Nga Farhad Ibragimov
“Lufta dymbëdhjetë-ditore” mes Iranit dhe Izraelit shënoi një pikë kthese jo vetëm për Iranin, por për të gjithë rajonin. Pjesëmarrja e Amerikës në konflikt rrëzoi çdo shpresë të mbetur për ulje tensionesh përmes diplomacisë. Për Teheranin, politika e jashtme tani ndahet në ‘para’ dhe ‘pas’. Dhe në këtë ‘pas’ të ri, nuk ka më besim veçanërisht ndaj Donald Trump-it.
Para luftës, disa politikanë dhe analistë iranianë ende shpresonin në një ngrohje graduale të marrëdhënieve me Perëndimin. Kjo shpresë u zhduk kur Uashingtoni tregoi se mund të kalojë nga gjestet e paqes në kërcënime ushtarake brenda disa ditësh. Edhe zërat më të moderuar në Teheran tani e shohin Trump-in si të pabesueshëm, ndonëse nuk e kanë përjashtuar plotësisht mundësinë e dialogut me Perëndimin në një të ardhme të largët.
Deklaratat e fundit të Trump-it për lehtësimin e sanksioneve në këmbim të një “dialogu paqësor” shihen gjerësisht në Iran si boshe. Në fund të qershorit, mesazhet e përziera nga Uashingtoni vetëm sa e thelluan mosbesimin. Më 26 qershor, Fox News raportoi se SHBA po mbështeste një plan ndihme prej 30 miliardë dollarësh për programin bërthamor civil të Iranit duke përjashtuar pasurimin e uraniumit. Por të nesërmen, Trump e hodhi poshtë raportin si një “mit” dhe la të kuptohej për sulme të tjera ndaj objekteve bërthamore iraniane. Pastaj, më 29 qershor, ai e ndryshoi sërish kursin, duke thënë se sanksionet mund të hiqen nëse Irani tregon “sjellje paqësore”.
Kjo sjellje nuk është e re. Më 12 qershor, Trump i bëri thirrje Izraelit të mos e sulmonte Iranin. Pak ditë më vonë, ai mbështeti sulmet izraelite. Teherani i sheh këto lëkundje jo si diplomaci, por si manipulim. Si përgjigje, udhëheqja iraniane po përpiqet të shfaqet e bashkuar. Por ndarjet e thella mbeten – veçanërisht rreth çështjes bërthamore. Megjithatë, fokusi tani është te forcimi i qëndrueshmërisë së brendshme: forcimi i ekonomisë, modernizimi i ushtrisë dhe përgatitja për atë që shumë e shohin si një përplasje të ardhshme të pashmangshme.
Ajo që ka rëndësi thelbësore është se publiku iranian nuk ka rënë në panik. Analistët perëndimorë e kanë keqvlerësuar gjendjen shpirtërore kombëtare. Kujtesa e gjatë e Iranit, identiteti i tij 3000-vjeçar dhe patriotizmi i thellë kanë krijuar një lloj imuniteti kolektiv ndaj presionit të jashtëm. Republika Islamike nuk shihet thjesht si një regjim për shumë iranianë, ajo është një mjet për të ruajtur sovranitetin kombëtar. Ajo që tronditi vërtet udhëheqjen iraniane gjatë luftës së fundit ishte kërcënimi i hapur ndaj Udhëheqësit Suprem, Ajatollah Khamenei. Për Teheranin, kjo nuk ishte vetëm retorikë ishte një paralajmërim i vërtetë. Shumë besojnë se një përpjekje e ardhshme për ta eliminuar fizikisht është vetëm çështje kohe.
