Nga Humaira Ahad
Prej më shumë se dy dekadash, regjimi izraelit ka zhvilluar një fushatë të pamëshirshme dhe të shumëanshme kundër programit bërthamor paqësor të Republikës Islamike të Iranit. Duke përdorur luftën kibernetike, sabotime, sulme ajrore dhe vrasje të shënjestruara të shkencëtarëve bërthamorë, Tel Avivi ka provuar çdo mjet për të penguar përpjekjet e ligjshme dhe të drejta të Iranit për të shfrytëzuar energjinë bërthamore nën mbikëqyrjen e njohur ndërkombëtarisht.
Si nënshkruese e Traktatit për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore (NPT), Irani ka pohuar vazhdimisht se programi i tij bërthamor është tërësisht paqësor dhe mbetet nën mbikëqyrjen e rreptë të Agjencisë Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA). Vetëm gjatë viteve 2023 dhe 2024, objektet bërthamore iraniane u inspektuan mbi 427 herë — një nivel kontrolli “i paprecedentë” në historinë e mbikëqyrjes globale bërthamore, siç e kanë pranuar edhe vetë zyrtarët e OKB-së.
Megjithë këtë transparencë, IAEA-ja është rreshtuar vazhdimisht me regjimin izraelit, duke u bërë pjesë e një fushate të motivuar politikisht që minon të drejtën sovrane të Iranit për zhvillimin paqësor të energjisë bërthamore.
IAEA, partnere në agresion
Vala më e fundit e agresionit të paprovokuar dhe të paligjshëm kundër programit bërthamor paqësor të Iranit nisi më 13 qershor, kur avionë luftarakë izraelitë goditën objektin qendror të pasurimit të uraniumit në Natanz, e pasuar disa ditë më vonë nga një sulm ndaj reaktorit bërthamor në Arak. Zëdhënësi i Organizatës për Energjinë Atomike të Iranit (AEOI), Behrooz Kamalvandi, kritikoi ashpër heshtjen e IAEA-së pas këtyre sulmeve, duke e cilësuar si “të rrezikshme dhe të qëllimshme”.
“Kemi dërguar disa letra drejtorit të përgjithshëm Rafael Grossi për të paralajmëruar mbi këto kërcënime, por ato mbetën pa përgjigje,” deklaroi Kamalvandi pas agresionit. Ai shtoi se agjencia bërthamore iraniane e konsideron heshtjen e IAEA-së si “një formë bashkëpunimi me regjimin sionist”. Sipas Kamalvandit, Grossi ka përforcuar narrativat izraelite në forume ndërkombëtare dhe intervista. “Dështimi i IAEA-së për të mbajtur Izraelin përgjegjës ka dëmtuar në mënyrë të parikuperueshme besueshmërinë e saj. Ata i janë dorëzuar presioneve gjeopolitike duke humbur pavarësinë.”
Në ditët në vijim, agresioni izraelit u përshkallëzua më tej, në shkelje flagrante të së drejtës ndërkombëtare. Më 19 qershor, forcat pushtuese izraelite ndërmorën sulme të njëkohshme ndaj disa objekteve, përfshirë impiantin në Natanz dhe reaktorin me ujë të rëndë në Khondab (Arak). Vetëm tre ditë më pas, më 22 qershor, bombardues amerikanë B-2 shkelën hapësirën ajrore iraniane, duke goditur objektet bërthamore në Fordow, Natanz dhe Isfahan, në një akt të bashkërenduar të agresionit SHBA-Izrael. Më 23 qershor, Izraeli goditi sërish, kësaj radhe rrugët e aksesit drejt Fordow-t.
Në përgjigje ndaj “konspiracionit të paramenduar” të IAEA-së, Irani njoftoi nisjen e procedurave ligjore ndaj drejtorit të saj. Teherani deklaroi se raporti i IAEA-së i 12 qershorit, që e akuzonte Iranin për mospërputhje, ishte instrumental në legjitimimin e luftës izraelite të agresionit.
