Nga Alireza Akbari
Më 8 qershor, Behrouz Kamalvandi, zëvendësshef dhe zëdhënës i Organizatës për Energjinë Atomike të Iranit (AEOI), në një intervistë televizive, foli për një “mundësi të lartë” sabotimi pas pranisë së grimcave të uraniumit në dy zona pranë Teheranit — Varamin dhe Turquzabad. Deklarata e Kamalvandit erdhi si përgjigje ndaj akuzave të fundit nga Agjencia Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA), që lidhen me gjurmët e uraniumit të zbuluara në këto dy vende.
Duke përmendur një histori të gjatë veprimesh armiqësore kundër programit bërthamor iranian — përfshirë sulme kibernetike, sabotim industrial dhe vrasje shkencëtarësh — ai theksoi: “Nga këndvështrimi ynë, kjo është shumë e mundshme.”Ai shtoi gjithashtu se lloji i ndotjes së gjetur nuk ishte as i rrallë, as i pasuruar:
“Ndotja e konstatuar gjatë këtyre inspektimeve nga ana e inspektorëve të Agjencisë mund të gjendet kudo, dhe sipas raportit të vetë Agjencisë, materiali nuk ishte i pasuruar,” tha ai. Komentet e tij ishin përgjigje e drejtpërdrejtë ndaj një raporti 9-faqësh të IAEA-s të publikuar më 26 shkurt 2025, me titull “Marrëveshja e Masave të Sigurisë NPT me Republikën Islamike të Iranit” (Kodi: GOV/2025/10).
Raporti i ndarë në pesë seksione, trajtonte një sërë çështjesh përputhshmërie, ku Seksioni C fokusohej te çështjet ende të pazgjidhura të sigurisë, konkretisht “mosdeklarimi i aktiviteteve bërthamore” në zonat Varamin dhe Turquzabad.
Sipas IAEA-s, Varamin ishte një “impjant pilot i padeklaruar, i përdorur nga viti 1999 deri më 2003 për përpunimin dhe bluarjen e uraniumit në oksid uraniumi dhe, në shkallë laboratorike, në UF4 dhe UF6.” Ndërkohë, Turquzabad përshkruhej si një vend “i përfshirë në ruajtjen e materialeve dhe/ose pajisjeve bërthamore.”
Në përgjigjen e saj zyrtare të qershorit 2023, Irani hodhi poshtë pretendimet e raportit duke theksuar se kishte “shteruar të gjitha përpjekjet për të zbuluar origjinën e këtyre grimcave,” dhe sqaroi se “nuk ka pasur asnjë aktivitet apo ruajtje bërthamore në këto vende.” Kamalvandi përsëriti qëndrimin e mëparshëm gjatë intervistës televizive, duke theksuar se shërbimet iraniane të sigurisë kanë zbuluar të dhëna që sugjerojnë fort një akt sabotimi nga Izraeli.
“Pas konsultimeve me zyrtarët e sigurisë, u zbuluan indicie që tregojnë për mundësinë e sabotimit në dy lokacionet pranë Teheranit,” tha ai. Sipas Kamalvandi-t, ishte pas kësaj analize të brendshme që Massimo Aparo, Zëvendësdrejtor i Përgjithshëm dhe Shef i Departamentit të Masave të Sigurisë në IAEA, u ftua zyrtarisht të vizitonte Iranin.
Aparo mbërriti në Teheran më 27 prill 2023 në krye të një delegacioni dhe zhvilloi një sërë diskutimesh me Kamalvandin, të fokusuara në çështje teknike dhe të sigurisë, siç u konfirmua nga zyra e marrëdhënieve me publikun e Organizatës për Energjinë Atomike të Iranit në fund të prillit 2025. Kamalvandi bëri të ditur se rreth shtatë deri në tetë orë iu kushtuan paraqitjes së provave të detajuara për sabotimin, përfshirë pamje filmike. Sipas tij, Aparo e pranoi koherencën e informacionit:
“Po, këto të dhëna janë të qëndrueshme, por nuk mund të heq dorë nga vlerësimet e mia të mëparshme bazuar në to… Nuk mund të vë në pikëpyetje mundësinë e çështjes,” kishte thënë Aparo. Kamalvandi shtoi gjithashtu se edhe sasi “më pak se një gram” mund të jenë të mjaftueshme për të lënë gjurmë të zbulueshme.
Duke folur për vizitat e inspektorëve të IAEA-s në dy lokacionet pranë Teheranit, Kamalvandi shprehu shqetësime të forta për mënyrën se si u kryen inspektimet:
“Kur erdhën në Turquzabad, diçka na u duk shumë e çuditshme. I pamë të drejtonin një lazer në një mur, pastaj në një tjetër, dhe më pas shkuan direkt në një pikë të caktuar për të marrë mostra. Natyrisht, kushdo që ka ndotur zonën, u ka dhënë edhe koordinatat dhe u ka thënë: kontrolloni atë pikë. Ne e ngritëm këtë çështje — por si gjithmonë, ata japin justifikime të ndryshme.”
