Ish aparatciku komunist Josif Papagjoni, i cili karrieren e tij publicistike e ka nisur ne kohe te Partise se Punes kur bente shkrime ne gazetat Bashkimi, Zeri i Popullit, Zeri i Rinise etj, por qe pas renies se komunizmit ka botuar ne portalet e fondamentalizmit katolik sikur Dardania Sacra, ne date 3 korrik 2023 ka botuar nje shkrim me titull:
“Keqkuptimet, apo tolerimet e kremtimeve fetare” ne portalin e Mero Bazes, Gazeta TemA. Ne kete shkrim, greku i shqiptarizuar Papagjoni, ashtu sikur vllahu Piro Misha vite me pare, leshohet me histeri dhe sharje kunder shqiptareve musliman. Sulmi i Papagjonit nis me faljen e Bajramit qe shqiptaret ben ne sheshin Skenderbej ne Bajramin e fundit. Edhe pse grek ne origjine, Papagjoni sulmon Bajramin si feste jo-shqiptare dhe kerkon dhenien fund faljeve masive te Bajramit ne sheshet e Shqiperise. Me pas, Papagjoni sulmon islamizimin e shqiptareve, Perandorine Osmane, turqit, arabet, iranianet dhe u kujton shqiptareve qe Evropa eshte nje sekt i krishtere ndersa akuzon shqiptaret muslimane per tradheti per pranimin e Islamit. Papagjoni, thirrjen e muslimaneve per lutje e quan “klithma e altoparlanteve te xhamive”, sulmon grate shqiptare qe mbajne shami dhe kujtimin e heroit te Islamit shqiptar, Haxhi Qamilin. Sexhden e besimtareve muslimane ndaj Allahut e quan “gjunjezim ne toke me bythen lart”, ndersa lavderon masakren fetare qe Enver Hoxha beri kunder besimeve fetare ne vend. Me nje urrejtje proverbiale kunder Islamit qe vetem Napoleon Zerva, Ismail Kadare, Dom Loro Caka, Gjon Marka Gjoni, Maks Velo dhe Piro Misha kane prezantuar ne historine shqiptare, Papagjoni kerkon qe te modifikoje ritualin e faljes se muslimaneve dhe kerkon vendosjen e nje diktature shteterore kunder praktikimit te Islamit ne Shqiperi.
Shkrimi i Josif Papagjonit eshte shume shqetesues. Kjo nuk ka lidhje me origjinen greke apo shqiptarizmin e Papagjonit ne kohe te komunizmit. Nuk ka lidhje as me sherbimin ndaj regjimit enverist te Papagjonit, apo ndoshta edhe sherbimi i tij si spiun i Sigurimit. Nuk ka lidhje as me miqesine e Josif Papagjonit me enveristin e terbuar Molotov Zeqo – i njohur me pas si Moikom Zeqo. Problemi eshte se Josif Papagjoni, i cili po te bente nje shkrim te ketille ne ndonje vend demokratik perendimor, sikur SHBA, Britania e Madhe apo Gjermani do perfundonte ne burg per nxitje urrejtje fetare; ne Shqiperi sherben si Shef i departamentit të Arteve në Institutin e Antropologjisë Kulturore dhe Studimeve të Artit në Qendrën e Studimeve Albanologjike. Problemi qendron se Josif Papagjoni, barkun me buke e mbush me leket e taksapagueseve muslimane shqiptare; persona te cileve Papagjoni ua ofendon fene, besimin e tyre ne Allah dhe kerkon qe te ndertoje nje sistem terrori policor sikur ai qe ekzistonte ne vitet kur Papagjoni sherbente si apartcik i Zeri te Popullit dhe regjimit stalinist te Enver Hoxhes.
