Subjekti: Përdorimi i modeleve të “kontrollit mendor shkatërrues” brenda Organizatës së Muxhahedinëve të Popullit të Iranit (MEK/PMOI) dhe ndikimi i tyre mbi të drejtat e njeriut — Studim
rasti: z. Ehsan Bidi
Data: 12 tetor 2025
1) Përmbledhje ekzekutive
Ky raport shqyrton situatën e z. Ehsan Bidi (ish‑anëtar i MEK/PMOI) dhe rrëfimet e tij mbi periudhën në Kampin Ashraf (Irak) dhe pas largimit prej tij, me synim vlerësimin e modeleve të “kontrollit mendor shkatërrues” dhe ndikimit të tyre mbi të drejtat themelore. Sipas dëshmive të tij, pas gati një dekade të asaj që e përshkruan si “robëri fizike dhe mendore”, ai u arratis nga Kampi Ashraf në vitin 2011 dhe më 16 maj 2012 (27 Ordibehesht 1391) u takua me familje në Bagdad për të shpjeguar praktikat e brendshme detyruese dhe arsyet e largimit. Më pas u vendos në Shqipëri dhe u përball me presione dhe procedura administrative/migracioni. Këto elemente përputhen me korniza të
njohura të kontrollit mendor shkatërrues dhe mund të rrezikojnë lirinë e mendimit dhe të shprehjes si dhe sigurinë personale.
2) Sfondi dhe përmbledhja historike
2‑1) Histori e shkurtër e Organizatës së Muxhahedinëve të Popullit të Iranit (MEK/PMOI)
Qëllimi: të ofrojë një përmbledhje të shkurtër për lexuesit e OKB‑së që nuk e njohin grupin.
• Themelimi dhe ideologjia e hershme (viteve 1960/1340): organizata u themelua në vitin 1965 nga aktivistë studentorë kundër regjimit Pahlavi. Literatura akademike shpesh e përshkruan ideologjinë fillestare si një sintezë të Islamit dhe mendimit revolucionar të majtë.
• Vitet 1970–fillimi i viteve 1980: organizata ndoqi një strategji të armatosur fillimisht kundër shtetit Pahlavi dhe më pas kundër Republikës Islamike. Disa raporte qeveritare perëndimore të viteve 1990 ia atribuojnë grupit një sërë sulmesh vdekjeprurëse në vitet 1970 (edhe kundër shtetasve amerikanë)—atributime që organizata i ka mohuar pjesërisht. Pas revolucionit të vitit 1979, tensionet me autoritetet e reja u përshkallëzuan; në vitin 1981 pasoi një valë dhune dhe shtypjeje, përfshirë një shpërthim të madh që vrau kreun e Gjykatës së Lartë dhe dhjetëra zyrtarë.
• Dalja nga Irani dhe zhvendosja në Irak: udhëheqja u zhvendos në Francë në vitin 1981 dhe më pas në Irak në vitin 1986, ku formoi Ushtrinë e Çlirimit Kombëtar (NLA) dhe, me mbështetjen e qeverisë së Saddam Husseinit, kreu operacione ndërkufitare kundër Iranit.
• Operacioni “Forough‑e Javidan / Eternal Light” (korrik 1988): ndërhyrja më e madhe e grupit nga territori irakian në Iran, që dështoi dhe solli humbje të mëdha.
• Akuza pasluftës dhe mohime: raportime analitike (p.sh. RAND) vënë në dukje bindjen e përhapur mes irakianëve se grupi ndihmoi në shtypjen e kryengritjeve të vitit 1991; organizata i ka mohuar këto akuza.
• Lista të terrorizmit dhe ndryshime statusi: grupi u përfshi si FTO në SHBA në vitin 1997 dhe më pas u hoq nga lista në Mbretërinë e Bashkuar (2008) dhe BE (2009). Departamenti i Shtetit i SHBA‑së e hoqi grupin nga lista më 28 shtator 2012.
