Dhuna si pasojë e joperceptimit të drejtë të Kur’anit

Kur përdoret togfjalëshi sheriat (esh-sheri’atu – e drejta islame), muslimanët do të duhej ta konceptonin atë si tërësi të normave e dispozitave religjioze, morale e juridike e jo vetëm shoqërore-juridike, siç është bërë traditë të mendohet nga muslimanët, por edhe nga jomuslimanët

Shkruan: Nexhat IBRAHIMI, Prizren

Çdo kohë ka anën e dobët të saj, por shekulli XX dhe XXI dallohen në pikëpamje të së keqes, dhunës, shkatërrimit, rrënimit dhe përmbysjes në përmasa globale. Është një mendim se baza e kësaj dhune, e këtij rrënimi, në rend të parë, është me dijen, nxitjen dhe përkrahjen e drejtpërdrejtë ontologjike, shkencore, politike e etike perëndimore neoliberale kapitaliste. Por, tërë kjo ndodh qartazi, dukshëm, para syve të pjesës tjetër të botës, e cila, krejt indiferente, e shikon shkatërrimin shpirtëror dhe fizik të botës.

E keqja, dhuna, shkatërrimi (Për të kuptuar aspektet e ndryshme të dhunës, lexo: William T. Cavanaugh, Miti i dhunës fetare dhe Islami, në: http://erasmusi.org/miti-i-dhunes-fetare-dhe-islami/?fbclid=IwAR0__ULnd3YyqrhmaPWCACxXPc0cxRV5vnxavasAiV-JGRNdAbyC8iXQ2dI.) në botën moderne janë bazuar në sfondin ontologjik, shkencor dhe politik perëndimor të prapavijës neoliberale kapitaliste, ndërsa qëndrimi ynë ndaj këtyre dukurive është indiferentizmi, mosinteresimi për fatkeqësinë e tjetrit, madje një pajtim në heshtje e tërë kësaj gjendjeje. Kjo gjendje i kapërcen kufijtë e normales dhe e konfirmon totalitarizmin e subjektit egocentrik, arroganca dhe vullneti për rrënim e të cilit, sipas Emanuel Levinasit, ushqehet në egologji të ontologjisë së tërësishme të Perëndimit.

E këtillë është, pak a shumë, gjendja edhe në botën muslimane, ku përgjigjet tona reduktohen në gjykime dhe përgojime, sa për ta plotësuar kërkesën para opinionit dhe sa për t’u barazuar me subjektet e tjera në rrafshin politik. Në këtë mënyrë ne nuk kemi arritur gjë, pos t’i shmangemi përballjes kritike me ata që e “gjuajnë” momentin për të kritikuar, ndërsa vetë janë pjesë e dhunës dhe krimit. Përgjigja jonë ndaj dhunës të cilën muslimanët ua shkaktojnë të tjerëve, por në masë të madhe edhe më shumë vetë botës myslimane, duhet të zë fill në atë që dhuna është e shkaktuar, e kushtëzuar e, madje, edhe e ‘përcaktuar’ me interpretimin e mësimit musliman, siç kuptohet ajo në diskurset e ndryshme muslimane dikur, sot e, sigurisht, edhe nesër. Kjo gjendje e imponon marrjen e përgjegjësisë për dhunën, duke ndërmarrë verifikimin rrënjësor të strukturës së tërësishme teologjike, juridike dhe etike të mendimit musliman, në mënyrë që t’i përcaktojmë pikat e nxehta dhe lidhjet reciproke mes tyre, të cilat paraqesin plasaritje e në të cilat fara e dhunës i lëshon rrënjët e veta. Janë tre çështje të diskutueshme:

  1. Përse në mendimin islam e drejta zuri vend para etikës?;
  2. Përse në mendimin islam nuk është zhvilluar mendimi politik dhe;
  3. Përse në traditën hermeneutike muslimane shtrembërohet roli i mendjes? (Sipas: Dževad Hodžić, Razumijevanje Islama i nasilje, në: Novi Muallim, XVII, nr. 65, 2016, Sarajevë, ose: https://ilmijja.ba/2017/01/08/razumijevanje-islama-i-nasilje-dr-dzevad-hodzic/?fbclid=IwAR2GJIVSxmi6ijxtENnFGqAgAWv3qCgdrzE6HqV8OnqnSqm6GWoAqCXYuHU. Nga ky tekst u interpolua edhe teksti ynë.)