Policia e antiterrorit: Bashkim Lamnica, Alban Dautaj dhe gjithe taborri me halldupe i antiterrorit ne Shqiperi, i cili i fut ne burg muslimanet shqiptare vetem pse nuk cojne femijet e tyre ne shkolle apo pse thone rrofte Palestina dhe poshte Izraeli, lejojne nje ekstremist sikur Josif Papagjoni qe jo vetem te ofendojne dhe sulmoje shumicen e popullit shqiptar; por te sherbeje edhe si Shef i departamentit të Arteve në Institutin e Antropologjisë Kulturore dhe Studimeve të Artit në Qendrën e Studimeve Albanologjike ne Tirane.
Ky eshte problemi! Edi Rama e ka mbushur Shqiperine me Papagjona, PiroMisha, MaskoVeloj dhe islamofobe te terbuar te cilet kerkojne te shkaterrojne tolerancen fetare qe ekziston ne vendin tone dhe kerkojne qe ti trajtojne shqiptaret muslimane si te huaj, ne token dhe atdheun e tyre!
Shkrimi i tmerrshem i Josif Papagjonit mund te lexohet me poshte:
– – – – – – – – – – – –
Keqkuptimet, apo tolerimet e kremtimeve fetare
Nga Josif Papagjoni
…Në krye të herës dua të shmang çdo keqkuptim a qejfmbetje, që mund të sjellë ky shkrim. Por nuk mund të bëjë shtinjakun. Dua ta shfaq hapur shqetësimin tim…
***
…Rishtazi sheshi SKËNDERBEJ u mbush tej e tej me besimtarët myslimanë, të cilët festojnë kurban bajramin. Bukur! Jemi të gjithë të krishterë e myslimanë nëpër familjet tona. Një realitet sa i veçantë, aq dhe i bukur; sa me farërat e dasive, aq dhe me farërat e kohezionit. Është e kotë të pohoj se islami shqiptar është një islam “evropian”, tolerant, mendjehapur, brenda një shteti sekularist. Së paku gjer tani. Por unë, miqtë e mi, sepse ia kam frikën këtyre tubimeve mijëravetëshe nëpër sheshet qendrore të qyteteve shqiptare: në Tiranë, në Elbasan, në Durrës, në Fier etj. Kjo po bëhet tanimë çdo vit e më shumë si modë. Sheshet e qyteteve po pushtohen nga ky ritual, si të ishin sheshet-tapi vetem të një pjese besimtarësh. Dhe këtu më lind pyetja e parë: masa e respektit të shtetit ndaj besimtarëve të çdo lloji. Deri sa, deri ku? “Legjitimimi” që po i bëhet këtij fenomeni, ose nën sloganin e respektit dhe tolerancës, ose me nënshtresat e një semantike politike të votave të mundshme nesër – e gjitha më duket sa arkaike, sa bizantiniste, aq dhe e rrezikshme. Festat fetare nuk janë FESTA KOMBËTARE. Kombi SHQIPTAR, në gjendjen e vet historike, nuk është as një “komb” i krishterë, as një komb mysliman, a i çdo feje tjetër qoftë! Atëherë, zotërinj pushtetarë, pse shesheve publike të qyteteve tona po u vini konotacione religjioze, në rastin konkret ato myslimane? Lërini sheshet publike për publikun e gjerë, zotërinj! Kremtimet fetare nuk duhet të shndërrohen në manifestime sfidante për të tjerët, ca më pak në shpërfaqje anakronike të një shoqërie teozofiste, sado në shpërgaj e shprehur, që të kujton imazhet e qyteteve arabe. Festat fetare festohen me njerëz tok, në familje e tryeza familjare, gjinore. Kaq! Aty është hijeshia, por dhe e vërteta e tyre. Kur ti e “shet” fenë, gjer dhe festën e fesë që beson, si një ngjarje masive, kolektive, me tubime njerëzish të ftuar në sheshe publike të të gjithëve, ti i ke ikur vetë natyrës së festës, ti e ke shndërruar atë në një premisë zotërimi, shpërfaqjeje, karshillëku, force, në shenjë të pushtetit. Jo, them se ky mesazh nuk shërben. Festo në shtëpi, o njeri, me gruan e fëmijët e tu, me vëllezër e motra; festo në lokal, në barkafe, në restorant, po ke shumë para edhe në një resort turistik po deshe, ka plot kësish sot. Nëse dëshiron ta bësh edhe më të hareshme e më komunitare festën, prenoto një mjedis më të madh, falu, paguaj dhe argëto!