• Pas 2003 në Irak dhe zhvendosja në Shqipëri: pas pushtimit të vitit 2003, forcat e koalicionit çarmatosën banorët e Ashrafit. Banorët u transferuan në Kampin Liberty dhe më pas u ripopulluan; sipas njoftimeve publike të organeve përkatëse, më 9 shtator 2016 zhvendosja nga Kampi Liberty kishte përfunduar, me shumicën e madhe të vendosur në Shqipëri; transferimet e para nisën në maj 2013.
2‑2) Rrëfimi i detajuar i z. Ehsan Bidi (me theks te vështirësitë dhe veprimet e fundit)
2‑2‑1) Vitet para largimit dhe shkëputja fillestare: sipas tij, z. Bidi kaloi rreth një dekadë brenda strukturës së brendshme të MEK në Kampin Ashraf. Ai e përshkruan këtë periudhë si “robëri fizike dhe mendore”, duke përmendur rite të përsëritura si “operacione ditore” dhe “rrëfim/ablucion” si mjete ndikimi psikologjik. Ai u arratis në vitin 2011, gjeti strehë në “Shahrak‑e Azadi” pranë Ashrafit dhe më 16 maj 2012 u takua me familje në Bagdad për të shpjeguar kushtet dhe arsyet e largimit.
2‑2‑2) Zhvendosja në Shqipëri dhe nisja e avokimit publik (2013–2015 e në vijim): pas valëve të transferimeve në Shqipëri, mbërriti edhe ai dhe nisi avokimin publik—përfshirë ulje‑proteste dhe ndjekjen e çështjeve të azilit para përfaqësive ndërkombëtare në Tiranë në fillim të vitit 2016.
Pavarësisht rrëfimeve të ndryshme mbi mënyrën e hyrjes, ai adoptoi që në fillim një qëndrim haptazi kritik ndaj drejtimit të grupit.
2‑2‑3) Presione administrative‑të sigurisë dhe statusi “persona non grata” (2020): nga vera në vjeshtën e vitit 2020, media shqiptare raportoi se Ministria e Brendshme e kishte shpallur persona non grata dhe kishte urdhëruar dëbimin e tij. U përmendën ndalimi në një qendër të mbyllur migracioni dhe përpjekjet për ta transferuar në kufirin grek—me arsyetim sigurie se ai dhe/ose të tjerë vepronin kundër MEK në koordinim me interesa iraniane—pretendime që ai dhe mbështetësit i hodhën poshtë. Ky raport regjistron veprimet administrative/police dhe vëren ekzistencën e dy narrativave konkurruese pa dhënë një gjykim gjyqësor.
2‑2‑4) Ndalimi administrativ dhe Qendra “Kareç”; vështirësi socio‑psikologjike: burime raportuan ndalimin e tij në Kareç, objekti i mbyllur i ndalimit administrativ për të huaj në pritje largimi.
Mbështetësit pohuan ndalim të zgjatur pa akuza të qarta dhe kontakt të kufizuar me familjen.
Pavarësisht nga rasti individual, ndalimi i zgjatur administrativ në Kareç është i ndjeshëm në aspektin e të drejtave të njeriut dhe kërkon garanci të forta për procesin e rregullt dhe dinjitetin.
2‑2‑5) Lirim periodik dhe rikthim në aktivitet mediatik (2021): në tetor 2021 qarkulluan njoftime për lirimin e tij dhe rishfaqjen publike online, duke përsëritur dëshmi kritike mbi praktikat e brendshme të MEK. Rrëfimet ndryshojnë mbi kushtet e mundshme të lirimit.
2‑2‑6) Angazhim me shoqata ish‑anëtarësh dhe zhvillimet 2022–2023: nga fundi i 2021, një grup ish‑anëtarësh themeloi Shoqatën për Mbështetjen e Iranianëve që Jetojnë në Shqipëri (ASILA).
