Artikull i Ambasadës së Rusisë në Shqipëri, kushtuar Ditës së Kozmonautikës më 12 prill
Përgjatë shekujve njerëzimi ka parë me vëmendje qiellin me yje, duke ëndërruar të fluturojë në kozmos. Megjithatë, vetëm në shekullin e XX këto ëndrra nisën të realizohen, dhe më së shumti, falë punimeve shkencore të shkencëtarëve rusë, ndërtuesve të avionëve dhe raketave. Arsyetimi teoretik për mundësinë e fluturimeve në hapësirën kozmike u dha për herë të parë nga studiuesi dhe teoricieni i shquar rus, Konstantin Tsiolkovsky (1857-1935), i cili konsiderohet themeluesi i kozmonautikës moderne. Nëse më parë raketat asocioheshin kryesisht me fishekzjarre dhe luftë, shkencëtari propozoi që ato të shiheshin ndryshe – si një mjet transporti. Pikërisht teoria dhe mënyra e mendimeve të K.Tsiolkovsky, që parashikoi shpikjen e satelitëve artificialë dhe stacioneve orbitale, si edhe fluturimin e njeriut në kozmos, përcaktuan zhvillimin e mëtejshëm të kësaj shkence.
Në aspektin praktik kozmonautika nisi të merrte formë tashmë në periudhën sovjetike. Babai-themelues i saj konsiderohet me të drejtë shkencëtari, konstruktori më i madh, Sergei Korolev (1907-1966 гг.). Nën drejtimin e tij në vitet 1950-1960 të shekullit të kaluar nisi puna madhështore për krijimin e raketave balistike për qëllime të ndryshme, filloi formimi i një baze prodhimi, e cila më pas u bë baza e industrisë ruse për prodhimin e raketave dhe anijeve kozmike.
Me emrin e Korolevit lidhen lëshimet e para në botë të satelitit artificial të Tokës (4 tetor 1957) dhe të anijes kozmike të parë në botë të rikthyer në Tokë (1960) me kafshë në bord – qentë Belka dhe Strelka. Nën udhëheqjen e tij u lëshuan stacionet e para automatike ndërplanetare në botë, që udhëtuan drejt Hënës (1959), Venusit (1961), Marsit (1962); u krye dalja e parë në botë e njeriut në kozmosin e hapur (18 mars 1965).
Megjithatë, krijimi më i njohur i S.Korolevit u bë fluturimi i parë i njeriut në botë, J.Gagarin, në kozmos më 12 prill 1961. Frazën e tij të famshme “Nisemi!” Gagarini e shqiptoi në orën 09:07 të mëngjesit, me orën e Moskës. Brenda disa minutave anija kozmike “Vostok 1” doli në orbitë. Gjatë fluturimit kozmonauti raportonte në Tokë për gjendjen e tij shëndetësore, gjendjen e anijes. Gagarini analizoi situatën përreth, pa planetet dhe yjet, hëngri e piu gjithashtu për të provuar aktivitetin jetësor në hapësirë. Pasi kreu një rrotullim rreth Tokës, kozmonauti u ul në Rajonin e Saratovit. Fluturimi zgjati 1 orë e 48 minuta.
Pasi fluturoi rreth Tokës me anijen kozmike “Vostok-1”, J.Gagarin i hapi rrugën njerëzimit në hapësirën e pafund të Universit. Kjo ngjarje ndryshoi historinë botërore dhe forcoi kryesimin e Bashkimit Sovjetik në epokën e ardhshme hapësinore.
Pikërisht më 12 prill Rusia dhe vendet e tjera post-sovjetike festojnë Ditën e Kozmonautikës. Pjesa tjetër e botës e njeh këtë festë si Ditën Ndërkombëtare të Njeriut në Kozmos.
Përveç J.Gagarin, në radhën e parë të kozmonautëve në vitin 1960 u përfshinë edhe 20 persona të tjerë. Në kozmos fluturuan 12 prej tyre. Gjatë fluturimeve studioheshin efektet e mbingarkesës dhe mungesës së peshës në organizmin e kozmonautëve, ndikimi i një qëndrimi të gjatë në një kabinë me vëllim të kufizuar.
Pas J.Gagarin, kozmonauti i dytë, German Titov qëndroi në kozmos plot 1 ditë duke vërtetuar se njeriu mund të jetojë dhe punojë në kushtet e gravitetit zero. Për 25 orë e 11 minuta ai bëri 17 rrotullime rreth Tokës. G.Titov, ndërsa ishte në bordin e anijes kozmike, bëri fotografi të Tokës, duke u bërë fotografi i parë hapësinor.
Fluturimi i anijes kozmike “Vostok-5” me kozmonautin Valery Bykovsky zgjati rreth 5 ditë.
Eksploruesi i radhës i hapësirës, më 16 qershor 1963, u bë Valentina Tereshkova – gruaja e parë kozmonaute në botë. Me anijen kozmike “Vostok-6” ajo bëri 48 fluturime rreth Tokës dhe qëndroi pothuajse tre ditë në hapësirë.
I pari në botë, që kreu dalje në hapësirë, ishte kozmonauti sovjetik, Alexey Leonov më 18 mars 1965. Ai qëndroi jashtë bordit të anijes “Voskhod-2” gjithsej 12 minuta, por këto minuta hynë përgjithmonë në historinë e kozmonautikës.