Parlamenti iranian (Majlisi), të mërkurën, miratoi një projektligj për pezullimin e bashkëpunimit të Teheranit me IAEA-në. Ligjvënësit e përshkruan sjelljen e agjencisë si tradhti ndaj kartës së saj dhe si një akt që lehtëson agresionin kundër një shteti sovran anëtar të Traktatit për Mospërhapjen e Armëve Bërthamore (NPT). Ministria e Jashtme iraniane deklaroi se Grossi “e ka tradhtuar regjimin e mospërhapjes”, duke e shndërruar IAEA-në në “një partnere të një lufte të padrejtë agresioni”. Edhe kreu i AEOI-së, Mohammad Eslami, mbështeti këtë qëndrim, duke paralajmëruar: “Kur kjo luftë të përfundojë, ne do ta mbajmë drejtorin e përgjithshëm të IAEA-së, Rafael Grossi, plotësisht përgjegjës për legjitimimin e sulmeve ushtarake ndaj objekteve të mbrojtura nga marrëveshjet ndërkombëtare.”
Komplçiteti dhe standardet e dyfishta të IAEA-së
Një nga aspektet më pak të raportuara të kësaj lufte ka qenë roli i IAEA-së. Larg së qeni një arbitër neutral, agjencia atomike e OKB-së është lejuar vazhdimisht të shfrytëzohet si një mjet politik nga Shtetet e Bashkuara dhe regjimi izraelit. Dokumente sekrete të publikuara nga Irani tregojnë se drejtori i IAEA-së ka bashkëpunuar me Izraelin dhe ka avancuar akuza ndaj Iranit të bazuara në inteligjencë të fabrikuar. Në disa raste, ai ka ngritur shqetësime për “objekte të padeklaruara”, bazuar vetëm në dokumente të manipuluara dhe të pavërteta.
“IAEA-ja është e thirrur të jetë e paanshme,” deklaroi zëdhënësi Kamalvandi. “Detyra e tyre është të monitorojnë, jo të shërbejnë si armë politike,” theksoi ai.
Ndërkohë që Irani ka lejuar një nivel të paprecedentë të inspektimeve nga ana e agjencisë, IAEA-ja ka qëndruar në heshtje përballë shkeljeve të ligjit ndërkombëtar nga ana e Izraelit. Heshtja ndaj sulmeve ajrore dhe kibernetike të regjimit ndaj objekteve bërthamore iraniane që janë nën mbikëqyrje ndërkombëtare, është konsideruar si bashkëpunim i drejtpërdrejtë i agjencisë me agresorin.
Ekspertët theksojnë se ky kontroll i njëanshëm ka dëmtuar thellësisht besueshmërinë e regjimit global të mospërhapjes bërthamore. Ai krijon një sistem me dy standarde: një për fuqitë bërthamore të mbështetura nga Perëndimi si Izraeli, që veprojnë me pandëshkueshmëri, dhe një tjetër për shtete sovrane si Irani, të cilat përballen me demonizim të vazhdueshëm, pavarësisht përputhjes me marrëveshjet ndërkombëtare.
Republika Islamike ka deklaruar se do të nisë një padi ndërkombëtare ndaj Rafael Grossi-t, duke e mbajtur atë personalisht përgjegjës për një raport të rremë dhe të motivuar politikisht. Irani pohon se IAEA-ja ka braktisur neutralitetin e saj, duke u shndërruar në një instrument politik në duart e Izraelit dhe SHBA-së. Agjencia, sipas Teheranit, nuk funksionon më si një rojtar i paanshëm, por si mundësuese e një agresioni të paligjshëm.
Fusha digjitale e betejës: terrorizmi kibernetik SHBA-Izrael
Lufta e Izraelit kundër objekteve bërthamore iraniane filloi në hijet e hapësirës kibernetike. Një nga aktet më të hershme të agresionit nga regjimi sionist ishte përdorimi i virusit kibernetik Stuxnet, një armë e përbashkët kibernetike SHBA-Izrael, e nisur nën emrin e koduar “Operacioni Lojërat Olimpike”.
