Aplikimi zyrtar i Turqisë, anëtarit të NATO-s,   për t’u bashkuar me grupin BRICS të ekonomive në zhvillim në fillim të këtij muaji ka tërhequr vëmendjen e gjerë. Ndërsa Ministria e Jashtme turke dhe Drejtoria e Komunikimeve ende nuk e kanë konfirmuar apo mohuar zyrtarisht lajmin, ka pasur disa konfirmime indirekte nga zyrtarë turq dhe rusë.

Omer Celik, një anëtar i Partisë për Drejtësi dhe Zhvillim (AKP) në pushtet,  iu përgjigj  me kujdes gazetarëve:

”Presidenti ynë ka deklaruar në kohë të ndryshme se ne duam të jemi anëtar [e BRICS]… Kërkesa jonë për këtë çështje është e qartë. Ky proces është duke u zhvilluar në këtë kuadër, por nuk ka ndonjë zhvillim konkret për këtë.”

Konfirmimi i mëtejshëm   i ofertës për anëtarësim të Turqisë erdhi nga Yuri Ushakov, kryetar i BRICS dhe këshilltar për politikën e jashtme të presidentit rus Putin, i cili ka deklaruar publikisht:

”Turkiye ka aplikuar për anëtarësim të plotë. Ne do ta shqyrtojmë këtë aplikacion.”

Zhvendosja e Turqisë drejt multipolaritetit

Përveç kësaj,  Sputnik  raportoi se presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan pritet të marrë pjesë në samitin e BRICS në Kazan, të planifikuar për 22-24 shtator. Kjo përputhet me njoftimet e mëparshme se Erdogan do të marrë pjesë gjithashtu në takimin e ardhshëm të Organizatës së Bashkëpunimit të Shangait ( SCO ) për krerët e shteteve.

Këto zhvillime theksojnë interesin e Ankarasë për rendin shumëpolar që përfaqëson BRICS, veçanërisht pas përpjekjeve të dështuara të saj për t’u bashkuar me BE, megjithëse qëndrimi zyrtar i Turqisë mbetet i paqartë – ndoshta me qëllim.

Koha e anëtarësimit të mundshëm të Turqisë në BRICS ngre pyetje të rëndësishme, veçanërisht duke pasur parasysh se ky zhvillim pason një takim jozyrtar me ministrat e jashtëm të BE-së, duke shënuar ftesën e parë të tillë të Turqisë që nga viti 2019.

Akronimi BRICS,  i krijuar në vitin 2001  nga ekonomisti i Goldman Sachs, Jim O’Neill, fillimisht përshkroi Brazilin, Rusinë, Indinë dhe Kinën. Afrika e Jugut u bashkua në vitin 2010, duke e transformuar atë në BRICS. Që nga viti 2024, vende të tjera si Egjipti, Etiopia, Irani, Arabia Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe i janë bashkuar gjithashtu bllokut BRICS+,  duke zgjeruar më tej shtrirjen e tij globale .

BRICS synon të rrisë zërin e ekonomive në zhvillim në çështjet ndërkombëtare dhe të sfidojë dominimin atlantist mbi sistemin financiar global. Ndonëse nuk është një organizatë zyrtare ndërkombëtare si OKB-ja apo Banka Botërore, BRICS ka krijuar Bankën e Re për Zhvillim për të dhënë kredi për projektet e zhvillimit në ekonomitë në zhvillim. Deri në fund të vitit 2022, banka kishte huazuar 32 miliardë dollarë për rrugë të reja, ura, hekurudha dhe projekte ujore, megjithëse përfaqësonin vetëm gjysmën e 72.8 miliardë dollarëve të angazhuar nga Banka Botërore në vitin fiskal 2023.

Në formën e tij të zgjeruar, numri i njerëzve që jetojnë në vendet e BRICS është 3.5 miliardë, ose 45 për qind e popullsisë globale. Madhësia e kombinuar e ekonomive të tyre është më shumë se 28.5 trilion dollarë, ose rreth 28 për qind e ekonomisë globale. Së bashku, anëtarësimi i zgjeruar në BRICS prodhon gjithashtu rreth  44 për qind  të naftës së papërpunuar në botë.

Po perëndimi?

Në frontin e brendshëm, politika e brendshme e Turqisë është në fluks. Në zgjedhjet lokale të 31 marsit, AKP në pushtet humbi një pjesë të konsiderueshme të mbështetjes së saj për herë të parë në 20 vjet, kryesisht për shkak të krizave të vazhdueshme ekonomike.

Në përgjigje, presidenti Erdogan emëroi  Mehmet Simsek  si ministër të ri të financave, një figurë e njohur për lidhjet e tij të forta me institucionet financiare perëndimore, të cilat disa e kanë interpretuar si një zhvendosje drejt një politike të jashtme pro BE-së dhe NATO-s.

Në një takim në institutin britanik  Chatham House  në fillim të kësaj vere, Simsek përsëriti se anëtarësimi në BE mbetet qëllimi strategjik i Turqisë dhe se vendi do t’u përmbahet sanksioneve ndaj Rusisë pas pushtimit të Ukrainës.