Etika para të drejtës

Kur përdoret togfjalëshi sheriat (esh-sheri’atu – e drejta islame), muslimanët do të duhej ta konceptonin atë si tërësi të normave e dispozitave religjioze, morale e juridike e jo vetëm shoqërore-juridike, siç është bërë traditë të mendohet nga muslimanët, por edhe nga jomuslimanët. Si erdhi deri te kjo pikëpamje, që jurisprudenca islame (fikhu) të identifikohet me sheriatin burimor të përmbajtur në Kur’an, kjo përkundër faktit se porosia themelore e Kur’anit është e përfshirë në aspektin besimor e pastaj etik? Ekspertët e dinë se vetëm 200-300 ajete kur’anore përmbajnë dispozita juridike, karshi 6.000 e më shumë ajeteve që janë ajete besimore e etike (N. Ibrahimi, Bazat e etikës islame, Logos-A, Shkup, 2006, fq. 52-67.). Madje, edhe ato ajete me frymë e dispozita juridike janë në funksion të realizimit më të lehtë e më transparent të besimit dhe etikës. Përkundër këtij fakti, në historinë e mendimit islam, e drejta islame ka pasur njëfarë prioriteti karshi etikës, e cila, për habi, që nga fillimi ka mbetur si disiplinë e pazhvilluar. Kjo gjendje ka vazhduar deri në ditët tona dhe teoritë etike myslimane, gjatë historisë, edhe pse të afërta me Kur’anin, nuk kanë zënë fill në Kur’an (Fazlur Rahman, Islami, Logos-A, Shkup, 2006, kapitulli V. ). Në shekujt e fundit shkencëtarët janë tërësisht të painteresuar dhe ndonëse përdorin citate të natyrës etike, mësimet etike nuk janë të elaboruara në ndonjë teori të njohur ose edhe të re të etikës. Është dëshpëruese, madje irituese, kur në kapërcyell të shekullit XIX-XX lexon për sukseset politike të brezave të parë të muslimanëve. Kjo gjendje e vërtetë, në njëfarë mënyre, është ngulitur si traumë patologjike në kokat e myslimanëve, si “feja më e mirë”, duke harruar se nuk jetohet me lavdinë e shekujve të kaluar dhe duke harruar porositë etike të Kur’anit dhe Hadithit, që muslimani gjithnjë duhet të besojë dhe të bëjë mirë, duke harruar se puna e tyre, rezultat e tyre, shërbejnë si rrugë, shembulli mirë, por jo edhe si rezultat yni (Shih: Dževad Hodžić, po aty.). Madje, mendimi musliman gjatë dy shekujve të fundit është konsumuar, është shteruar në shabllonet e ndryshme ideologjike, edhe pse për emërues të përbashkët e ka gojën përplot islam, e përdorim në mënyrë abuzive nocionin “islamik-e”, duke e islamizuar në fjalimet e tyre edhe politikën, edhe shkencën, edhe ekonominë, edhe tregun, edhe sportin, por duke harruar maksimën e njohur, fjalët e Pejgamberit Muhamed a.s., se “Jam dërguar t’i përkryej virtytet morale”. Pra, Muhamedi a.s., para së gjithash, është dërguar të vendos një shoqëri morale-etike e vetëm pastaj ka filluar të vendos kornizën politike, ekonomike, sociale e kulturore për qeverisje.

Mungesa e mendimit politik

Jemi në kohën kur në qarkullim kemi teori të panumërta politike, të ideologjive të ndryshme e nga të katër anët e botës. Madje, edhe grupimet e parëndësishme kanë zhvilluar një politikë të caktuar. Është për t’u habitur se si bota muslimane e ka neglizhuar aspektin politik brenda saj, duke u bërë viktimë e disa teorive të tejkaluara dhe, në këtë mënyrë, duke i kontribuuar dhunës politike të muslimanëve ndaj vetvetes dhe ndaj të tjerëve. Edhe pse Kur’ani e Hadithi i kushtojnë një rëndësi të jashtëzakonshme shoqërisë dhe organizimit të saj, ky aspekt është lënë anash. Këtë e cekim, sepse këto çështje nuk janë të panjohura për muslimanët, ngase vetë fillimi historik i Islamit është i përshkuar me doktrina politike, si shi’izmi, harixhizmi, murxhizmi, por edhe lëvizjet e reja janë të përshkuara me politikë, ndonëse me koncepte e teori të zbehta. Kjo është kështu, mendojmë ne, për shkak se mendimi religjioz islam është vendosur në mënyrë epistemologjike dhe metodike në dispozita jopërkatëse juridike të Shpalljes, duke e ngushtuar horizontin hermeneutik dhe duke i lënë në plan të dytë parimet universale dhe etike të Kur’anit. Një ndër shembujt e këtij abuzimi është toleranca e shumë juristëve muslimanë ndaj sistemit të robërisë, edhe pse feja islame ka vendosur parime të qarta të lirisë dhe barazisë së njerëzve: “O njerëz! Me të vërtetë ne ju krijuam juve prej një mashkulli dhe një femre dhe ju bëmë popuj dhe fise, për t’u njohur në mes vete. Më bujari tek Allahu është ai që është më i devotshëm ndaj Tij.“ (El-Huxhurat, 13)

