luftës së vitit 1948 për agresion dhe pastrim etnik të palestinezëve, të njohur si Nakba, Instituti Weizmann vuri zyrtarisht pajisjet dhe ambientet e kampusit në dispozicion të grupit paramilitar sionist Haganah, dhe më pas të ushtrisë së sapokrijuar izraelite.
Pedagogët dhe studentët në institut filluan të zhvillojnë dhe prodhojnë një larmi armësh, duke përfshirë eksplozivë plastikë, raketa me karburant sintetik, predha mortajash dhe topash, si dhe mekanizma ndezës për napalm, gaz lotsjellës dhe mina.
Në fund të Nakbës në vitin 1948, instituti ishte bërë një shtyllë qendrore e Korpsit të Shkencës Ushtarake. Së bashku me Technion-in, ai u shfaq si qendra kryesore shkencore-ushtarake për regjimin izraelit.
Administratorët e lartë dhe pedagogët nga të dy institucionet, Weizmann dhe Technion, më pas udhëhoqën zhvillimin e kompleksit ushtarak-industrial të Izraelit. Ata promovuan idenë e vendosjes së kërkimit shkencor izraelit si themel i fuqisë ushtarake, duke shtyrë për zhvillimin vendas dhe prodhimin e armëve të avancuara.
Në këtë përpjekje, këta shkencëtarë shpesh përplaseshin me udhëheqjen ushtarake izraelite, e cila prirej të favorizonte një qasje më konservatore ndaj kërkimit dhe zhvillimit ushtarak, dhe preferonte blerjen e armëve nga furnizues të huaj.
Në fund, shkencëtarët fituan, duke fituar ndikim të konsiderueshëm. Korpsi i Shkencës Ushtarake u nda nga komanda e përgjithshme ushtarake dhe u transformua në Drejtorinë e Kërkimit dhe Projektimit, e cila u drejtuar nga Ernst David Bergman, një nga themeluesit dhe administratorët e lartë të Institutit Weizmann.
Mendje e pasme e programit ilegal bërthamor izraelit
Instituti Weizmann ka qenë prej kohësh i lidhur me programin sekret bërthamor të Izraelit, veçanërisht përmes Ernst David Bergmann, ish-drejtor i institutit dhe kryetar i parë i Komisionit të Energjisë Atomike të Izraelit, i themeluar në vitin 1952. Bergmann njihet gjerësisht si arkitekti kryesor i zhvillimit ilegal të armëve bërthamore izraelite. Gjatë viteve 1950, instituti kontribuoi në kërkime të hershme bërthamore, duke përfshirë nxjerrjen e uraniumit nga depozitat e fosfatit në shkretëtirën Negev.
Shumë shkencëtarë që punonin në Qendrën e Kërkimit Bërthamor Shimon Peres në Negev (Dimona) — objekti kryesor i programit bërthamor të armëve të Izraelit — ishin diplomuar ose ishin pedagogë në Institutin Weizmann. Studime më të reja, si raporti i përbashkët i vitit 2014 nga Universiteti i Cincinnati dhe Universiteti i Tel Aviv, tregojnë se instituti luajti një rol kyç në trajnimet e shkencëtarëve me ekspertizë në fizikën bërthamore, duke hedhur kështu bazat për kapacitetet bërthamore të Izraelit.
Hetimet e FBI-së kanë pretenduar se Instituti Weizmann ka kryer kërkime të lidhura me zhvillimin e armëve bërthamore dhe konvencionale, dhe mund të ketë pasur akses sekret në sistemet ushtarake të SHBA-së.
Gjatë dekadave, mediat dhe zyrtarët izraelitë e kanë përshkruar institutin si “shpinën teknologjike” dhe “trurin shkencor dhe ushtarak” të regjimit, duke theksuar rëndësinë e tij strategjike.
Megjithatë, pas sulmit të suksesshëm me raketa muajin e kaluar, zyrtarët dhe mediat izraelite shpejt e paraqitën institutin si plotësisht civil, duke u përpjekur të zhvendosin fajin tek Irani dhe të paraqesin sulmin si hakmarrje të papërballueshme ndaj programeve dhe personelit civil shkencor iranian./gazetaimpakt/presstv