***
…Në origjinat e familjeve, së paku 100 e kusur vjet kur Shqipëria doli nga hiret e zjarreve të “kra-kra-kra”-së osmane më 1920, në shumicën e tyre ne ishim myslimanë. Kaq herë e kam menduar se islamizimi i shqiptarëve qe një fatkeqësi. Mirëpo historia nuk mund të përsëritet, as të ndreqet dhe as të paragjykohet. U bë ç’u bë, thotë fjala. Historia jonë është ajo që është. Si të fantaksur, arkaikë, me “parfumet” turke, jo pak dhe arabe, shqiptarët u bënë – më shumë për pragmatizëm, favore e para – shërbyes të devotshëm të osmanëve me 39 kryevezirët e tyre të frikshëm dhe qindra e qindra pashallarë, bejlerë, serasqerë, që bënin kërdinë në popujt e tjerë, që nga Armenia, Libia, Jordania, Egjipti e gjer në Bosnjë, Rumeli, Greqi, Bullgari, Serbi e kudo, për llogari të sulltanëve. Por edhe te vetë populli i tyre ata bënin po njësoj kërdi. Mburremi me kryevezirët turq me origjinë shqiptare. Po për kë punuan ata, për Shqipërinë apo për Turqinë? Ishte pikërisht ai proturqizëm që e kishte ndarë kombin në 4 pjesë, 4 vilajete, nga Preveza në Nish e Ulqin. Dhe pastaj e bënë copë-copë, me hartën dhe kufijtë si të brejtur nga minjtë, ca nga orekset e fqinjëve të mbrojtur nga ushtritë ruse dhe ca nga kufijtë e “Shqipërisë Londineze”, që e rrudhën më keq hapësirën e shtetit të porsashpallur shqiptar më 1912. Ku ishe? Hiçgjëkundi, i thoshnin kësaj fjale. Shqipëria qe përgjakur pikërisht nga ajo hidhësirë dhe ai servilizëm i dikurshëm prej shërbëtorësh ndaj perandorisë, nga ajo tradhti që kishin bërë shekujve dhe nga harresa e “Motit të Madh” të Gjergj Kastriotit. Më shumë se 70% e popullsisë ishte konvertuar. Madje, myslimani quhej ashiqare “turk” dhe e kishte për nder, ndërsa të krishterët e mbetur quheshin “kaur”, pra të pabesë. Çfarë paradoksi?! Ai i besës, bëhej i pabesë. U zgjuam vonë si komb, kur Rusia iu afrua portave të Stambollit dhe Turqia vrapoi të nënshkruante kushtet e rënda të paqes me traktatin e Shën Stefanit. Më vonë Lepantua ia futi këmbët në një këpucë dhe ajo u zbyth. E habitshme, por edhe vetë Lidhja Shqiptare e Prizrenit qe ngritur nga shqiptarë myslimanë me 300 delegatët e saj po myslimanë dhe 47 bejlerët osmanë si nismëtarë, pa asnjë të krishterë brenda, madje të refuzuar prej tyre nga mosbesimi që ata kishin për flirtet e mundshme me Portën e Lartë. Po pse të krishterët nuk morën pjesë? Sepse nuk i besonin më logorive turke. Ajo flamë duhej flakur më në fund. Flama që u ndërroi fenë. Kjo ta çorodit mendjen, sado në kontekste të përligjura historike ta vësh ngjarjen. Por fatmirësisht kishte dalë një djalë nga dera e Frashëllinjëve, Abdyli, që i kishte dhënë prirjen “gjenetike” asaj Lidhjeje, qenësinë e vet kombëtare. “Vajte te Bismarku brenda, – i këndoi populli – U unje në skami… shkrive një barrë flori”. E megjithatë, trojet shqiptare të të katër vilajeteve u kafshuan nga fqinjët.