Mediat vunë në dukje aktivitete kulturore së bashku me ndjeshmëri të shtuara të sigurisë,
veçanërisht pas incidenteve kibernetike të vitit 2022 që i atribuohen Iranit. Disa anëtarë të ASILA‑s pësuan ndalime të shkurtra administrative në Kareç dhe më pas u liruan. Sipas bashkëmoshatarëve, z. Bidi dhe të tjerë u përballën me pasiguri dokumentare, akses të kufizuar në shërbime, stres psikologjik nga episodet e ndalimit dhe kërcënime mjedisore—faktorë që kërkojnë mbështetje psikosociale dhe ligjore.
2‑2‑7) Pretendime kontradiktore mbi dëbimin dhe statusin aktual: që nga gusht–tetor 2020, raportimet publike kanë qenë të paqëndrueshme. Disa media përmendën urdhra dëbimi dhe përpjekje për ta transferuar në Greqi; të tjerë theksuan paqartësi procedurale dhe ndalime pasuese administrative; të tjerë (2021–2023) raportuan lirim dhe rikthim në Shqipëri dhe, herë‑herë, një transferim përmes Stambollit drejt Iranit—pretendim pa konfirmim të pavarur. Në tetor 2025, të dhënat publike mbi vendbanimin/statusin e tij ligjor mbeten të pakonkluduara.
2‑2‑8) Veprime të fundit dhe avokim publik: (i) angazhim mediatik/online mbi situatën e anëtarëve të MEK në Shqipëri dhe kritikë ndaj praktikave detyruese; (ii) bashkëpunim me shoqata ish‑anëtarësh si ASILA për ribashkimin familjar dhe veprimtari kulturore; (iii) avokim ligjor dhe protesta paqësore lidhur me qëndrimin dhe shqetësimet e sigurisë, përfshirë ato rreth ndalimeve administrative në fund të vitit 2022 në Kareç.
3) Kontrolli mendor shkatërrues në MEK/PMOI: modele, prova dhe vlerësim i të drejtave të njeriut
3‑1) Përkufizim operacional dhe tregues
“Kontrolli mendor shkatërrues” i referohet një grupi teknikash bindëse‑detyruese që, përmes izolimit strukturor, rindërtimit të identitetit, kontrolleve seksuale/familjare, ndëshkimeve disiplinore dhe monopolizimit të informacionit, ulin autonominë njohëse dhe vullnetin e lirë. Tregues të zakonshëm:
(a) izolim dhe kontroll i rreptë i komunikimit; (b) seanca të detyrueshme rrëfimi/“kritike”; (c) personalizim i udhëheqjes dhe zëvendësim i identitetit individual me një sektar; (d) divorc i detyruar, beqari i imponuar, ndarje e familjarëve dhe fëmijëve; (e) izolim i zgjatur, ndalim i brendshëm, rrëfime të detyruara dhe pengim i daljes; (f) akses i kufizuar në informacion të jashtëm dhe stigmatizim i kundërshtarëve.
3‑2) Shembuj të raportuar
• Rrëfim/kritikë e detyruar dhe “revolucioni ideologjik”: seanca periodike autodenoncimi, raporte të shkruara serike dhe bindje e personalizuar ndaj udhëheqjes për të thyer rezistencën njohëse.
• Kontroll seksual/familjar (divorc/beqari i imponuar; ndarja e fëmijëve): raporte mbi politika të strukturuara për të këputur lidhjet emocionale, përfshirë transferimet e fëmijëve të anëtarëve nga Iraku në Evropë në fund të viteve 1980/fillim të viteve 1990.
• Izolim i zgjatur dhe burgje të brendshme: rrëfime për ndalim të brendshëm, izolim të zgjatur, trajtime të ashpra dhe dorëzim të disa kundërshtarëve te autoritetet irakiane.
• Kontroll informacioni dhe stigmatizim: kufizime të gjera mbi median e pavarur dhe etiketim sistematik të kritikëve për të mbajtur një botëkuptim “ne kundër tyre”.