Muhammedi a.s. ka thënë: “Skllevërit tuaj janë vëllezërit tuaj.” (Hadith i transmetuar nga Buhariu) ose: “Kush lë të lirë një skllav do të shpëtojë nga zjarri i xhehenemit.” (Hadith i transmetuar nga Buhariu dhe Muslimi)

Po kjo ka ndodhur edhe me institucionin e shures (këshillimit), marrëveshjes së ndërsjellë për çështjet publike e politike. Edhe pse Allahu e urdhëron këshillimin, duke thënë: “E këshillohu (shavirhum) me ta për punë të jetesës.” (Alu Imran, 159) ose: “E këshillohen mes veti në punët e tyre.” (Esh-Shura, 38), dijetarët muslimanë kurrë nuk e zhvilluan një formë të zhvilluar teorike sistematike dhe institucionale. Kjo gjendje, pjesërisht, do të ndryshojë vetëm në kapërcyell të shekullit XIX-XX, kur reformistët myslimanë (Afgani, Abduhu etj.) u përpoqën ta vendosin një sistem qeverisjeje kushtetuese (shih gjerësisht: Ahmad Al-Raysuni, Al-Shura: The Qur’anic Principle of Consultation,Herndon, USA, 2012 (Shura Parimi kur’anor i konsultimit, një mjet për rindërtim dhe reformë, përktheu Festime Mehdiu, në botim e sipër.) dhe ta afirmojnë këtë institucion tejet tërëndësishëm.

Të gjithë pajtohen, pra edhe dijetarët, edhe analfabetët, edhe politikanët edhe bujqit, se duhet të qeverisin më të mirët, duhet të japin mësim më të mirët, duhet të gjykojnë më të mirët, por është interesante se nuk janë përcaktuar procedura se si arrihet deri te ky cak dhe kush është dinjitoz për detyrën e caktuar, kush është i aftë dhe i ditur për ta kryer funksionin e caktuar?! Në histori, teorikisht dhe praktikisht, kryesisht njihen tri metoda, tri përgjigje në pyetjen e shtruar:

1) Nëpërmjet zgjedhjes;

2) Nëpërmjet detyrimit e përdorimit të dhunës dhe;

3) Nëpërmjet statusit të privilegjuar te Zoti ose diç të ngjashme (monarkia etj.). (Shih: Dževad Hodžić, po aty.)

Dy metodat e fundit janë të njohura dhe të dyja i përdorin metodat e detyrimit dhe të dhunës, në mënyrë revolucionare ose detyrimit në heshtje, me grusht-shtet, tanke ose me votim të detyruar, pas të cilit qëndron një individ ose grup autoritar. (Ali Bulaç, Islami dhe demokracia, teokracia dhe totalitarizmi, Logos-A, Shkup, 1419/1998.)

Për sa i përket mënyrës së parë, asaj nëpërmjet zgjedhjes, në të cilën të gjithë qytetarët marrin pjesë në vendimmarrje, është ajo që momentalisht u përgjigjet të drejtave të njerëzve dhe përgjegjësisë së tyre. Sipas këtij koncepti, qytetarët janë ata që në mënyrë autonome mendojnë dhe veprojnë. Por, grupe të caktuara muslimane, duke e vendosur vetveten si instancë më të lartë, duke e privilegjuar një individ ose një kastë të caktuar, që do  të vendosë se çka është e mirë e çka jo, çka është e pranueshme e çka jo, harrojnë se qytetarët privohen nga e drejta që të vendosin vetë për veten, ku përfshihet edhe e drejta se cilat të drejta fetare do t’i zbatojnë, cilat norma dhe ligje dhe në cilën formë e në cilat fusha të jetës do të jenë të pranishme. Rrafshit historik të jetesës ata ia paraprijnë rrafshin metafizik, vetëm e vetëm që sistemi i tyre ta ketë mbishtesën ose ndajshtesën “islamike” dhe me këtë epitet “islam” t’i japin legjitimitet vetes në veprimet e tyre politike e ekonomike, ndërsa në këtë mënyrë ta privojnë mundësinë e vetëvendosjes, çfarë e kemi në monarkinë e sauditëve, jordanezëve, marokenëve etj.