Retorika e Simsek shkaktoi pak shqetësim në Moskë. Vizita e pritur e presidentit rus Vladimir Putin në Turqi u anulua dhe ai i bëri të qarta mendimet e tij  në Forumin Ekonomik Ndërkombëtar të Shën Petersburgut më 5 qershor:

”Më duket se blloku ekonomik i qeverisë turke kohët e fundit është fokusuar në marrjen e kredive, investimet dhe marrjen e granteve nga institucionet financiare perëndimore. Kjo ndoshta nuk është një gjë e keqe, por nëse lidhet me kufizimin e marrëdhënieve tregtare dhe ekonomike me Rusinë, atëherë ekonomia turke do të humbasë më shumë sesa do të fitojë. Për mendimin tim, ekziston një kërcënim i tillë.”

Ndërkohë, tendosja në marrëdhëniet e Turqisë me Rusinë vazhdon. Bankat turke, që thuhet se kufizojnë transfertat e parave nga kompanitë e angazhuara në transportin detar drejt Rusisë për të respektuar sanksionet e SHBA-së, kanë çuar në një rënie të tregtisë midis dy vendeve.

Dhe siç paralajmëroi Putin, pavarësisht pjesëmarrjes së Turqisë   muajin e kaluar në një takim jozyrtar të ministrave të jashtëm të BE-së, Ankaraja ka parë pak përparim në lidhje me kërkesat e saj për liberalizimin e vizave ose përditësimet e traktatit të bashkimit doganor me BE-në.

Në këtë sfond të marrëdhënieve të tensionuara me BE-në dhe Rusinë, aplikimi i Turqisë në BRICS mund të nënkuptojë një rikalibrim të politikës së saj të jashtme. Raportet se Turkiye aplikoi për anëtarësim në BRICS, të konfirmuar nga Rusia, sugjerojnë se vendi po kërkon një pozicion të ri në diplomacinë globale.

Manovër strategjike apo kumar ekonomik?

Veçanërisht, interesi i Turqisë në BRICS nuk është i ri; është diskutuar që nga viti 2018. Megjithatë, qasjet e ndryshme brenda qeverisë së Turqisë – veçanërisht midis ministrit të Jashtëm Hakan Fidan, i cili mbështet anëtarësimin në BRICS dhe ministrit të Financave, Simsek, i cili duket më i kujdesshëm – reflektojnë ndarjet e brendshme për këtë çështje.

Konfirmimi i Rusisë për aplikimin e Turqisë për anëtarësim përpara njoftimit zyrtar të Ankarasë duket se synon të sfidojë qëndrimin pro-perëndimor të Simsek. Kjo situatë zbulon  tensionin e vazhdueshëm  midis ambicieve të Ankarasë për të mbajtur një politikë ekonomike pro-perëndimore, ndërkohë që mund t’i bashkohet BRICS, një bllok i kryesuar nga fuqitë euroaziatike Rusia dhe Kina.

Nga pikëpamja ekonomike, BRICS mund të paraqesë mundësi për Turqinë, veçanërisht nëpërmjet aksesit në kredi dhe investime nga Banka e Zhvillimit BRICS. Por Turkiye duhet gjithashtu të marrë parasysh kufizimet:

Këto përfshijnë çekuilibrin tregtar të Ankarasë me anëtarët e BRICS, veçanërisht Kinën, që është një shqetësim. Në vitin 2023, Turkiye eksportoi vetëm 3.5 miliardë dollarë në Kinë, ndërsa importoi 45 miliardë dollarë, duke rezultuar në një deficit të konsiderueshëm tregtar. Në të kundërt, marrëdhëniet tregtare të Turqisë me BE-në janë shumë më të balancuara, me 153 miliardë dollarë eksporte dhe 160 miliardë dollarë importe gjatë së njëjtës periudhë.

Duke qenë se perëndimi mbetet partneri më i madh ekonomik i Turqisë dhe burimi kryesor i kredisë, dëmtimi i këtyre marrëdhënieve mund të përbëjë rreziqe thelbësore. Anëtarësimi në BRICS mund të ringjallë debate mbi shtrirjen gjeopolitike të Turqisë, veçanërisht si një vend anëtar i NATO-s dhe kandidat për në BE. Edhe pse vlen të përmendet se Arabia Saudite aleate perëndimore dhe pranimi i Egjiptit në klubin BRICS në fillim të këtij viti nuk duket se ka sjellë ndonjë rezultat me Uashingtonin.

Ka spekulime se Erdogan mund të përdorë aplikacionin BRICS të Ankarasë si një mjet pazaresh në negociatat me perëndimin, veçanërisht pas  miratimit të SHBA për avionët luftarakë F-16  në Turqi.

Një veprim i tillë mund të shërbejë si levë kundër embargove, veçanërisht në sektorët e mbrojtjes dhe teknologjisë. Suksesi i kësaj strategjie, megjithatë, varet nga mënyra se si perëndimi, veçanërisht SHBA, i përgjigjen politikës së jashtme në zhvillim të Turqisë./thecradle