Marrë Nga: Scot Rickard
Pavarësisht mungesës së njohjes publike, prova në rritje sugjerojnë se Azerbaixhani ka ndryshuar në heshtje në një bazë operimi për luftën e fshehtë të Izraelit kundër Iranit. Sulmi ajror në qershor 2025 mbi Aeroportin Ndërkombëtar të Mashhad – thellë brenda Iranit të Veriut – ka rishqyrtuar pyetjen nëse avionët luftarakë ose dronët izraelitë janë nisur nga, ose mbështetur nga, territori i Azerbaixhanit. Nëse është e vërtetë, kjo shënon fazën më të rrezikshme deri tani në luftën e gjatë të hijshme Izrael-Iran dhe ekspozon bashkëpunimin e Bakusë në destabilizimin rajonal.
Aleanca e Vërtetë Pas Perdeve
Azerbaixhani dhe Izraeli e kornizojnë publikisht marrëdhënien e tyre si një “partneritet strategjik” të përqendruar në tregti dhe mbrojtje. Por nën këtë sipërfaqe diplomatike qëndron një rrjet ushtarak dhe inteligjence me vlerë miliarda dollarë që ka mundësuar Izraelin të projektojë pushtetin drejtpërdrejt në pragun e Iranit.
Që nga viti 2016, Izraeli ka shitur mbi 5 miliardë dollarë armë Azerbaixhanit, përfshirë dronë vetëvrasës (Harop), aeroplanë mbikëqyrës, sisteme raketash dhe pajisje për luftën elektronike. [¹]
Këto shitje armësh nuk janë thjesht transaksionale. Sipas analistëve dhe kabllove të shpërndara, ato shërbejnë për një qëllim të dyfishtë: fuqizimin e ambicieve rajonale të Azerbaixhanit (p.sh., në Nagorno-Karabakh) dhe sigurimin e të drejtave për baza, objekte inteligjence dhe një korridor strategjik sulmesh në Iran. [²]
Sulmi në Mashhad: Një Pistë e Dëshmuar?
Sulmi ajror izraelit në Aeroportin Ndërkombëtar të Mashhad më 15 qershor 2025 – që thuhet se kishte si objektiv infrastrukturën të lidhur me IRGC – u lansua nga një vendndodhje të panjohur. Megjithatë, pozita e Mashhad në Iranin verilindor, larg territorit izraelit, ngre pyetje të mëdha operative.
Lëshimi i avionëve F-35 ose dronëve nga Izraeli do të kërkonte karburim ajror dhe ekspozim të gjatë ndaj radarëve iranianë. Megjithatë, lëshimi nga Azerbaixhani e shkurtëson këtë distancë për më shumë se gjysmë, duke zvogëluar ekspozimin dhe duke rritur mundësinë e mohuar. [³]
Kjo gjeografi, së bashku me përdorimin e mundshëm nga Izraeli të aeroporteve të Azerbaixhanit, sistemeve të shtypjes së radarëve dhe posteve të fshehta inteligjence, sugjeron fuqishëm miratimin ose pajtimin e heshtur të Bakusë në sulm.
Ekspozimi i Politikës së Jashtme dhe Kabllot e Shpërndara
Në vitin 2012, revista Foreign Policy raportoi se Izraeli kishte siguruar akses në aeroporte në Azerbaixhan që mund të përdoren për karburim, mbikëqyrje ose për nisjen e sulmeve ajrore ndaj Iranit. [⁴] Ndërkohë që të dy shtetet e mohuan këtë pretendim, raporti përmendi disa zyrtarë të SHBA-së dhe ngjalli shqetësime të mëdha brenda administratës Obama.
Artikulli përmendi inxhinierë izraelitë që po përmirësonin pista ajrore pranë kufirit iranian – ndoshta bazat ajrore Yevlakh, Nasosnaya ose Dallar.
Kabllot e Wikileaks gjithashtu zbuluan se operativë të Mossad-it izraelit ishin aktivë në Azerbaixhan dhe se SHBA-ja ishte në dijeni të “kapaciteteve të avancuara të inteligjencës” izraelite në këtë rajon. [⁵]
Heshtja e Llogaritur e Azerbaixhanit
Pavarësisht këtyre treguesve në rritje, Azerbaixhani mban një heshtje të studiuar—duke mos e konfirmuar as mohuar aktivitetin izraelit brenda kufijve të tij. Kjo ambiguizitet strategjik mbron Bakunë nga hakmarrja e Iranit, ndërkohë që vazhdon të përfitojë nga armët e avancuara izraelite dhe mbështetja diplomatike.
Në vitin 2022, Irani zhvilloi stërvitje ushtarake në kufirin e tij me Azerbaixhanin, duke paralajmëruar kundër “pranishmërisë së elementëve sionistë” në rajon. Mesazhi ishte i qartë: Teherani e sheh Bakunë si një bashkëpunëtor. [⁶]
Megjithatë, Baku vazhdon të mohojë çdo bashkëpunim ushtarak me Izraelin, duke i quajtur këto raporte “të pabaza”. Ndërkohë, aviona transportues izraelitë, dërgesa dronësh dhe këshilltarë sigurie raportohet se vijnë dhe shkojnë pa asnjë pengesë. [⁷]
Përfundimi: Luftë e Fshehtë, Rrezik Publik
Sulmi izraelit në Mashhad mund të shënojë aktin e parë të luftës të hapur të nisur nga territori i Azerbaixhanit, edhe nëse është jozyrtar. Nëse konfirmohet, kjo e përfshin Bakunë në një konflikt ndërkombëtar të lartë, që mund të kalojë në Kaukaz dhe të ndezë pasiguri rajonale të gjerë.
Ndërkohë që Izraeli përdor gjithnjë e më shumë shtete të treta si terrene stërvitore — nga zonat kurde të Irakut deri te Azerbaixhani — bashkësia globale duhet të përballet me një model shqetësues: një aktor shtetëror që zhvillon luftë jashtë territorit nën mbulim të ambiguizitetit
diplomatik dhe aleancave të deleguara.
Shënime dhe Referenca:
Katz, Yaakov. “Shitjet Sekrete të Armëve nga Izraeli në Azerbajxhan.” The Jerusalem Post, Mars 2016.
Blank, Stephen. “Izraeli dhe Azerbajxhani: Aleatë Strategjikë, Agjendë e Fshehur.” Instituti për Azinë Qendrore-Kaukazin, 2013.
Marcus, Jonathan. “Sa larg mund të godasin avionët izraelitë?” BBC News, Prill 2021.
Perry, Mark. “Baza Sekrete e Izraelit.” Foreign Policy, 28 Mars 2012.
Kabel i Wikileaks: “Izraeli Kërkon Thellësi Strategjike në Kaukaz.” Ambasada e SHBA-ve në Baku, 2009.
“Irani Paralajmëron Azerbajxhanin për Lidhjet me Izraelin.” Al Jazeera, Tetor 2022.
“Dronët Izraelitë në Karabak: Prova dhe Mohime.” Haaretz, Tetor 2020.
Marre Nga Facebook.