Shtrembërimi i rolit të mendjes?

Të kuptuarit e Islamit si udhë e mesme është njëkohësisht i mirënjohur dhe i dukshëm. Në kundërshtim me ca forma të zhvilluara të feve më të hershme (hebraizmi si fe strikt ligjore dhe kristianizmi si fe strikt shpirtërore), kjo fe e re e shpalli veten jo si hebraizmi e as si kristianizmi, pra as si asketizmi kristian, as si hedonizmi romak, por si fe e mesit të artë. Allahu në Kur’an thotë: “Kështu Ne ju bëmë juve umet të mesëm” (El-Bekare, 143). (Tim Winter/Abdulhakim Murad, Arsyeja si balancë, në: http://erasmusi.org/arsyeja-si-balance/.)

Të kuptuarit, të menduarit, të përsiaturit, qoftë edhe ai në lidhje me Kur’anin, është punë dhe detyrë e mendjes. (Kur’ani i jep një rëndësi të jashtëzakonshme “mendjes”, gjë që nuk është rast me librat e tjerë qiellorë, si Tevrati dhe Inxhili. Atje nuk do ta lexojmë fjalën “intelekt, mendjehollësi, inteligjencë, mendim, meditim, njerëz mendjehollë” etj. Shih gjerësisht: Tim Winter/Abdulhakim Murad, po aty. ) Kjo do të thotë se të kuptuarit e Kur’anit është i natyrës dialoguese dhe hermeneutike. Por, gjatë historisë së mendimit islam e kemi edhe opozitën, tradicionalizmin e ngurtë, i cili e mohon rolin e mendjes, arsyes, madje përkrahësit e mendjes i anatemon. Prandaj  kemi polarizime të shumta në perceptimin e mendjes dhe Shpalljes dhe traditës interpretuese. Me fjalë tjera, kur thuhet se në çështjen e caktuar ka tekst kur’anor, nuk mund të përfillet arsyeja ose kur thuhet se unë nuk thirrem në arsye, por në Kur’an, është vetëm një lojë fjalësh e jo një kusht i domosdoshëm fetar, sepse çdo komentim i Kur’anit, racional, tradicional, ezoterik, ekzoterik, është komentim me mendje, me arsye. Mungesa e mendjes në komentimin e Kur’anit na privon nga e drejta e të komentuarit të tij. Komentimi i Kur’anit është punë dhe detyrë e arsyes. Mendja do ta përdorë tekstin kur’anor, traditën pejgamberike, shokët e Pejgamberit a.s. ose shokët që vijnë pas tyre, madje edhe të arriturat e shkencave natyrore, ekzakte, spirituale, gjuhësore, shoqërore e të tjera sipas nevojës së shtruar dhe kontekstit të çështjes. (Sipas: Dževad Hodžić, po aty.)

Në tërë këtë ndërmarrje nuk duhet ta neglizhojmë faktin se edhe në komentimin e Kur’anit, edhe në çdo gjë tjetër, Zoti mbetet Zot kurse njeriu – njeri dhe se çdo komentim i yni i Kur’anit është mënyra e të kuptuarit tonë të Kur’anit dhe asgjë tjetër. Nëse këto gjera i kuptojmë të ndara, atëherë rezulton se njëri të kuptuar është në të drejtën e Zotit e tjetri jo, se njëri njeri ka të drejtë e tjetri nuk ka. Ky qëndrim i ngurtë, retrograd, getoizues e përjashtues, ka sjellë deri në prag të konfliktit, madje edhe në vetë konflikt. Për këtë arsye duhet të ndjekim një qasje ndryshe, duke dëgjuar edhe tjetrin dhe duke u shprehur se “Allahu e di më së miri” (v’Allahu a’lem), me çka do të lëmë hapësirë për mirëkuptim dhe do ta rrisim miqësinë në vend të armiqësisë, do të pasurohemi edhe me shkolla të tjera të mendimit dhe do ta shmangim totalitarizmin dhe veprimet totalitare të individëve, grupeve ose edhe vetë shteteve. Mendja është dhurata më e madhe e Zotit për njeriun, andaj t’ia japin hakun asaj.

Po përfundojmë me thënien e një muslimani evropian, Tim Winter, i cili thotë: “Islami është domosdo i shumëllojshëm, duke pasur parasysh prirjen e tij për ta decentralizuar autoritetin fetar dhe për të refuzuar parimin e monopolizimit të së vërtetës nga një dijetar ose institucion i vetëm.” (Tim Winter/Abdulhakim Murad, po aty.)

NDANI KËTË POSTIM

Mund tju interesojne