Nga: Dr. Karin Kneissl
Një konfrontim midis dy shteteve të NATO-s, Franca dhe Turqia vazhdon të shqetësojë rajonin e Mesdheut; Forcat egjiptiane po mobilizohen. Dhe shumë lojtarë të tjerë ushtarakë po vazhdojnë operacionet atje.
Në Mars 2011, gjatë një fundjave të tmerrshme, delegacioni francez në Këshillin e Sigurimit të Kombeve të Bashkuara arriti të bindë të gjitha shtetet e tjera anëtare të Këshillit për të mbështetur Rezolutën 1973. Ishte gjithçka për një “korridor humanitar” për Benghazin, i cili konsiderohej si “opozitar i mirë” nga qeveria e Nicolas Sarkozy. Një nga pëshpëritësit e tij ishte filozofi i diskutueshëm Bernard-Henri Levy, i cili mbështeti një ndërhyrje franceze. Levy, i dashur për “luftën humanitare”, gjeti një partner të lindur tek Sarkozi.
Franca ishte zanafilla e krizës
Muammar Gaddafi ishte pritur me bujari dhe me të gjitha nderimet në parkun e Elysée, por papritmas ai u quajt nga djali i keq. E njëjta kishte ndodhur me Saddam Husseinin në Irak. Nuk ishte diktatori arab ai që kishte ndryshuar; ishte dobia e tij për aleatët e tij. Libianët kishin shpërndarë sasi të mëdha parash në Evropë, veçanërisht në Romë dhe Paris në nivele të ndryshme. Në raste të caktuara ata dinin shumë. Plus, Libianët kishin mbrojtur kufirin jugor të Mesdheut për Bashkimin Evropian.
Kështu, francezët filluan luftën në 2011, morën britanikët në bord, gjë që bëri që e gjithë aventura të duket paksa si një përsëritje e ndërhyrjes së Suezit të vitit 1956, përfundimi zyrtar i ndërhyrjeve koloniale evropiane. Një ndërhyrje humanitare u ndryshua në ditën e dytë në ndryshimin e regjimit, që ishte 20 Mars 2011. Anëtarë të ndryshëm të Këshillit të Sigurimit të KB ndiheshin të bllokuar nga francezët.
U kërkua nga SHBA që të ndihmonin, me Sekretarin e atëhershëm të shtetit Hillari Klinton dhe shumë këshilltarë të tjerë për të hyrë në atë luftë. Presidenti Obama, megjithatë, ishte i gatshëm, por, në fund, ai u dorëzua. Në një nga intervistat e tij të fundit ndërsa ishte ende në Shtëpinë e Bardhë, Obama deklaroi se pasojat e luftës në Libi ishte “gabimi më i keq” i tij.
Që atëherë Libia ka mbetur kryesisht një dosje në duart e zyrtarëve administrativë në Uashington, por jo më në axhendën e parë presidenciale. Kjo praktikë është zhvendosur paksa gjatë javëve të kaluara. Presidenti amerikan Donald Trump dhe Emmanuel Macron i Francës patën një bisedë telefonike se si të zvogëlojnë intensitetin e situatës atje. Trump foli gjithashtu për atë temë me Presidentin turk Rexhep T. Erdogan. Parisi mbështet gjeneralin Haftar në luftën e tij kundër Qeverisë së Akordit Kombëtar të mbështetur nga Turqia, e cila është mbështetur edhe nga Bashkimi Evropian, në teori…
Momenti nxitës për rritjen aktuale të tensioneve ishte një përplasje detare midis anijeve franceze dhe turke. Të dy vendet janë anëtare të NATO-s dhe po zhvillohet një hetim i brendshëm i aleancës. Por Franca vendosi të tërhiqej nga operacioni detar i NATO-s që zbaton embargon e armëve në Libi, të vendosur gjatë konferencës së nivelit të lartë të Berlinit në Libi në mes të janarit të vitit 2020. Pa anijet franceze do të jetë edhe më pa dhëmbë se kritikët e saj që tashmë mendojnë si ajo. Kjo iniciativë mbi Libinë ishte testi i parë për komisionin e ri evropian të kryesuar nga Ursula von der Leyen dhe duke pretenduar se ishte një “komision gjeopolitik”. BE përpiqet të flasë gjuhën e fuqisë, por vazhdon të dështojë në Libi, ku dy anëtare, përkatësisht Italia dhe Franca, po ndjekin qëllime shumë të ndryshme. Roma është në ankth për migracionin ndërsa Parisi kujdeset më shumë për kërcënimin terrorist. Por të dy kanë të njëjtin interes, mallrat.
