Nga Kit Klarenberg
Për më shumë se një dekadë, fondi NERD i Departamentit të Shtetit të SHBA-së ka derdhur në mënyrë të fshehtë qindra miliona në përpjekjet për ndryshimin e regjimit në Iran, duke maskuar luftën dixhitale dhe financimin e opozitës si ‘promovim demokracie’ – por një ngrirje e papritur e financimit i ka futur këto operacione në kaos.
The Cradle zbulon: Si financoi Departamenti i Shtetit i SHBA-së trazirat në Iran me fondin NERD
Në vitin 2023, The Cradle zbuloi se fondi misterioz i Departamentit të Shtetit të SHBA-së për Demokracinë Rajonale në Lindjen e Afërt (NERD) caktoi 55 milionë dollarë për të nxitur trazira në Iran gjatë zgjedhjeve të vitit të ardhshëm.
Kjo ishte pjesë e një fushate më të gjerë të ndërhyrjes amerikane, e projektuar për të destabilizuar dhe prishur rendin në Republikën Islamike. Siç theksohej në atë hetim, detajet mbi destinacionin e këtyre fondeve dhe përfituesit e tyre mbeten të fshehta si çështje politike. Megjithatë, disa të dhëna në domenin publik tregojnë për marrës të mundshëm.
Ndryshim regjimi me një emër tjetër
Një raport i Shërbimit të Kërkimeve të Kongresit Amerikan tregon se, për shkak të marrëdhënieve armiqësore SHBA-Iran dhe perceptimit të Teheranit se NERD është një mjet për të financuar ndryshimin e regjimit, programet e tij mbështeten në “trajnime në vende të treta” dhe “përmbajtje mediatike dhe trajnime online.”
Raporti konfirmon gjithashtu se, pavarësisht se NERD është kanali kryesor i “ndihmës së jashtme” të Uashingtonit për projektet që synojnë Iranin, aktivitetet, përfituesit dhe marrësit e granteve nuk reklamohen për shkak të “rreziqeve të sigurisë” që paraqet qeveria iraniane.
NERD u krijua në vitin 2009 si një fond specifik për “demokracinë në Iran”, por nuk ishte teknikisht i dedikuar vetëm për Iranin. Për vitin 2024, administrata Biden kërkoi 65 milionë dollarë për NERD, për të “fosteruar një shoqëri civile të gjallë, të rrisë rrjedhën e lirë të informacionit dhe të promovojë ushtrimin e të drejtave të njeriut”, përfshirë të paktën 16.75 milionë dollarë për lirinë e internetit.
Në të vërtetë, NERD është thjesht një riemërtim i Iran Democracy Fund, krijuar nga ish-presidenti George W. Bush në vitin 2006 me qëllimin e qartë për të rrëzuar regjimin iranian.
Ndërhyrja në internet
Programi nuk u përfundua kurrë – ai thjesht u riemërua. Administrata Obama e paraqiti atë si një nismë për “lirinë e internetit”, një pretendim që u hodh poshtë nga një hetim i New York Times në qershor të vitit 2011.
Hetimi zbuloi se administrata Obama synonte të krijonte rrjete të fshehta të internetit dhe sisteme mobile që disidentët mund t’i përdornin për të komunikuar jashtë kontrollit të qeverive në vende si Irani, Siria dhe Libia.
Kjo tregon se SHBA-ja kërkonte të ndërtonte një rrjet të fshehtë operativ në Teheran dhe të pajiste këtë rrjet me teknologjinë e nevojshme për të koordinuar veprimet në fshehtësi.
Përdorimi i mjeteve teknologjike për destabilizim
Gjatë presidencës së Donald Trump, përpjekjet e NERD u intensifikuan për të nxitur protesta kundër qeverisë së Teheranit, duke ofruar aplikacione, servera dhe teknologji të tjera për të ndihmuar qytetarët të komunikojnë, të vizitojnë faqet e bllokuara dhe të instalojnë softuerë për të shmangur gjurmimin.
Megjithëse mediat perëndimore e përshkruajnë Iranin si një “burg dixhital”, rrjetet sociale kryesore perëndimore mbeten të aksesueshme në vend, dhe shumica e iranianëve mund të shohin lirshëm mediat perëndimore.
Një nga përfituesit e njohur të fondeve të NERD ishte Psiphon, një ofrues VPN i lidhur me figura të diskredituara të opozitës iraniane në mërgim, i kontrolluar nga Open Technology Fund (OTF).
Ndikimi i ndërprerjes së fondeve
Në shtator 2024, ndërsa administrata Biden kërkonte fonde të shtuara për NERD, një takim u zhvillua në Shtëpinë e Bardhë me gjigantët e teknologjisë si Amazon, Cloudflare, Google dhe Microsoft për të ofruar më shumë “kapacitet dixhital” për aplikacionet e financuara nga OTF.
Megjithatë, kur presidenti Trump vendosi një pauzë të financimit të ndihmës së jashtme, të gjitha përpjekjet e NERD për të ndërhyrë në Iran ranë në kaos.
Sipas një raporti të publikuar më 27 janar nga Iran International, përfitues të shumtë anonimë të financimit amerikan shprehën shqetësime për mbylljen e projekteve që monitorojnë shkeljet e të drejtave të njeriut dhe korrupsionin në Iran.
Pasoja të rënda
Ndërprerja e fondeve ndikoi gjithashtu në shërbimet VPN, të cilat përdoren nga 20 milionë iranianë për të shmangur censurën e internetit. Sipas një “aktivisti” anonim, pa mbështetjen e qeverisë amerikane, kompanitë e teknologjisë mund të ndalojnë ofrimin e shërbimeve të tilla.
Ekspertët paralajmërojnë se, edhe nëse ndihma rifillon pas pauzës 90-ditore, dëmet mund të jenë të pakthyeshme, pasi shumë përdorues mund të mos rikthehen më kurrë te këto shërbime të mbështetura nga SHBA.
Sipas një raporti të The Cradle më 11 shkurt, tërheqja e detyruar e Uashingtonit mund të krijojë mundësi të reja për dialog të sinqertë midis dy kundërshtarëve afatgjatë. Megjithatë, ekziston frika se pas shpenzimit të 600 milionë dollarëve gjatë një dekade pa sukses të dukshëm, SHBA mund të jetë duke përgatitur strategji të reja, potencialisht edhe më të rrezikshme, për ndryshim regjimi. /TheCradle/GazetaImpakt