Në një pjesë tjetër të deklaratës së tij, Kamalvandi iu referua raportit të shkurtit nga IAEA, duke thënë: “Ky raport është një përmbledhje e të njëjtave akuza që janë ngritur prej vitesh. Synon të krijojë përshtypjen se Irani nuk po bashkëpunon me Agjencinë.”
Kamalvandi kritikoi gjithashtu mënyrën se si Agjencia Ndërkombëtare për Energjinë Atomike (IAEA) siguron informacionin e saj, duke deklaruar se agjencia po “drejtohet nga inteligjencë e fabrikuar — një formë akuzash të rreme që synojnë qartë objektiva politike.”
Sipas tij, IAEA merr informacion përmes tre kanalesh: së pari, nga vetë Irani; së dyti, nga të dhënat e saj të brendshme; dhe së treti, nga burime të hapura dhe palë të treta. Pikërisht këtë të tretën Kamalvandi e vuri në pikëpyetje.
“Kjo linjë e palës së tretë nuk është ende plotësisht e pranueshme. Një palë e tretë mund të jetë një burim spiunazhi që ofron informacion që nuk është domosdoshmërisht i saktë,” tha ai.
Këto deklarata u bënë pak pasi Irani i dorëzoi një protestë zyrtare IAEA-s në fillim të qershorit, si reagim ndaj raportit të shkurtit të agjencisë që fliste për prani grimcash bërthamore në vendndodhje të cilësuara si “të padeklaruara.”
Në një memorandum ligjor 19-faqësh, me datë 3 qershor dhe përgatitur nga diplomatët iranianë, Teherani i hodhi poshtë akuzat e IAEA-s si “të rreme, të përsëritura dhe shpifëse.”
Dokumenti kritikonte drejtorin e përgjithshëm të IAEA-s, Rafael Grossi, për paraqitjen e pretendimeve të rreme dhe të ricikluara lidhur me aktivitetet bërthamore paqësore të Iranit.
Në kundërshtim me pretendimet e agjencisë se Irani nuk ka bashkëpunuar plotësisht, dokumenti ligjor theksonte se Irani vazhdon të bashkëpunojë në përputhje me detyrimet e tij për masat e sigurisë.
Irani vuri në dukje se IAEA vazhdon të kryejë verifikime gjithëpërfshirëse në të gjithë vendin, në përputhje të plotë me fushën e deklaruar të ciklit të karburantit bërthamor të Iranit.
Po ashtu, Irani theksoi nevojën për raportim objektiv dhe të besueshëm, duke i kërkuar IAEA-s që vlerësimet e saj t’i mbështesë vetëm në burime të verifikuara dhe të konfirmuara.
“Është një pritshmëri e mirëpërcaktuar që vlerësimet e agjencisë të bazohen vetëm në burime të verifikuara, të besueshme dhe të padiskutueshme. Mbështetja te informacionet e paverifikuara nga burime të hapura ose të dhëna nga palë të treta që njihen nga Sekretariati bie ndesh me parimet e objektivitetit, paanshmërisë dhe profesionalizmit mbi të cilat bazohet mandati i Agjencisë,” thuhej në dokument.
Në fund, shënimi rikonfirmonte se “të gjitha materialet dhe aktivitetet bërthamore të vendit janë deklaruar plotësisht te IAEA dhe janë verifikuar prej saj,” ndërsa theksohej se Irani ka ndërmarrë përpjekje për të zbuluar origjinën e grimcave në fjalë.
Pas publikimit të këtij memorandumi shpjegues, Reza Najafi, përfaqësuesi i Iranit pranë organizatave me bazë në Vjenë, reagoi publikisht ndaj pretendimeve më të fundit të Rafael Grossit.
Najafi vuri në pikëpyetje bazën e akuzave ndaj Iranit, duke deklaruar:
“Prania e thjeshtë e grimcave të uraniumit nuk përbën dëshmi për aktivitet bërthamor.”
Ai shtoi se shërbimet iraniane të sigurisë kishin siguruar informacion në lidhje me operacione spiunazhi në disa lokacione specifike dhe se ky informacion ishte ndarë me IAEA-n.
“Është e mundur që disa nga gjurmët e uraniumit të jenë rezultat i akteve sabotuese,” tha Najafi, duke këmbëngulur se “të gjitha akuzat ndaj programit bërthamor të Iranit janë të motivuara politikisht” dhe paralajmëroi:
“Do t’i përgjigjemi çdo lëvizjeje politike që ndërmerr agjencia.”
Deklaratat e tij u pasuan menjëherë nga një përshkallëzim i ndjeshëm diplomatik. Më 9 qershor, gjatë një konference për shtyp në selinë e IAEA-s në Vjenë, drejtori i përgjithshëm Rafael Grossi reagoi ndaj protestës zyrtare të Iranit lidhur me raportin e muajit shkurt — një raport që Irani e kishte kritikuar ashpër si të mbështetur në “informacione të rreme dhe të përsëritura”. Duke folur pas hapjes së takimit tremujor të Bordit të Guvernatorëve të IAEA-s, Grossi akuzoi publikisht Iranin se kishte përvetësuar dokumente tepër konfidenciale që i përkisnin Agjencisë:
“Këtu, fatkeqësisht, dhe kjo daton disa vite më parë… kemi përcaktuar qartë se dokumente që i përkisnin Agjencisë ndodheshin në duart e autoriteteve iraniane, gjë që është problematike,” tha ai. “Besojmë se një veprim i tillë nuk është në përputhje me frymën e bashkëpunimit.”
