Administrata Trump ka rivendosur fushatën e saj të presionit maksimal ndaj Iranit, duke shkaktuar një kolaps të monedhës, rritje të ndjeshme të inflacionit dhe përkeqësim të mungesës së energjisë. Ndërkohë, Teherani po përpiqet të zbusë ndikimin duke reduktuar varësinë nga eksportet e naftës (ekonomia e rezistencës) dhe duke forcuar lidhjet ekonomike me Kinën dhe Rusinë.
Nga Vali Kaleji
Më 4 shkurt, Presidenti i SHBA-ve, Donald Trump, nënshkroi një Memorandum Presidencial për Sigurinë Kombëtare, duke rivendosur efektivisht politikën e “presionit maksimal” ndaj Iranit nga mandati i tij i mëparshëm.
Ky urdhër ekzekutiv ringjall sanksionet gjithëpërfshirëse pas tërheqjes së njëanshme të Trump-it nga Plani i Përbashkët Gjithëpërfshirës i Veprimit (JCPOA), i njohur edhe si marrëveshja bërthamore e Iranit, dhe ngarkon disa agjenci amerikane, përfshirë Departamentin e Thesarit, Departamentin e Shtetit, Departamentin e Tregtisë, Departamentin e Drejtësisë dhe Përfaqësuesin e Përhershëm të SHBA-ve në OKB, me zbatimin e kësaj politike.
Një nga objektivat kryesore është reduktimi i eksporteve të naftës së Iranit në zero, veçanërisht për Kinën, dhe përfundimi i disa përjashtimeve, si ai për Portin Chabahar, i cili lidh Iranin me Detin e Omanit.
Rënia ekonomike: Rënia e rialit dhe rritja e çmimit të arit
Ekonomia iraniane reagoi shpejt ndaj këtyre zhvillimeve, veçanërisht për shkak të pasigurisë rreth negociatave të ardhshme bërthamore dhe lehtësimit të sanksioneve. Tregjet e këmbimit valutor dhe të arit përjetuan luhatje të mprehta.
Riali iranian ra në një nivel historik prej 850,000 rialë për 1 dollar më 6 shkurt, pas urdhrit ekzekutiv të Trump-it. Brenda disa ditësh, monedha u dobësua më tej në 940,000 rialë për dollar, për t’u rikuperuar lehtë në 880,000 rialë.
Që nga inaugurimi i Presidentit Masoud Pezeshkian më 28 korrik 2024, rial ka humbur rreth 57 për qind të vlerës së tij, pasi qëndronte në 590,000 rialë për 1 dollar në atë kohë.
Paralelisht me zhvlerësimin e monedhës, edhe tregu i arit në Iran ka përjetuar një krizë. Çmimi i monedhës së arit Bahar Azadi u rrit në 740 milionë rialë ($800), ndërsa çmimi për gram ar arriti në 60 milionë rialë ($65) – një rekord historik.
Për të stabilizuar tregun, Banka Qendrore e Iranit njoftoi një plan për të shitur paraprakisht një milion monedha Bahar Azadi. Megjithatë, efektiviteti i këtij plani mbetet i pasigurt, pasi tregjet e arit dhe valutës në Iran ndikohen ndjeshëm nga faktorë politikë dhe psikologjikë.
Inflacioni dhe deficiti buxhetor
Presioni ekonomik shtrihet përtej tregjeve të monedhës dhe arit, duke nxitur një inflacion të lartë. Në vitet e fundit, norma vjetore e inflacionit në Iran ka luhatur mes 30 dhe 40 për qind. Të dhënat më të fundit nga Qendra Statistike e Iranit regjistruan një normë vjetore inflacioni prej 32 për qind deri më 20 janar 2025.
Megjithatë, sektori më i prekur është ai i nevojave themelore, si strehimi, ushqimi dhe ilaçet, ku pagat nuk arrijnë të mbulojnë rritjen e çmimeve. Për të zbutur vështirësitë ekonomike, qeveria iraniane ka shpërndarë subvencione mujore në para që nga viti 2010.
Në qershor 2023, qeveria krijoi Rrjetin Kombëtar të Kreditit, një program për racionimin e ushqimit dhe kuponët elektronikë. Në këtë drejtim, qeveria e Masoud Pezeshkian ka vendosur të shpërndajë kupona elektronikë për 30 milionë njerëz në dy faza, gjatë Ramazanit dhe Nowruz-it.