I konceptuar gjatë administratës së George W. Bush dhe i intensifikuar nën presidencën e Barack Obamës, operacioni synonte të vononte përparimin bërthamor të Iranit përmes sabotimit të centrifugave të tij.
Gjatë takimit në Shtëpinë e Bardhë pak ditë para betimit të Obamës, presidenti në largim Bush i kërkoi pasardhësit të tij që të ruante programet e klasifikuara të “Lojërave Olimpike”. Obama e mori seriozisht këshillën.
“Nëse Lojërat Olimpike dështonin,” raporton The New York Times, “Obama i tha ndihmësve të tij se nuk do të kishte më kohë për sanksione dhe diplomaci me Iranin. Izraeli mund të ndërmerrte një sulm konvencional ushtarak, duke shkaktuar një konflikt që do të përhapej në të gjithë rajonin.”
Malueri Stuxnet synonte posaçërisht sistemet industriale të kontrollit të Siemens në Natanz, duke i bërë centrifugat të silleshin jashtë kontrollit ndërsa raportonin në mënyrë të rreme funksionim normal tek teknikët. Ky virus shkatërroi rreth 1,000 centrifuga në funksion.
Michael V. Hayden, ish-drejtori i CIA-s, e përshkroi atë si “sulmi i parë madhor në të cilin një sulm kibernetik u përdor për të shkaktuar shkatërrim fizik.”
Edhe pse Stuxnet ishte planifikuar si një operacion i fshehtë, zbulimi i tij në vitin 2010 çoi në raportime të gjera në media dhe në dënim ndërkombëtar.
Terrorizmi kibernetik më i gjerë i Izraelit
Që nga viti 2010, infrastruktura bërthamore e Iranit është sulmuar në mënyrë të përsëritur nga një seri sulmesh me malware. Ndër më të njohurit janë virusi Stars, Duqu dhe Flame, të cilët besohet se janë krijuar nga një bashkëpunim i fshehtë mes Shteteve të Bashkuara dhe Izraelit në fushën e luftës kibernetike.
Ekspertët e sigurisë kibernetike zbuluan se Duqu dhe Stuxnet ishin shkruar nga të njëjtët autorë dhe ndanin të njëjtën bazë kodi. Qëllimi i Duqu ishte mbledhja e të dhënave të inteligjencës, kryesisht nga prodhues të sistemeve industriale të kontrollit, në mënyrë që të lehtësoheshin sulme të ardhshme më të avancuara.
Sipas një hetimi të gazetës Washington Post, të publikuar gati një dekadë më parë dhe që citonte zyrtarë perëndimorë të paidentifikuar, malueri spiunues Flame (i zbuluar në vitin 2012) ishte zhvilluar nga partneriteti SHBA-Izrael me qëllim mbledhjen e inteligjencës për të ndërprerë programin bërthamor të Iranit.
Zyrtarët izraelitë e bënë të qartë mbështetjen e tyre për këto operacione që konsiderohen terroriste nga disa:
“Kushdo që e sheh kërcënimin iranian si një kërcënim serioz – është e arsyeshme të supozohet se do të ndërmarrë hapa të ndryshëm, përfshirë këto, për ta dëmtuar atë,” — deklaroi në vitin 2012 Moshe Yaalon, zëvendëskryeministër i atëhershëm i Izraelit.
Shpërthimet e fshehta dhe sulmet me dron të Izraelit
Lufta kibernetike u shoqërua edhe me një fushatë sabotimi fizik. Më 2 korrik 2020, një shpërthim goditi objektin bërthamor të Natanz. Organizata e Energjisë Atomike të Iranit (AEOI) deklaroi se shpërthimi ishte një akt sabotimi nga Izraeli.