Pse e ceka këtë rrethanë. Sepse Evropa ishte një sekt i krishterë dhe, pavarësisht lëvizjeve të fuqishme sekulariste e kozmopolite, ajo e tillë duket se është edhe sot, veçse tashmë kristianizmi i saj ka marrë formën e një qytetërimi globalist, pranues, pluralist, tolerant. Kjo e vërtetë është një realitet politik që rrallë shprehet troç e hapur publikisht apo tavolinave diplomatike; ajo kamuflohet me idetë dhe qëndrimet e moderuara sekulariste, kozmopolite etj. Është një terren i rrëshqitshëm. Evropa nuk e harroi devotshmërinë e shqiptarëve ndaj Portës dhe konvertimin e tyre në myslimanë duke tradhtuar fenë e të parëve, pra duke u larguar nga “rrënja”, prandaj dhe nuk e ndihmoi me zemër faktorin politik të tyre viteve kur Ballkani rrekej përmes luftrave e gjakut drejt shteteve kombëtare, duke e flakur çallmën turke në shkretëtirat nga kishte ardhur. Barra e rëndë e këtij konvertimi peshon gjer në ditët tona, ani pse mendësitë kanë ndryshuar dhe situatat janë krejt të tjera. E megjithatë ne na duhet të kujtojmë të shkuarën tonë dhe të mos lejojmë zgjatime të mendësive arkaike, fshehur nën dhembshuritë religjioze, që Lindja i ka pjesë të ekspansionit të saj dhe përmes religjionit, riteve dhe kinse “porosive të shenjta” duket sikur çdo vit e më shumë ajo po rrit hapësirat e ndikimit të saj në Shqipëri.
Po, mua më shqetëson mënyra se si festohen sot festat fetare me pushtime sheshesh, më shqetëson krijimi i një imazhi “triumfues”, që pa dashje të kujton vendet arabe. Mos vallë kemi qejf vetë të shkojmë aty? Dhe ata që s’e duan këtë “pushtim” sheshesh me leje qeveritare, ia mbathin pastaj vendeve të tjera? A është dhe kjo një nga arsyet? Mua s’më pëlqen ky populizëm i politikanëve shqiptarë që cenojnë sekularizmin e shoqërisë sonë. Sheshet publike janë sheshe publike, të të gjithë qytetarëve, nuk duhet të pushtohen nga besimtarët dhe kremtimet e tyre. Kremtimet në shoqëritë e hapura bëhen brenda tempujve fetarë, brenda mjediseve të përshtatshme. Ndryshe kjo ndjenjë sfide e karshillëku midis besimtarëve me përkatësi të ndryshme politike do të degjenerojë, shpejt a vonë, në një faktorizim politik, fillimisht si pa u vënë re, nën moton e tolerancës, respektit të ritit dhe besimit, dhe më pas do të shumohen klithmat e altoparlantëve të xhamive, do të shtohet numëri i grave dhe vajzave të veshura me shami që, në pikë të vapës, i mbështjellin fytyrat e tyre si mos më keq dhe fustanet e gjatë u zvarriten rrugëve. Të mos harrojmë se ne me zor i hoqëm këto shami, dimi e shallvare, me zor e nxorëm gruan mjediseve publike, shkollave, veprimtarive sociale e politike, i dhamë asaj statusin e bukurisë dhe erotikës së shkelur me përdhuni. Të mos harrojmë se ne nisëm të rimodelohemi pak nga pak e ta përqafojmë kulturën evropiane, teksa poturret e Haxhi Qamilit na kërkonin të rrinim te baba Dovleti. Nuk ndryshojnë kaq shpejt e rrënjësisht mendësitë. U desh kohë që nuset dhe vashat tona t’ia