Nga: Ilya Tsukanov
E diela shënoi 45 vjetorin e përmbysjes së monarkut iranian të mbështetur nga SHBA, Mohammad Reza Pahlavi në një kryengritje popullore dhe ngritjen e Republikës Islamike të Iranit. Si ndihmoi Revolucioni i Iranit në transformimin rrënjësor të lidhjeve të Teheranit me Moskën?
Më 11 shkurt 1979, Shtabi i Përgjithshëm i Iranit shpalli neutralitetin e ushtrisë pas më shumë se një viti trazirash masive sociale dhe protesta kundër Shahut, duke e privuar shtetin nga një shtyllë kryesore mbështetjeje dhe garantuar fitoren e Revolucionit Islamik. Revolucioni, i farkëtuar nga kleri i fuqishëm shiitë i Iranit, të majtët, liberalët dhe iranianët e zakonshëm që kundërshtojnë korrupsionin, sundimin autokratik të Shahut, perëndimorizimin dhe statusin e kombit si vasal amerikan, u premtoi iranianëve drejtësi sociale, liri dhe pavarësi nga konfrontimi global mes fuqive të mëdha.
Revolucioni u drejtua nga Ayatollah Ruhollah Khomeini, një klerik islamik shiit me ndikim, i cili u detyrua të mërgonte nga qeveria e mbështetur nga SHBA. Khomeini u kthye në Iran më 1 shkurt 1979, duke u bërë përfundimisht udhëheqësi suprem i qeverisë revolucionare, e cila e transformoi Iranin nga një monarki absolute në një Republikë Islamike, një formë unike e qeverisjes që përmban një sistem parlamentar dhe president të zgjedhur nga populli, i mbikëqyrur nga autoriteti i “Udhëheqësi Suprem”, i cili nga ana e tij mbikëqyret nga një trup i zgjedhur i dijetarëve islamë i njohur si Asambleja e Ekspertëve.
Në foto: Kulla e famshme Azadi (Liria) është e ndriçuar me fotografinë historike të liderit suprem të ndjerë iranian Ayatollah Ruhollah Khomeini, liderit të Revolucionit Islamik dhe flamurit kombëtar të Iranit gjatë një ceremonie të 45 vjetorit të Revolucionit Islamik, në Teheran, në 10 shkurt, 2024.
Pas shkurtit 1979, Moskës dhe Teheranit iu desh kohë për të kalibruar marrëdhënien e tyre të re. Udhëheqësi i atëhershëm sovjetik Leonid Brezhnev e përshëndeti revolucionin si një “fitore të madhe historike për popullin iranian”, me BRSS duke u bërë vendi i parë në botë që njohu qeverinë e re. Moska u lehtësua padyshim nga rrëzimi i një regjimi kukull amerikan në një vend me strategji jetike që kufizohej me nënbarkun e saj të butë jugor, dhe u inkurajua nga vendimi i Teheranit për të ndërprerë marrëdhëniet me Uashingtonin dhe për t’u bashkuar me Lëvizjen e të Paangazhuarve.
Në foto: Qytetarë që festojnë 45 vjetorin e Revolucionit Islamik.
Marrëdhëniet u përkeqësuan gjatë gjysmës së parë të viteve 1980, me revokimin nga Irani të dy neneve të Traktatit Sovjeto-Iranian të vitit 1921, duke u zotuar të dy vendet të mos vendosin kontigjente ushtarake armiqësore me njëri-tjetrin në territorin e njëri-tjetrit, operacioni ushtarak i BRSS në Afganistan në mbështetje të një qeveria komuniste e rrethuar nga rebelët e mbështetur nga CIA dhe përpjekjet e dështuara të Moskës për të pajtuar Bagdadin me Teheranin gjatë luftës brutale Iran-Irak të 1980-1988 duke ndikuar negativisht në marrëdhëniet dypalëshe.
Deklaratat e Ayatollah Khomeinit për papajtueshmërinë e Islamit me ideologjinë komuniste i tendosën më tej lidhjet, me liderin suprem që e karakterizoi BRSS si “Satani i Vogël” në konfrontimin e Luftës së Ftohtë kundër “Satanit të Madh” amerikan, duke sinjalizuar se Irani nuk do të mbështeste asnjërën palë.