Sipas të dhënave zyrtare, 78.7 milionë iranianë nga një popullsi prej mbi 85 milionë banorësh përfitojnë 26.32 trilionë tomanë ($6.2 miliardë) në subvencione mujore.
Një pasojë tjetër e rëndësishme e sanksioneve është përkeqësimi i deficitit buxhetor. Qendra Kërkimore e Parlamentit Iranit raportoi një mungesë buxhetore prej 19 trilionë tomanësh ($2.2 miliardë) në katër muajt e parë të vitit iranian 1403, e cila pritet të arrijë në 270 trilionë tomanë ($31.5 miliardë) deri në mars 2025.
Kriza energjetike përkeqësohet
Një tjetër krizë që përkeqësohet nga sanksionet është çekuilibri energjetik, veçanërisht në sektorët e gazit dhe energjisë elektrike. Rënia e presionit të gazit dhe ndërprerjet e energjisë kanë detyruar fabrikat industriale të përdorin mazut-in, një lëndë djegëse e ndotur dhe me cilësi të ulët.
Ndërprerjet e energjisë kanë shkaktuar mbylljen e fabrikave, me 22 nga 31 provincat e Iranit që përjetuan ndërprerje javën e kaluar. Sanksionet kanë penguar investimet e huaja të nevojshme për të modernizuar infrastrukturën energjetike të Iranit, duke e lënë vendin prapa konkurrentëve rajonalë si Katari dhe Iraku.
Pavarësisht se ka rezervat e dyta më të mëdha të gazit në botë pas Rusisë (17 për qind) dhe 9.54 për qind të rezervave globale të naftës, Irani është detyruar të importojë gaz nga Turkmenistani dhe Rusia.
Subvencionet për karburantin gjithashtu e rëndojnë buxhetin e Iranit. Në janar 2024, Zëvendësministri i Naftës, Houshang Falahatiyan, vlerësoi se Irani shpenzon 80-100 miliardë dollarë në vit për subvencionet e energjisë.
Irani ende “Shikon nga Lindja”
Përballë presionit ekonomik në rritje, Irani po forcon strategjitë e tij të “Shikimit nga Lindja” dhe “Politikës së Fqinjësisë”. Këto përfshijnë forcimin e “ekonomisë së rezistencës”, reduktimin e varësisë nga eksportet e naftës dhe izolimin nga tregjet globale.
Irani ka nënshkruar një marrëveshje strategjike 25-vjeçare me Kinën, një partneritet 20-vjeçar me Rusinë dhe ka siguruar anëtarësim në organizata si Organizata e Bashkëpunimit të Shangait (SCO) dhe BRICS. Po ashtu, Irani është duke finalizuar një marrëveshje tregtare të lirë me Bashkimin Ekonomik Euroaziatik (EAEU) dhe po përpiqet të integrojë sistemin e tij bankar me atë të Rusisë për të shmangur sanksionet e SHBA-ve.
Megjithatë, sfidat ekonomike të Iranit nën presionin e ri maksimal duken më të ashpra se gjatë mandatit të parë të Trump-it. Inflacioni ka kaluar 40 për qind, dhe çekuilibrat energjetikë në gaz, energji elektrike dhe karburant vazhdojnë.
Nëse tensionet me SHBA-të ose Izraelin nuk përshkallëzohen në një përplasje të drejtpërdrejtë ushtarake, Irani mund të përballojë përsëri fushatën e presionit, megjithëse me një kosto të lartë.
Megjithatë, sanksionet e vazhdueshme do të pengojnë rritjen afatgjatë ekonomike të Iranit, projektet infrastrukturore, investimet e huaja dhe përparimin teknologjik, veçanërisht në sektorët e naftës dhe gazit. Aftësia e Teheranit për të përballuar këto presione do të varet nga thellimi i lidhjeve ekonomike me Kinën, Rusinë dhe fqinjët e tij, ndërkohë që përballet me sfidat e sanksioneve të SHBA-ve dhe realitetet gjeopolitike në ndryshim./TheCradle/GazetaImpakt