Ka të bëjë me naftën dhe gazin
Kur Gaddafi u ri-integrua në “komunitetin e të mirëve” në fillim të vitit 2004 pas një procesi ligjor I cuditshëm dhe gjarpërues nga britanikët në sulmin e Lockerbie të dhjetorit 1988, filloi një shpërblim për lëshimet e naftës dhe gazit. Ndërmarrja italiane e energjisë ENI dhe BP ishin ndër të parat që kishin një hap të madh në derë. Kam studiuar disa nga ato kontrata dhe e pyeta veten pse kompanitë ishin të gatshme të pranonin kushte të tilla. Përgjigja ishte mbase në rritjen e atëhershme të çmimit të naftës dhe afërsisë së Libisë me tregun evropian. Eshtë interesante se në Shtator 2011, ditën e hapjes së konferencës në Paris të quajtur “Miqtë e Libisë”, një marrëveshje e fshehtë e naftës për kompaninë franceze Total u botua nga e përditshmja franceze Libération. “Opozita e mirë” i kishte premtuar francezëve një gamë interesante të koncesioneve të naftës. Prodhimi i naftës vazhdimisht binte me ngritjen e luftës, duke tërhequr sponsorë, milici dhe kontrabandistë nga të gjitha horizontet. Situata në Libi që nga ajo kohë është quajtur “somalizim”, por ajo do të bëhej edhe më keq, pasi shumë fuqi në më shumë rajone u përfshinë në Libi më shumë se kurrë dhe ndryshe ishte rasti me Somalinë e uritur.
Në këmbim të ndihmës së saj ushtarake, Turqia kohët e fundit fitoi qasje në fushat e eksplorimit në brigjet e Libisë. Ankaraja kishte identifikuar një “zonë ekskluzive ekonomike” me qeverinë në Tripoli, e cila nuk pranon Konventën e Kombeve të Bashkuara për Ligjin e Detit. Në të vërtetë, Izraeli bëri të njëjtën demarkacion dypalësh me Qipron rreth dhjetë vjet më parë, kur Noble Energy filloi përcaktimin e saj të blloqeve në Basenin e Levantit. Kështu që Turqia po cenon ujërat territoriale Greke dhe Qipriote, ndërsa Presidenti Macron vazhdon ti kujtojë kolegët e tij në BE për “aktorët e tjerë” në Detin Mesdhe. Mjerisht, nuk është “zgjedhje e mprehtë” i askujt, siç ishte 2,000 vjet më parë në epokën Romake. Në parim, të gjitha shtetet që kanë ratifikuar Konventën e KB për Ligjin e Detit, thjesht duhet të respektojnë detyrimet e tyre ligjore.
Mbetet pyetja thelbësore: kush dhe cilën levë ka të de-përshkallëzimit? A është Presidenti amerikan, i cili duket se ka vepruar më me mençuri për çështje të caktuara kohët e fundit? Apo diplomacia ruse dhe ajo turke do të jenë në gjendje të negociojnë dhe zbatojnë një armëpushim? Diplomacia më e ngushtë midis këtyre dy vendeve të fundit është një shembull më interesant i diplomacisë klasike: i bazuar në interes dhe i përqendruar; në gjendje të kryejë marrëdhënie të thella edhe në kohë të konfrontimit të drejtpërdrejtë ushtarak dhe atentate (rikujtoni ambasadorin rus Karlov, i pushkatuar nga truproja e tij turke në Ankara në dhjetor 2016?).
Ndërkohë, akoma një aktor tjetër mund të lëvizte për të komplikuar gjithçka edhe më shumë. Më 20 korrik, parlamenti egjiptian votoi unanimisht për vendosjen e ushtrisë kombëtare jashtë kufijve të saj, duke marrë kështu rrezikun e konfrontimit të drejtpërdrejtë me Turqinë në Libi. Trupat egjiptiane do të mobilizoheshin në mbështetje të forcave lindore të gjeneralit Khalifa Haftar. Për më tepër, Kajro do të konkurronte edhe më qartë me Algjerinë, duke shpenzuar një pasuri për kontrollin ushtarak të kufirit të saj me Libinë. Algjeria në të kaluarën mund të mbështetej në mbështetjen e SHBA në rajon, por me rënien graduale të angazhimit të SHBA në atë pjesë të botës, vendi përballet me një krizë mjaft ekzistenciale.
Aktualisht ekzistojnë dy fuqi, midis atyre të përfshira në Libi, që ende mund të përmbajnë fazën tjetër të një dekade të luftërave me fuqi të nisura nga një filozof francez dhe interesa të ndryshme të naftës të BE-së: Rusia dhe Sh.B.A./Gazetaimpakt/rt/