Në prill 2021, një sulm kibernetik preku rrjetin e shpërndarjes së energjisë elektrike në Natanz. AEOI e dënoi sulmin si një akt terrorizmi dhe u bëri thirrje komunitetit ndërkombëtar dhe Agjencisë Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA) të ndërmarrin masa të vendosura — por përgjigjja ishte një heshtje e thellë.
Më 23 qershor 2021, një dron katërhelikash (quadcopter) tentoi të sulmonte një objekt bërthamor pranë Teheranit. Tentativa u pengua me sukses dhe nuk shkaktoi dëme strukturore.
Në tetor 2024, njësi kibernetike izraelite nisën një ofensivë të gjerë kundër infrastrukturës bërthamore iraniane.
Sipas Abolhassan Firouzabadi, ish-drejtor i sigurisë kibernetike të Iranit, sulmet shkaktuan ndërprerje të dukshme, por Irani u rimëkëmb me shpejtësi: “U rikthyem shpejt,” tha ai. “Këto sulme janë më shumë luftë psikologjike sesa fitore strategjike të mirëfillta.”
Më 26 tetor të vitit të kaluar, Izraeli sulmoi objekte ushtarake në Teheran, Ilam dhe Khuzestan. Megjithatë, njësitë iraniane të mbrojtjes ajrore interceptuan me sukses disa dronë dhe raketa, duke zbutur ndjeshëm ndikimin e përgjithshëm të sulmeve.
Heshtje shurdhuese dhe bashkëfajësi
Irani ka dënuar vazhdimisht këto akte terroriste si shkelje flagrante të ligjit ndërkombëtar. Megjithatë, institucionet ndërkombëtare kanë mbetur kryesisht të heshtura.
Organizata e Kombeve të Bashkuara nuk ka miratuar asnjë rezolutë që dënon veprimet e Izraelit. Agjencia Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA), e cila ka për mision të sigurojë përdorimin paqësor të energjisë bërthamore, nuk ka dhënë asnjë reagim domethënës. “Jo vetëm që IAEA nuk na ka mbrojtur — ajo i ka inkurajuar armiqtë tanë,” deklaroi Behrouz Kamalvandi, zëdhënës i AEOI.
Ndërkohë që programi bërthamor paqësor i Iranit mbetet një nga më të monitoruarit në botë, Izraeli, një fuqi bërthamore e pa deklaruar me një arsenal të vlerësuar prej 80–90 koka bërthamore, nuk i nënshtrohet asnjë kontrolli ndërkombëtar.
Pavarësisht një fushate të pandërprerë kundër Republikës Islamike, reagimi i Iranit është karakterizuar nga qëndrueshmëri, vetëpërmbajtje dhe qartësi strategjike. Irani ka këmbëngulur se nuk do të ndjekë ndërtimin e armëve bërthamore, duke u mbështetur në ndalime fetare dhe etike. “Qëllimi ynë është vetë-mjaftueshmëria teknologjike,” deklaroi kreu i AEOI-së, Mohammad Eslami. “Nuk do të dorëzohemi ndaj shantazhit apo presionit.”
Objektet bërthamore të Iranit vazhdojnë të jenë nën mbikëqyrjen e IAEA-së, dhe Irani bashkëpunon rregullisht me inspektimet, edhe pse gjetjet janë politikisht të manipuluara dhe të keqpërdorura nga SHBA dhe Izraeli. Në këtë rast, agjencia atomike është shndërruar në një mjet padrejtësie, duke braktisur detyrën themelore të paanshmërisë.
Megjithë sulmet kibernetike, goditjet ajrore dhe presionin diplomatik, Irani vazhdon të zhvillojë infrastrukturën e tij bërthamore paqësore, duke përfshirë teknologji civile si mjekësia bërthamore, për të dëshmuar qëndresën dhe vetëbesimin përballë sfidave gjithnjë në rritje./gazetaimpakt/presstv