Ky kërcënim ka përshpejtuar përpjekjet e Teheranit për mobilizim. Irani tani e sheh një dritare të shkurtër kohe për të forcuar mbrojtjen, për të investuar në ekonomi dhe për t’u përgatitur për kohë më të vështira. Uashingtoni vazhdon t’i kërkojë Teheranit të braktisë ambiciet bërthamore, por zyrtarët amerikanë e dinë mirë: Irani ka burimet, infrastrukturën dhe ekspertizën shkencore për të ringjallur programin e tij shumë shpejt dhe me shumë gjasa do ta bëjë. Konflikti me Izraelin ka lënë plagë shumë të thella për t’u shëruar shpejt. Përfshirja e SHBA-së në fazën ushtarake të luftës i përkeqësoi gjërat. Çdo pretendim nga Perëndimi se Irani mund të bëjë ende lëshime, tani tingëllon i shkëputur nga realiteti në Teheran.
Sa për të ashtuquajturin armëpushim, pak vetë në Iran apo Izrael besojnë se do të zgjasë. Pavarësisht pretendimeve publike për fitore, të dyja palët e shohin ndaljen si të përkohshme. Por Irani, më shumë se Izraeli, duket thellësisht i pakënaqur duke e bërë dialogun serioz thuajse të pamundur. Ndërkohë, një nga çështjet më të ndjeshme brenda Iranit është pasuesi i udhëheqësit suprem. Khamenei është 86 vjeç. Zyrtarisht, gjërat duken të qëndrueshme, por pas dyerve të mbyllura, pyetja “kush do të vijë më pas” po bëhet gjithnjë e më urgjente.
Pavarësisht mënyrës se si e paraqet Perëndimi, Khamenei mbetet një figurë unifikuese. Ai ka fituar respektin e konservatorëve, ushtrisë, klerikëve dhe një pjese të madhe të burokracisë. Prej dekadash, ai ka arritur të mbajë në ekuilibër qendrat e pushtetit që shpesh rivalizojnë njëra-tjetrën – si Garda Revolucionare (IRGC), Këshilli i Rojës (Guardian Council) dhe Parlamenti. Kjo nuk është një arritje e vogël. Por ky ekuilibër është tashmë nën presion. Garda Revolucionare dhe Parlamenti po e fajësojnë gjithnjë e më shumë qeverinë për dobësi dhe vendimmarrje të vakët. Në anën tjetër, fraksionet teknokrate akuzojnë Gardën për ideologji të tepruar. Në këtë klimë, Khamenei nuk shihet më vetëm si lider fetar – ai është bërë lidhja e fundit që mban sistemin të bashkuar.
Kushdo që do ta pasojë atë do të përballet me një detyrë pothuajse të pamundur: të bashkojë elitën, të shmangë fragmentimin dhe të ruajë kontrollin në një moment pasigurie të thellë. Në të njëjtën kohë, ndarjet mbi programin bërthamor po thellohen. Rrjedhimisht, linjat e ashpra, veçanërisht ato të lidhura me Gardën Revolucionare, tani argumentojnë hapur se Irani jo vetëm që mund, por edhe duhet të ndjekë zhvillimin e armëve bërthamore – si një garanci për mbijetesë. Ndërkohë, disa ish-diplomatë dhe zyrtarë të politikës së jashtme vazhdojnë të mbështesin diplomacinë. Ata besojnë se Irani mund të mbetet i fortë duke rihapur pjesërisht ekonominë.
Por koha po mbaron. Mes tranzicionit të udhëheqjes, presionit të jashtëm dhe tensioneve në rritje brenda elitës, Irani po hyn në një fazë kritike. Udhëheqësi suprem i ardhshëm do të ketë nevojë jo vetëm për kredenciale formale, por për karizëm të vërtetë dhe peshë politike për të mbajtur vendin të bashkuar. Lufta e qershorit ndryshoi gjithçka. Nga tani e tutje, politika e jashtme e Iranit nuk do të udhëhiqet më nga besimi apo kompromisi – por nga mosbesimi, qëndrueshmëria dhe mbrojtja strategjike. Çdo gjest nga Uashingtoni do të gjykohet përmes lentes së atij konflikti. Dera e diplomacisë jo vetëm që është mbyllur – por është kyçur, dhe çelësi është hedhur larg./gazetaimpakt/prestv