nisnin të kërcenin edhe “allafranga”, burrë e grua, në supet e njëri-tjetrit, siç bëri e para Sarah Blloshmi në fillim të viteve ’20 të shekullit që shkoi. Sarah ishte gjithsesi një nuse myslimane. I la syshqyer konsujt evropianë, jo thjesht nga bukuria, por nga guximi. Si mund të kërcente allafrënga një grua myslimane?! Dhe gjithë poturret, tumanet, dimitë e atyre viteve u tërbuan: “Ç’ishte kjo rospie që hidhte valle në mexhlis si çingiet e harremit, me shalët dhe surratin jashtë, lakuriq, mish më mish me burrat e botës? Harram, harram, harram!…” E pra, nëse rituali arkaik apo sfidues na ulet këmbëkryq në sheshet publike, nesër mund të kemi rishtazi tërbime të tilla të çallmave, poturreve, shamive e dimive (po i quaj në mënyrë metaforike këto gjësende), duke kërkuar prej vashave dhe grave tona zakonet e neveritshme që shkelin të drejtat e tyre, jo thjesht ato të sqimës dhe bukurisë trupore. Kujtoni se sa e vështirë ishte që djemtë, gratë dhe vajzat tona t’i hiqnin ferexhetë, t’i përzinin poturet turke, qylafët, të vishnin pantallona, kostume dopiopetë, kapele “republikë”, kasketa a bereta franceze, fustane deri në gjunjë, që nderonin bukurinë dhe erotizmin e tyre etj. Gjithë ai ndryshk historik, ardhur nga saraçenët, jeniçerët, mongolët dhe aziatikët, diçka na iku. Por ja, si pa e kuptuar, këta 33 vjet pas shembjes së komunizmit, në hapësirat që jep liria apo nga korruptimi dhe keqkuptimi i saj, unë po shoh se si mbivendosja lindore e 500 vjetëve, ka nisur të riaktivizohet, por ndryshe. Sigurisht pak, por shenjat i shoh.
***
Unë, edhe pse nuk jam e s’dua të jem një praktikant, e çmoj fenë më së shumti si qytetërim, thënë më drejtë, të sublimuar në qytetërim, në zakone, në sjellje dhe në gjeste sociale. Ato (fetë), në gjendjet e tyre të fundme, më duken disi të zhvendosura në kohë e në progres (së paku si praktika e rituale), paçka se njeriu e ka zemrën të mbushur me ankthe, dilema, dyshime, frikëra. Kërkon një pikë mbështetëse, si pika e Arkimedit, të fashitë frikërat e tij e t’u japë krahë shpresave, sado të mugëta qofshin. Fondamentale sipas meje është feja në vetvete, jo rituali. Rituali përshtatet dhe shkrihet në modelin e qytetërimit ku njeriu jeton apo aspiron, në mendësinë dhe gjestin social. Prandaj dhe nuk mund t’i pranoj dot disa rituale primitive, sidomos ato që vijnë nga “arkaik-stanet” e shkretëtirave arabe, burrat veç e gratë veç, burrat me fytyrat ashiqare në diell ndërsa gratë e mbuluara kokë e këmbë me shami e perçe. Paçka se rituali ishte pjesë e shpërfaqjes së devotshmërisë fetare dhe sugjestionit kolektiv, në rrjedhën e kohës edhe shoqëria jonë e latoi disi dhe e përshtati atë me nivelin e qyterërimit që ajo kishte arritur, ndërsa shumë të tjera i estetizoi, i modifikoi, i bëri më komode, më të përshtatshme etj. Nga gjërat që më kishin habitur për guximin e mbretit Zog në fillimet e tij ishte heqja e ferexheve nga fytyrat e grave (arkapiat, burkat) dhe