3‑3) Pse këto modele përbëjnë shkelje të të drejtave të njeriut (hartëzim ligjor)
• Liria e mendimit, ndërgjegjes dhe fesë (ICCPR neni 18): ndalohet detyrimi që dëmton lirinë për të pasur ose marrë një besim. Ritet e detyruara të rrëfimit/kritikës dhe ndëshkimet për të imponuar besnikëri janë të papajtueshme me nenin 18.
• Jeta private dhe familjare (ICCPR nenet 17 & 23; KDN neni 9): beqaria/divorci i imponuar dhe ndarja sistematike e fëmijëve përbëjnë ndërhyrje arbitrare në jetën familjare dhe shkelin të drejtën për t’u martuar dhe për të krijuar familje; fëmijët nuk duhet të ndahen nga prindërit përveçse në interesin e tyre më të lartë.
• Liria dhe siguria e personit; ndalimi i ndalimit arbitrar (ICCPR neni 9): izolimi i zgjatur, ndalimi i brendshëm, detyrimi për të penguar daljen dhe rrëfimet e detyruara cenojnë garancitë e lirisë dhe integritetit mendor/fizik.
• Detyrimet pozitive të shteteve (Komenti i Përgjithshëm nr. 31 i KRH): shtetet duhet të mbrojnë individët nga abuzimet e aktorëve jo‑shtetërorë përmes masave parandaluese, hetimeve, ndjekjeve penale dhe mjeteve efektive juridike.
3‑4) Matricë përmbledhëse: praktikat ndaj normave
Praktika e raportuar
Përshkrim i shkurtër
Seanca të detyruara rrëfimi/kritike
E drejtë/Normë e shkelur (shembull)
Presion psikologjik për të nxitur bindjen dhe shtypur
mendimin e pavarur
ICCPR neni 18 (liria e mendimit, ndërgjegjes dhe fesë)
Divorc dhe beqari i imponuar
17 & 23 (privatësia/familja)
Ndarja/transferimi i fëmijëve
prind‑fëmijë
Pengesë strukturore ndaj martesës dhe jetës familjare ICCPR nenet
Transferime të organizuara të fëmijëve dhe këputje e lidhjeve
KDN neni 9 (mos‑ndarje përveçse në interesin më të lartë)
Izolim i zgjatur/ndalim i brendshëm imponuara
Ndalim pa proces të rregullt; detyrim dhe rrëfime të
ICCPR neni 9 (liria dhe siguria)
Kontroll informacioni/stigmatizim
Kufizime mbi median e jashtme; denigrim i kritikëve
ICCPR neni 19 (liria e shprehjes/informimit)
4) Gjetje dhe modele rreziku (bazuar në të dhënat e ofruara)
1. Tregues narrativë të modeleve ideologjiko‑disiplinore të detyrueshme.
2. Tregues pas‑daljes (rimarrje e identitetit personal dhe ndryshim domethënës i gjuhës/qëndrimit).
3. Presion ndërkufitar mbi kritikët (kërcënime, dhunë e pretenduar, procedura administrative).
4. Analogji me modele të vëzhguara në grupe ekstremiste të dhunshme.
5) Vlerësim i të drejtave të njeriut brenda kornizës ndërkombëtare
• ICCPR neni 18 (liria e mendimit, ndërgjegjes dhe fesë): dëm përmes indoktrinimit detyrues;
• neni 19 (liria e shprehjes/informimit);
• neni 9 (liria dhe siguria e personit) në mjedise të mbyllura;
• neni 22 (liria e shoqatës dhe tubimit);
• Konventa kundër Torturës: kur presioni psikologjik/fizik kalon pragun përkatës;
• Parimi i mos‑dëbimit (non‑refoulement): vlerësim individual i rrezikut për ish‑anëtarët në vende të
treta.
