Nga Scott Rickard
Agresioni perëndimor ndaj Iranit nuk është i rastësishëm – ai është i qëndrueshëm, i qëllimshëm dhe i ndërtuar mbi një strukturë të përhershme. Nga plaçkitja e burimeve natyrore të Iranit nën imperializmin britanik në shekullin XIX, te përmbysja e demokracisë iraniane nga CIA në vitin 1953, mbështetja amerikane për sulmet kimike të Saddam Husseinit në vitet ’80, dhe deri te bombardimet e përbashkëta SHBA-Izrael në qershor 2025 – modeli është i qartë: pavarësia iraniane ndëshkohet me luftë, sabotim dhe luftë ekonomike të pamëshirshme.
1872–1953: Projekti i nënshtresimit
Agresioni nuk nisi me bomba, por me letra. Koncesioni Reuter i vitit 1872, i nënshkruar nga dinastia Qajar, i dha kontrollin mbi pothuajse të gjithë infrastrukturën dhe pasuritë natyrore të Iranit baronit Julius de Reuter për 70 vjet: hekurudha, kanale, pyje, miniera. Edhe zyrtarët britanikë u tmerruan nga përmasat. Lord Curzon e quajti këtë marrëveshje “dorëzimi më i plotë i gjithë burimeve industriale të një mbretërie në duart e huaja që është parë ndonjëherë.”
Edhe pse më pas u anulua pas zemërimit publik, ajo zbuloi lakminë perëndimore për pasuritë iraniane dhe mosrespektimin ndaj sovranitetit të saj.
80 vite më vonë, kur qeveria demokratike e kryeministrit Mohammad Mossadegh përpiqej të nacionalizonte naftën në vitin 1951, Perëndimi reagoi menjëherë. Në 1953, CIA dhe MI6 organizuan grushtin e shtetit “Operacioni Ajax”, duke rrëzuar Mossadegh-un dhe rikthyer Shahun autokrat. Mesazhi ishte i qartë: kontrolli mbi burimet e tua do të ndëshkohet me përmbysje të pushtetit.
1980–1988: Gjenocid përmes ndërmjetësit
Pavarësia iu kushtua përsëri me gjak Iranit gjatë luftës Iran-Irak. Nga 1980 deri në 1988, SHBA dhe aleatët e saj i ofruan regjimit të Saddam Husseinit informacion, fonde dhe materiale që u përdorën për sulmet kimike ndaj ushtarëve dhe civilëve iranianë.
Këto sulme nuk ndodhën fshehurazi. Irani i dokumentoi shpesh, veçanërisht masakrën në Sardasht, ku gazi mustardë shkaktoi vdekjen dhe gjymtimin e qindra civilëve. Në total, mbi 250,000 iranianë u vranë, shumë prej tyre nga armë kimike që shkelin konventat ndërkombëtare. SHBA jo vetëm që i injoroi këto krime, por bllokoi përpjekjet në OKB për të dënuar Irakun.
Sanksionet e përhershme: Luftë ekonomike si ndëshkim kolektiv
Pas Revolucionit Islamik të vitit 1979, SHBA reagoi jo me diplomaci, por me izolim ekonomik. Sanksione të ashpra e të zgjatura ndër vite kanë goditur gjithçka, nga bankat dhe eksportet e naftës, te barnat jetësore dhe pjesët e avionëve civilë.
Qëllimi i shpallur ka qenë “presion maksimal” – një term që në praktikë përkthehet si ndëshkim kolektiv. Këto masa kanë dëmtuar rëndë ekonominë iraniane, ndihmat humanitare dhe jetesën e qytetarëve të zakonshëm, veçanërisht gjatë pandemisë së COVID-19.
Qershor 2025: Bombardimi i Iranit pa asnjë bazë ligjore
Më 22 qershor 2025, SHBA dhe Izraeli ndërmorën sulme ajrore të përbashkëta kundër objekteve bërthamore iraniane në Fordow, Natanz dhe Isfahan. Ish-presidenti Trump, tashmë sërish në pushtet, i cilësoi publikisht si “operacione të suksesshme”. Izraeli, si zakonisht, mbajti gatishmërinë për përshkallëzim.
Asnjë provë nuk u ofrua se Irani kishte shkelur Marrëveshjen për Mos-Përhapjen Bërthamore (NPT), ndërkohë që raportet e Agjencisë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike (IAEA) konfirmonin bashkëpunimin iranian.
Sulmet nuk kishin asnjë autorizim ndërkombëtar – ishin një akt unilateral dhe i paligjshëm, që shkel në mënyrë flagrante të drejtën ndërkombëtare.
Përfundim: Një doktrinë perandorake e përsëritur
Qoftë përmes grushtesh shteti, embargos ekonomike, krimesh lufte ose sulmesh të drejtpërdrejta, modeli i agresionit amerikan dhe izraelit ndaj Iranit është i pandryshuar. Ndryshojnë vetëm metodat, jo motivi.
Nuk bëhet fjalë për paqe apo ndalim armësh bërthamore, por për kontroll, nënshtrim dhe ndëshkim ndaj çdo përpjekjeje për pavarësi.
Krimi i vërtetë i Iranit nuk është ndërtimi i një bombe – por refuzimi për t’u përkulur para një rendi perëndimor të ngritur mbi pushtim dhe hipokrizi.
Deri sa ky realitet të pranohet, të dënohet dhe të përmbyset, “rendi ndërkombëtar i bazuar në rregulla” nuk do të jetë gjë tjetër veçse rendi i të fuqishmëve, i zbatuar përmes mosndëshkimit dhe i justifikuar me propagandë./gazetaimpakt