Në foto: Fishekzjarrë mbi Kullën Milad të Teheranit gjatë kremtimit të 45 vjetorit të Revolucionit Islamik.
Në gjysmën e dytë të viteve 1980, marrëdhëniet filluan të shkrihen, lidhjet ekonomike mbetën të ngushta dhe bashkëpunimi kulturor vazhdonte. Linjat ajrore iraniane morën të drejtën për të fluturuar përmes hapësirës ajrore sovjetike në vitin 1985. Në vitin 1987, Aeroflot rifilloi fluturimet drejt qyteteve iraniane dhe në vitin 1990, u rifilluan dërgesat iraniane të gazit në BRSS, të paguara në bazë të shkëmbimit, duke përfshirë punën e inxhinierëve sovjetikë duke punuar në projekte të rëndësishme sociale dhe infrastrukturore në Republikën Islamike. Deri në vitin 1990, qarkullimi tregtar Sovjetik-Iranian kishte arritur në ekuivalentin e rreth 1.3 miliardë dollarëve amerikanë.
Në foto: Nga afër Kullës Azadi (Liria), e ndriçuar me fotografi të Udhëheqësit Suprem të ndjerë iranian Ayatollah Ruhollah Khomeini gjatë një ceremonie të 45-vjetorit të Revolucionit Islamik në Teheran, 10 shkurt 2024.
Në janar 1989, pesë muaj para vdekjes së tij, Ayatollah Khomeini shkroi mesazhin e tij të parë dhe të vetëm për një udhëheqës të huaj, duke iu drejtuar udhëheqësit sovjetik Mikhail Gorbachev.
Në të, ai i bëri thirrje BRSS që të braktiste ideologjinë e saj të komunizmit, dhe veçanërisht parimet e saj të materializmit dhe armiqësisë ateiste ndaj fesë, duke e paralajmëruar në të njëjtën kohë kundër një kthimi në kapitalizëm. Khomeini sugjeroi sistemin islamik të Iranit si një alternativë ideologjike.
“Vështirësitë tuaja qëndrojnë në mungesën e besimit të vërtetë në Zot, dhe kjo e çon dhe do ta çojë Perëndimin në një moçal vulgariteti, në një rrugë qorre. Vështirësia juaj kryesore qëndron në luftën e kotë dhe afatgjatë kundër Zotit, burimi kryesor të qenies dhe gjithçkaje që ekziston”, ka shkruar Khomeini.
Në foto: Fishekzjarret ndriçojnë qiellin e natës ndërsa njerzit argëtohen duke shikuar gjatë festimeve të përvjetorit të Revolucionit Islamik.
Gorbaçovi i dërgoi një përgjigje me shkrim Khomeinit disa ditë më vonë, duke trajtuar çështjet e bashkëpunimit dypalësh, situatën në Lindjen e Mesme dhe propozimet e “Mendimi i Ri” i tij për konvergjencën midis superfuqive për të trajtuar problemet globale.
“Jam i zhgënjyer”, iu përgjigj Khomeini në një mesazh për Ministrin e Jashtëm Sovjetik Eduard Shevardnadze, i vetmi zyrtar i lartë i huaj që ai takoi ndonjëherë si udhëheqës suprem. “Kam dëgjuar se Gorbaçovi është një njeri që mendon. Nuk i kam shkruar një letër rastësisht. Letra fliste për vendin e njerëzimit në këtë botë dhe botën më gjerë…Sa i përket normalizimit të marrëdhënieve, unë e mbështes”.
Në foto: Iranianët mblidhen në Teheran për të shënuar 45 vjetorin e Revolucionit Islamik.
Pas rënies së BRSS në 1991, pavarësisht nga përpjekjet e qeverisë së Boris Jeltsin për të krijuar lidhje më të ngushta me Perëndimin, marrëdhëniet me Teheranin gjithashtu patën një lulëzim të vogël, me të dyja vendet që përballeshin me vështirësi ekonomike dhe kuptuan se mund të plotësonin nevojat e njëri-tjetrit. Rusia ra dakord të ndihmonte Iranin me programin e tij bërthamor paqësor dhe ra dakord të ndihmonte vendin në riarmatimin e Ushtrisë, Marinës dhe Forcave Ajrore të tij me armatimin e atëhershëm sovjetik.