I pyetur nëse dokumentet në fjalë mund të ishin materiale iraniane që ishin sekuestruar nga Izraeli dhe më pas ndarë me IAEA-n, Grossi u përgjigj:
“Jo. Ne kemi marrë dokumente nga shtete anëtare dhe gjithashtu kemi bërë vlerësimet tona mbi dokumente, pajisje, etj.”
Deklaratat e Grossit vijnë vetëm një ditë pasi ministri iranian i Inteligjencës, Esmail Khatib, zbuloi se Republika Islamike kishte siguruar një sasi të madhe dokumentesh sekrete izraelite, përfshirë dosje bërthamore. Sipas Khatibit, dokumentet lidhen me infrastrukturën ushtarake dhe bërthamore të regjimit izraelit, si dhe me marrëdhëniet e tij me Shtetet e Bashkuara dhe vendet evropiane.
Me zbulimin e “grushtit të inteligjencës” nga Irani, shtohen dyshimet mbi ndikimin e lidhjeve Izrael–IAEA në qëndrimin politik të agjencisë ndaj Teheranit
Pas njoftimit nga autoritetet iraniane se kishin siguruar dokumente sekrete izraelite, u rritën dyshimet se qëndrimi “politikisht i motivuar” i IAEA-s ndaj Iranit mund të ndikohet nga lidhjet e saj me regjimin izraelit.
Këto dyshime u thelluan më tej të premten, kur Bordi prej 35 anëtarësh i Guvernatorëve të IAEA-s miratoi një rezolutë që akuzon Iranin për “mosrespektim” të detyrimeve të tij bërthamore.
Rezoluta katërfaqëshe — hartuar nga SHBA, Britania, Franca dhe Gjermania — u miratua me 19 vota pro, 3 kundër (Rusia, Kina dhe Burkina Faso), dhe 11 abstenime.
Në një kundërpërgjigje të menjëhershme, Irani publikoi dokumente që sipas tij dëshmojnë se drejtori i përgjithshëm i IAEA-s, Rafael Grossi, ka vepruar në koordinim të plotë me Izraelin.
Sipas dokumenteve, Grossi jo vetëm që nuk ka vepruar në mënyrë të pavarur, por ka ndjekur drejtpërdrejt udhëzimet e zyrtarëve izraelitë.
Një nga dokumentet tregon se Merav Zafary-Odiz, përfaqësuesja e përhershme e Izraelit në IAEA, i kërkoi zyrtarisht një takim Grossit, atëherë kryetar i Grupit të Furnizuesve Bërthamorë (NSG), për të diskutuar statusin e Izraelit në këtë grup.
Në letrën me datë 10 maj 2016, ajo shkruan:
“Në kontekstin e angazhimeve të mëparshme mes Izraelit dhe NSG-së, dëshiroj të kërkoj një takim me ju sa më shpejt, në cilësinë tuaj si kryetar i NSG-së, për të diskutuar marrëdhëniet e Izraelit me Grupin në dritën e zhvillimeve të fundit.”
Një tjetër komunikim i përfshirë në dokumente është një bisedë me email e datës 6 tetor 2020, ndërmjet politologut Elai Rettig dhe Zafary-Odiz, në lidhje me një leksion të planifikuar në Universitetin e Uashingtonit.
Në këtë korrespondencë, përmendet një deklaratë e atribuueshme Grossit, ku thuhet:
“Qasja e Izraelit ndaj çështjes iraniane është shembull se si shtetet më të vogla mund të ndikojnë në regjimet ndërkombëtare (NPT, CTBT, etj.), veçanërisht kur shtetet e mëdha janë të ndara.”
Rettig shton:
“Shembulli që dha ai (Grossi) ishte ndikimi i politikës izraelite ndaj Iranit në formësimin e agjendës globale për verifikimin bërthamor — madje tha se fakti që inspektorët e IAEA-s hyjnë në objektet iraniane është kryesisht rezultat i presionit izraelit.”
Zafary-Odiz kundërshtoi qartë këtë interpretim, duke u shprehur:
“Nuk jam dakord me paraqitjen që Izraeli ka ndikuar agjendën e regjimeve ndërkombëtare përmes manipulimit apo forcës.”
Ajo theksoi se do ta paraqiste ndryshe:
“Izraeli identifikon rreziqet që lidhen me çështjen iraniane dhe, edhe nëse të tjerët nuk bien dakord, ai i sjell në tryezë me argumente të forta dhe bindëse.”
Në përmbyllje, Zafary-Odiz theksoi nevojën për të gjetur një kornizë akademike për diskutimin dhe për ta parë çështjen iraniane në kontekstin e traktateve ndërkombëtare ku Izraeli është palë./gazetaimpakt/presstv