Një etapë e re në kozmonautikën sovjetike dhe asaj ruse nisi në fillim të viteve 1970, kur në orbitën e Tokës u hodh “Salut-1”, i cili u bë stacioni i parë orbital afatgjatë i Tokës në botë. Aparati qëndroi në orbitë 175 ditë, duke dëshmuar mundësinë e një fluturimi të kontrolluar afatgjatë rreth planetit.
Një hap i rëndësishëm në eksplorimin e hapësirës kozmike u bë fluturimi i përbashkët hapësinor i përfaqësuesve të BRSS dhe SHBA-së në korrik 1975, kur anija kozmike sovjetike “Soyuz” kreu për herë të parë në histori ankorimin me anijen amerikane “Apollon”, gjë që u bë jo vetëm një shembull i qartë i bashkëpunimit të suksesshëm mes dy superfuqive në realizimin e programeve hapësinore, por edhe kontribuoi në akumulimin e eksperiencës për krijimin e komplekseve hapësinore ndërkombëtare shumëqëllimëshe në të ardhmen.
Një prej tyre ishte kompleksi orbital sovjetik “Mir”, i lëshuar në orbitën e Tokës në vitin 1986. Në të u krye testimi praktik i komplekseve të ardhshme hapësinore të pilotuara. Kështu, kozmonauti Valery Polyakov në 1994-1995. vendosi një rekord duke bërë fluturimin më të gjatë në histori: në stacionin “Mir” ai arriti të kalonte më shumë se 437 ditë. Ky stacion, i cili funksionoi për 15 vjet, u vizitua nga 71 persona nga 12 vende, duke përfunduar 27 programe shkencore ndërkombëtare.
Në momentin e fillimit të punës në Stacionin Hapësinor Ndërkombëtar në vitin 1993, Rusia kishte tashmë një eksperiencë 25 vjeçare në përdorimin e stacioneve orbitale dhe një infrastrukturë tokësore të zhvilluar. Pikërisht blloku funksional rus i ngarkesave “Zarya”, i lëshuar në orbitë në vitin 1998, u bë elementi i parë i Stacionit Hapësinor Ndërkombëtar. Stacioni përvetësoi përvojën dhe teknologjinë e të gjitha programeve të mëparshme për zhvillimin e kozmonautikës së pilotuar dhe u bë një projekt, në të cilin morën pjesë 16 vende.
Aktualisht, tre vende lëshojnë anije kozmike drejt Stacionit Hapësinor Ndërkombëtar – Rusia, SHBA dhe Japonia, por vetëm dy të parat përgjigjen për misionet e pilotuara.
Rusia edhe sot, me të drejtë, zë një vend kryesor midis eksploruesve të hapësirës kozmike. Potencialet e saj në këtë drejtim janë të mëdha. Një plejadë e madhe satelitësh të Agjensisë Kombëtare të Hapësirës “ROSKOSMOS” punon në interes të zhvillimit të bujqësisë, të nxjerrjes së mineraleve, të parashikimit të motit, garantimit të funksionimit të Rrugës Veriore Detare – rrugës më të shkurtër midis Evropës dhe Azisë. “Roskosmos” po zhvillon në mënyrë aktive sistemin “GLONASS”, një nga dy sistemet globale të navigimit satelitor, analog i GPS amerikane.
Disa vite më parë, shkencëtarët rusë prezantuan motorin e parë bërthamor në botë për udhëtime ndërplanetare, i cili do të bëjë të mundur në të ardhmen udhëtimin midis planeteve të Sistemit Diellor.
“Roscosmos”, së bashku me partnerët e tij të huaj, merr pjesë në mënyrë aktive në studimin e Hënës, Marsit, Venusit, ky i fundit, madje, u quajt “planeti rus”, pasi kontributin më të madh në studimin e tij e dhanë studiuesit sovjetikë dhe rusë.
Aktualisht, në Rusi po punohet për krijimin e një stacioni orbital kombëtar, vendosja në funksion e të cilit është planifikuar në vitet 2027-2032.
Infrastruktura për nisjet në hapësirë po përmirësohet gjithashtu. Që nga viti 2007, në rajonin e Amurit ka nisur ndërtimi i kozmodromit të parë civil në Rusi “Vostochny”, nga ku sot kryhen nisje të anijeve kozmike të mallrave dhe satelitë për qëllime të ndryshme. Po këtu funksionon platforma për lëshimin e raketave të reja ruse “Angara”.
Gjatë viteve të fundit, Rusia ka bërë një rrugë të gjatë nga 106 minutat e “fluturimit të Gagarinit” deri në krijimin e komplekseve hapësinore të pilotuara, ndërsa fluturimet në hapësirë janë kthyer nga një ëndërr e parealizueshme në një teknologji të përvetësuar mirë. Programet hapësinore, të realizuara edhe nga shkencëtarët rusë, hapin perspektiva të gjera për bashkëpunim ndërkombëtar në qëllime paqësore. Kozmosi u bë hapësira e parë me të vërtetë internacionale në historinë e njerëzimit dhe Rusia ka çfarë t’u propozojë partnerëve të saj.