Në foto: Reveler shikon fishekzjarre mbi Kullën Milad të Teheranit gjatë kremtimit të 45-vjetorit të Revolucionit Islamik.
Në qarqet e politikës së jashtme të Moskës, disa strategë filluan të formulojnë propozime për të krijuar një partneritet strategjik me Iranin dhe fuqitë e tjera në rritje për të ndihmuar në kundërbalancimin e hegjemonisë së SHBA-së dhe NATO-s. Kjo qasje do të fillonte të realizohej në vitet 2000.
Marrëdhëniet tregtare mbetën të dobëta gjatë viteve 1990 për shkak të mungesës së monedhës së fortë nga të dy vendet, por përfundimisht do të kalonin nivelet e epokës sovjetike nga viti 2003 e mbrapa.
Në foto: Ayatollah Khomeini duke përshëndetur mbështetësit në një foto historike të projektuar në Kullën Azadi (Liria) në Teheran.
Pas fillimit të luftës së pistë të CIA-s në Siri në vitin 2011, Rusia dhe Irani bashkuan forcat për të ndihmuar vendin në betejën e tij kundër terrorizmit, me Moskën që vendosi një kontingjent të kufizuar të avionëve ushtarakë dhe anijeve luftarake në 2015 për të kryer sulme të koordinuara kundër objektivave terroriste, thuhet pas inkurajimit nga komandanti i ndjerë i Gardës Revolucionare Islamike të Forcave Quds Kasam Soleimani.
Në vitin 2019, luftanijet ruse, iraniane dhe kineze zhvilluan stërvitjet e tyre të para të përbashkëta në Gjirin e Omanit, duke sinjalizuar forcimin e lidhjeve strategjike midis tre kombeve.
Gjatë gjithë kësaj periudhe, bashkëpunimi ekonomik vazhdoi të zgjerohet gjithashtu, me qarkullimin tregtar që arriti në 4.9 miliardë dollarë në vitin 2022 dhe pritet të rritet më tej pas përfundimit të projekteve ambicioze të infrastrukturës strategjike si nisma e Korridorit të Transportit Veri-Jug.
Në foto: Fishekzjarret shpërthejnë pranë Kullës Azadi (Liria) gjatë festimeve të 45 vjetorit të Revolucionit Islamik, 10 shkurt 2024.
Ndërtimi i një blloku ekonomik dhe të sigurisë që përfshin Rusinë dhe Iranin u përshpejtua në mënyrë dramatike në vitin 2023, kur Teherani iu bashkua Organizatës së Bashkëpunimit të Shangait dhe BRICS.
Në të njëjtën kohë, lidhjet dypalëshe vazhdojnë të forcohen, me Moskën që njoftoi në dhjetor 2023 se të dy vendet do të përshpejtonin punën për të përfunduar një “marrëveshje të re madhore ndërshtetërore”, e spekuluar gjerësisht si një pakt partneriteti strategjik që përfshin ekonominë, sigurinë, bashkëpunimin kulturor, teknik, shkencor e të tjera.
Në foto: Fishekzjarret shpërthejnë në qiellin e natës në sfondin e Kullës së Miladit gjatë kremtimit të përvjetorit të Revolucionit Islamik.
Marrëdhëniet midis Rusisë dhe Iranit janë krijuar nga mbi 500 vjet kontakte diplomatike dhe më shumë se një mijëvjeçar lidhjesh që kthehen në shkëmbimet tregtare midis Perandorisë Persiane dhe popujve rusë në shekullin e 8-të. Kjo histori ka parë periudha miqësie dhe bashkëpunimi, grindjesh dhe konfliktesh, por siç tha në vitin 2018 ish-ambasadori iranian në Rusi, Mehdi Sanaei, “në asnjë moment në 500 vitet e fundit niveli i dialogut midis Iranit dhe Rusisë nuk ka qenë kaq i lartë”./GazetaImpakt/Sputnik/