Nga: Muhittin Ataman
“Artisti sudanez, Asil Diab (L), ecën para një pikture murale të Mohamed Mattar, në murin e një klubi rinor në Bahri në Khartoum, 21 korrik. Mattar ishte midis dhjetëra të vrarëve në sulmin e 3 qershorit në një proteste jashtë kampit të selisë ushtarake.”
Bllokimi politik dhe ekonomik dhe protestat që kanë vazhduar për tetë muajt e fundit në Sudan demonstrojnë se vendi vuan nga një sëmundje tipike postkoloniale, e përjetuar nga pothuajse çdo komb tjetër afrikan.
Së pari, Sudani nuk mund të ndërtonte një identitet kombëtar gjithëpërfshirës. Pas pavarësisë së saj si një vend arab dhe një vend afrikan, Sudani u nda midis një veriu mysliman dhe një jugu të krishterë. Presidenti Omar al-Bashir përfaqësoi vetëm veriun por jo të gjithin duke injoruar pjesët qendrore dhe jugore të vendit të tij. Mosarritja e një identiteti kombëtar përfundoi me ndarjen e vendit në 2011 kur Sudani i Jugut shpalli pavarësinë. Pas luftës civile që zgjati me dekada, Sudani i Jugut hoqi gati 80% të burimeve të naftës së Sudanit.
Së dyti, sistemit shtetëror i mungonte institucionalizimi, duke mos qenë në gjendje të mirëmbante sistemin kolonial. Së dyti, sistemit shtetëror i mungonte institucionalizimi, duke mos qenë në gjendje të mirëmbante sistemin kolonial.
Al-Bashir themeloi tre institucione, përkatësisht difa’uş şa’bi (mbrojtjen e njerëzve), emniş-şa’bi (sigurinë e popullit) dhe şortaş-şa’bi (policia e popullit), si mbështetëse për ushtrinë, inteligjencën dhe policinë. Regjimi i tij varej nga këto institucione alternative, sesa nga strukturat zyrtare shtetërore.
Së treti, edhe pse Sudani ka një potencial të madh, nuk kishte vullnet politik për mobilizimin e burimeve njerëzore dhe materiale. Me pavarësinë e Sudanit të Jugut, Sudani humbi pjesën më të madhe të burimeve të tij natyrore dhe u përball me vështirësi të mëdha ekonomike. Atëherë qeveria nuk mund të menaxhonte diversitetin etnik, kulturor, fetar dhe politik. Institucionet shtetërore nuk krijuan harmoni midis fiseve, numri i të cilave i tejkalonte 450.
Shteti regjistron përkatësinë fisnore të të gjithë qytetarëve, dhe meqënëse u mor në konsideratë për shërbimet shtetërore, ai u bë një instrument paragjykimi dhe diskriminimi. Së fundmi, Sudani ka qenë kryesisht i varur nga fuqitë rajonale dhe globale. Aktorët e jashtëm, si Egjipti, Emiratet e Bashkuara Arabe (UAE) dhe Arabia Saudite preferojnë vazhdimin e kaosit të brendshëm, i cili siguron ruajtjen e varësisë ekonomike dhe politike. Si rezultat i këtyre faktorëve, Sudani ka mbetur i dobët, i varur dhe i prekshëm nga aktorët vendas dhe ndërhyrjet e huaja.
Rënia ekonomike, kufizimet financiare, borxhet e huaja, shkelja e të drejtave të njeriut, grindjet etnike dhe fetare dhe konfliktet fisnore e çuan Sudanin edhe më tej në trazira dhe përfundimisht kolaps të sistemit shtetëror. Njerëzit dolën në rrugë duke kërkuar fundin e diskriminimit racist, fisnor, ideologjik, rajonal dhe krijimin e një administrate demokratike bazuar në shtetësinë e përbashkët.
Pas shpërthimit të protestave në shkallë të gjerë, të cilat përfunduan me rrëzimin e Omar al-Bashir nga pushteti, më 11 prill 2019, Këshilli Ushtarak i Tranzicionit mori kontrollin e qeverisë, por ai nuk mund të stabilizojë jetën politike në vend. Ndërsa ushtria dhe shërbimet e inteligjencës përpiqen të ruajnë rendin, Xhanxhavidët dhe njerëzit civilë po kërkojnë ndryshime politike dhe një qeveri civile. Populli nuk mund ta rrëzonte regjimin e al-Bashir pa mbështetjen e xhanxhavideve dhe udhëheqësit të tyre Hemeti.
Si veprim taktik, Xhanxhavidët kanë mbështetur popullin dhe kanë ndryshuar qeverinë, por në të njëjtën kohë kanë rrëmbyer revolucionin e njerëzve. Meqenëse ushtria zyrtare sudaneze ishte dhe është shumë e dobët, fuqia e vërtetë mbeti në duart e milicive xhanxhavide, të cilat mbështeten jo vetëm nga disa shtete të Gjirit, por edhe nga disa vende të BE-së. Pas rënies së al-Bashirit, militantët Janjavid të udhëhequr nga gjenerali Mohamed Hamdan Dagalo, i cili njihet gjerësisht si Hemeti, filluan të sundojnë vendin.
Xhanxhavidët janë një grup paramilitar, i cili mban përgjegjësi për vrasjet masive në Darfur. Udhëheqësi i tyre është Hemeti, i cili kryesisht nën kontrollin e Emiratet e Bashkuara Arabe, Arabinë Saudite dhe Egjiptin. Aktori i kryesor që qëndroi pas protestave, Hemeti njihet gjithashtu si një luftëtar që komandon 14,000 militantë në Jemen dhe Libi duke luftuar për Emiratët, Egjiptin dhe Arabinë Saudite.
Në ditët e sotme, gjatë fazës së dytë të protestave, Xhanxhavidet dhe Hemeti kanë kryer sulme brutale ndaj protestuesve që kërkojnë demokraci. Protestuesit dhe Këshilli Ushtarak i Tranzicionit nënshkruan një marrëveshje për ndarjen e pushtetit që synon krijimin e një rregulli të përbashkët civil-ushtarak kalimtar, i cili do të instalonte sundimin civil në fund. Sidoqoftë, për shkak të lidhjeve me aktorët rajonalë, do të jetë e vështirë për Sudanin që të krijojë çdo lloj rregulli civil në të ardhmen e afërt. Në këtë kontekst, Shtetet e Gjirit mund të shfrytëzojnë politikën sudaneze për të siguruar me ushtarë dhe force projektetet tyre rajonale.
Emiratet e Bashkuara Arabe kanë shfrytëzuar grindjet e brendshme jo vetëm në politikën sudaneze, por edhe në krizat e tjera rajonale. Për shembull, sipas shumë vëzhguesve, Emiratet e Bashkuara Arabe dërgojnë grupe dhe luftëtarë sudanezë në Libi në mbështetje të komandantit Khalifa Haftar në luftën e tij kundër qeverisë legjitime në Tripoli.
Pritet që më shumë se 4,000 luftëtarë do të dërgohen në Libi brenda disa muajve të ardhshëm. Ashtu si në rastin e Libisë, edhe pse ekziston një qeveri zyrtare e ligjshme, shumica e fuqive rajonale dhe globale, përfshirë SH.B.A. dhe shumë vende të BE-së po insistojnë në një dialog të ngushtë me aktorë të paligjshëm si Hemeti në Sudan dhe Haftar në Libi./gazetaimpakt/dailysabah