6) Rekomandime
6‑1) Për qeveritë përkatëse (përfshirë Irakun dhe Shqipërinë)
• Të sigurojnë akses të sigurt dhe të pakufizuar për mekanizmat e pavarur (OHCHR/Procedurat Speciale) te ish‑anëtarët;
• Të ofrojnë mbështetje psikosociale dhe ligjore dhe programe integrimi;
• Të garantojnë procedura të drejta migracioni dhe të shmangin ndalimet administrative të
përsëritura dhe të zgjatura;
• Të kryejnë hetime të paanshme mbi kërcënimet dhe dhunën ndaj kritikëve dhe të ndjekin penalisht autorët.
6‑2) Për Procedurat Speciale të OKB‑së
• Të lëshojnë komunikime urgjente (AL/UA) nga mbajtësit përkatës të mandatit;
• Të zhvillojnë një shënim udhëzues konciz që identifikon treguesit e kontrollit mendor shkatërrues
dhe detyrimet e shteteve;
• Të përfshijnë monitorim periodik në raportet tematike dhe ato për vende specifike.
6‑3) Për entitetet joqeveritare dhe për organizatën
• Të përfundojnë të gjitha praktikat detyruese dhe të garantojnë daljen e lirë;
• Të krijojnë mekanizma ankesash të sigurt e konfidencialë dhe të pranojnë mbikëqyrje të jashtme e
të pavarur;
• Të respektojnë dinjitetin njerëzor dhe të ndalojnë çdo formë dhune dhe frikësimi.
7) Vlerësime mbi kriminalizimin e “shpëlarjes së trurit”
Shumë sisteme ligjore nuk njohin një vepër penale autonome të “shpëlarjes së trurit/kontrollit mendor shkatërrues”. Megjithatë, sjellje të tilla janë të rëndësishme për vlerësimin e përgjegjësisë penale (p.sh., fajësi e zvogëluar kur vullneti i lirë është i mohuar) dhe mund të mbivendosen me vepra të tjera (heqje e paligjshme e lirisë, dëmtim trupor, frikësim, trafikim njerëzish, punë e detyruar, etj.). Shtetet duhet të trajtojnë boshllëqet normative përmes udhëzimeve gjyqësore, protokolleve të identifikimit të viktimave dhe trajnimeve—duke bërë dallimin me kujdes mes anëtarësimit vullnetar legjitim dhe modeleve detyruese.
8) Përfundim
Kur vërtetohen, praktikat e përshkruara si “kontroll mendor shkatërrues” mund të shkelin një sërë të drejtash themelore. Pa paragjykuar rezultatet gjyqësore dhe me kujdesin për paanshmëri dhe dëgjimin e të gjitha palëve, masat mbrojtëse, parandaluese dhe të llogaridhënies duhet të kenë përparësi.
Shtojcë: Referenca kryesore (përzgjedhje)
• Human Rights Watch, “No Exit: Human Rights Abuses Inside the MKO Camps” (2005).
• RAND Corporation, “The Mujahedin‑e Khalq in Iraq: A Policy Conundrum” (2009).
• Komiteti i të Drejtave të Njeriut të OKB‑së, Komenti i Përgjithshëm nr. 22 (neni 18: liria e mendimit, ndërgjegjes dhe fesë).
• Komiteti i të Drejtave të Njeriut të OKB‑së, Komentet e Përgjithshme nr. 16 (neni 17: jeta private) dhe nr. 35 (neni 9: liria dhe siguria e personit).
• Komiteti i të Drejtave të Njeriut të OKB‑së, Komenti i Përgjithshëm nr. 31 (detyrimet e përgjithshme të shteteve).
• Konventa për të Drejtat e Fëmijës, neni 9.
• Njoftime publike të UNHCR‑së/Departamentit të Shtetit të SHBA‑së për zhvendosjen nga Kampi Liberty në Shqipëri (2013–2016).
• Vendime për heqjen nga lista të BE‑së/Mbretërisë së Bashkuar (2008–2009) dhe heqja nga lista nga Departamenti i Shtetit i SHBA‑së (2012). / drini.us