ndalimi i gjunjëzimit në tokë me bythën lart të burrave. Jo, nuk ishte dinjitoze për shqiptarin, kishte thënë Mbreti. Burrat myslimanë duhet të falen në këmbë, jo gjunjazi. Ai vetë ishte nga familje myslimane, por kishte zgjedhur për grua një katolike. Katër motrave të tij ua hoqi çitjanet dhe veshjet e rënda myslimane dhe i veshi me modën e fundit evropiane. Ishte një akrobat në raportet e brishta mes bashkësive e vëllazërive fetare në vend. Le ta shajmë sa të duam Enver Hoxhën, por në kohën e tij u krijua një kohezion i jashtëzakonshëm ndërfetar, ku me dhjetëra mijëra çifte u martuan njëri me tjetrin me fe të ndryshme, një nga arritjet më të mëdha që shoqëria jonë arriti. Ai i dha karakter të thekur sekularist shoqërisë, shkollës dhe shtetit, sigurisht kaloi në ekstrem, gjersa zhduku madje edhe vetë fenë dhe e shpalli Shqipërinë vendin e parë ateist në botë… Gjithsesi, asaj kohe u hoqën petkat me bartje religjioze islame, tejet të rënda, madje të “shpifura”, të ardhura nga perandoria osmane; po ashtu u hoqën rrobat e zeza gjer në fund të këmbëve të grave të zonave fushore e ortodokse. Gratë dhe vajzat u veshën më në fund me fustane, funde, zbuluan fytyrat, këmbët, u çliruan nga bërlloku otoman i përçmimit të bukurisë së tyre si femra, i dhanë hir trupit, fytyrës, gjoksit, futën pantallonat, u krodhën në det me roba banje, zbuluan “shalët”, barkun, shpinën, duke ofruar një estetikë të re, erotizmin e tyre gjithsesi të përmbajtur. Dhe tjetra, edhe më e rëndësishme, kjo nxiti dhe përkrahu martesat midis myslimanëve dhe të krishterëve, që u bë një realitet masiv, i kudogjendshëm, si premisë për një kohezion kombëtar mbireligjioz, siç e gëzojmë gjerësisht edhe sot.
***
A mund të modifikohet rituali i lutjes? Unë them se po, por kjo do kohën e vet. Sipas meje, të gjitha besimet fetare në Shqipëri kanë pasur e kanë rituale shpesh të rënda. Feja tretet në mendje, në shpirt, jo në gjest, në ritual. Mendoj e besoj që drejtuesit shpirtërorë të sekteve fetare myslimane duhet ta çmojnë besimin dhe fenë si një nga lëndët dhe solucionet ngjizëse të qytetërimit tonë modern evropian, jo si një kreshpërim e karshillëk që rreket të vetdëshmohet në formën e një pushteti dhe shumice imponuese. Mos po e teproj paksa? Mos e kam gabim? Mos po më keqkuptojnë? Jo! Sepse nuk dua që shoqëria jonë të ketë frymëzime dhe lidhje, direkte a indirekte, me botën arabe; kjo jo aq në llogaritë politike, sepse politika është pragmatizëm, por e kam fjalën në cedimet antropologjike, religjioze, zakonore, mentale, që unë kam vënë re se gjithnjë e më shumë ata po pushtojnë hapësira të mendësisë sonë, nesër edhe të sjelljes sonë. Unë e di se gjithë emigracioni i rinisë shqiptare sot është i orientuar në Zvicër, Gjermani, Itali, Greqi, Angli, Amerikë, Evropë. Pse nuk shkojnë, të themi, në Arabi? Thjesht se nuk ndihen vetvetja. Sepse nuk duan. Sepse në thelb e në rrënjë shqiptarët janë e mbeten evropianë.
Nuk më pëlqejnë hiç fytyrat e shpëlara të politikanëve, si prej babaxhanësh e përdëllimtarësh, që ia behin në festat fetare. Nuk më pëlqen, sidomos, që feja të fus hundët në politikë dhe të faktorizohet duke sfiduar ligjet, sistemin e drejtësisë, gjykatat. Nuk më kanë pëlqyer gjithfarë fondacionesh, sidomos ato që vijnë nga bota arabe dhe Irani, të cilat përpiqen të fusin veshjet, ritet dhe zakonet e tyre, të mbajnë me paga emisarë fetarë apo njerëz të varfër, djem, gra e vasha të reja, duke i kthyer në militantë për një kothere buke. Flitet për tolerancë, por forca të ndryshme okulte i fryjnë përçarjes dhe urrejtjes.
***
Nuk është më një e fshehtë se falë nostalgjive të dikurshe osmane, disa familje i kishin çuar fëmijët e tyre për t’u shkolluar në universitetet islame të frymës “salatiste”, ekstremiste, që sollën prej andej një islam radikal. Ky lloj islami u bë madje i rrezikshëm, kur disa qindra djem myslimanë shqiptarë u rekrutuan në ushtrinë e ISIS dhe kërcënonin se do të hakmerreshin ndaj shtetit të ri në Kosovë, por edhe në Shqipëri; se do t’i vrisnin, se do t’i thernin të pabesët, se do t’ua prisnin kokat të krishterëve etj. Vallë, nëse një islam jo i moderuar dhe pajtues lihet të fryhet a nuk do të sillte nesër gjëra të tjera, që i largonin shqiptarët nga fryma liberale evropiane? Prandaj unë ua kam frikën tubimeve kësisoj shesheve publike, të cilat duket sikur ulërijnë: Këtu te ky vend jam unë zot! Nëse ti tjetri do të rish, rri. Nëse s’do, mbathja. Kjo është toka ime! Kjo është feja ime!…
Jo! Sheshet publike, zotërinj politikanë e pushtetarë vendorë, janë të të gjithëve, qofshin ateistë, agnostikë, katolikë, ortodoksë, bektashinj a myslimanë. Ato duhet të jenë të paqme dhe të paanshme, vende ku njerëzit rrinë së toku, shëtisin së toku, argëtohen së toku; janë njësi urbane, ku organizohet ecejakja e tyre për një mijë e një punë, halle, qejfe, shërbime, ku pihet kafe, bëhen koncerte etj. Nuk mund të uzurpohen dhe të shndërrohen në shenja dhe metafora të një shteti a shoqërie religjioze unitariste, që i “pushton” madje me leje bashkiake, me demek se “po respektojnë ndjenjat e popullit”. Jo! Kjo të çon në qorrsokak. Prandaj them se lejet bashkiake për uzurpimin e shesheve qelben erë nga një pragmatizëm i ngushtë politik, thuajse i verbër, për të siguruar ca vota nesër. Pse nuk i organizojnë, xhanëm, në mjedise të mbyllura, bie fjala në sheshe stadiumesh, palestra sportive, nëse faltoret nuk i nxënë? Pse duhet ta demostrojnë haptazi praninë e tyre kolektive? Përse duhet ta imponojnë diç të tillë përtej një marrëveshjeje urbane të mirëpranuar nga të gjithë?
Mua kjo më ka shqetësuar. Kërkoj ndjesë nëse dikush, besimtar mysliman a ndonjë tjetër, është prekur a fyer. Aspak jo s’është ky qëllimi i këtij shkrimi. Përkundrazi, doja të apeloja për më shumë respekt për TJETRIN. Ai “tjetri”, të cilit nuk i pëlqen kjo gjë, që është kundra, që e do sheshin për vete, që ia ka frikën një ere që duket se po fryn nga Lindja, që e do vendin e tij më shumë te mbushur me aromat e Evropës… / marre nga TemA