Për të censuruar lajmet për gulagun e Xinjiang, Kina kërcënon ujgurët jashtë vendit

Nga WASHINGTON, DC

Në një ditë të vetme në janar 2018 në rajonin e largët perëndimor të Xinjiang, 25 anëtarë të familjes Gulchehra Hoja, përfshirë prindërit e saj rreth të 70-tave, morën një thirrje që të -paraqiteshin në stacionin e policisë në Urumqi, kryeqytetin krahinor dhe në Ili, 500 km larg në afërsi të kufirit perëndimor të Kinës. Kur mbërritën u thanë se po ndaloheshin për shkak të lidhjes së afërt me zonjën Hoja, një reporter për Radio Azinë e Lirë (RFA), një transmetues i financuar nga qeveria amerikane. RFA kishte raportuar kohët e fundit për internimin masiv të ujgurëve, një grup etnik mysliman që përbën gati gjysmën e 22 milion njerëzve të Xinjiang. Babai i zonjës Hoja nuk mund t’i përgjigjej thirrjes sepse ishte në spital. Në vend të kësaj, policia dërgoi roje për ta ndaluar atë të arratisej.

Mesazhi për RFA ishte i qartë dhe nuk ishte i pari. Një vit më parë, pak para se Kina filloi të rrethojë qindra mijëra ujgurë, shpesh pa ndonjë arsye tjetër përveç përkushtimit të tyre ndaj Islamit, kolegu i zonjës Hoja, Kurban Niyaz, një tjetër ujgur në mërgim në Amerikë, mori një foto nga motra e tij më e vogël në WeChat, një aplikacion kinez i mediave sociale. Ajo tregoi dy oficerë të policisë kineze të ulur në divanin e saj (njëra prej tyre buzëqeshi për kamerën). Ata e kishin porositur atë që t’i dërgonte atij fotografinë, thotë Kurban, për t’i kujtuar asaj se “policët e njerëzve janë afër familjarëve të mi”.

Përpjekjet e Partisë Komuniste për të shtypur ujgurët janë shtrirë përtej kufijve të Kinës. Mërgimtarët ujgurë dhe ish të arrestuarit në Evropë, Amerikë dhe në çdo vend tjetër janë paralajmëruar, ndonjëherë përmes të afërmve, të mos flasin për burgun e ri të Xinjiang. Ata që e kanë bërë këtë janë përballur me pasoja. Më 13 tetor, media shtetërore në Kinë qarkulloi një video të një burri ujgur duke hedhur poshtë si “një gënjeshtër të plotë” një llogari të Mike Pompeo, sekretarit të shtetit të Amerikës, se motra e këtij njeriu, Zumrat Dawut, ishte arrestuar, rrahur dhe sterilizuar me forcë. Në video vëllai i zonjës Dawut duket se po lexon një deklaratë. “Unë jam duke e bërë këtë videoklip vetëm për t’i thënë të vërtetën botës,” thotë ai para kamerës.

Janë të paktë ata mërgimtarë që kanë ndjerë frikë më të madhe se 12 ujgurët në Amerikë që prodhojnë lajme në gjuhën uguriane tek RFA. Kjo për shkak se ky stacion është i vetmi jashtë Kinës që transmeton në këtë gjuhë turke, dhe nuk merr grushta. RFA raporton pa mëshirë për tmerret e të drejtave të njeriut në Xinjiang. Stafi i ujgurëve thonë se të afërmit e tyre janë marrë në pyetje ose janë ndaluar vetëm pasi kishin një anëtar të familjes që punon për RFA. Të paktën gjashtë prej tyre kanë një total të kombinuar më shumë se 40 të afërm që janë në ambientet e reja të paraburgimit (zyrtarisht të njohura si qendra të formimit profesional) ose në burg, ose kanë humbur. Kjo përfshin më shumë se 20 të afërm të zonjës Hoja, të cilët 21 muaj pasi u morën mbahen ende aty. Policia i ka pyetur ata çfarë i thanë RFA-së, të cilën Kina e quan një “radio armike”. Të afërmit e saj nuk ishin burim për tregimet e saj, thotë ajo.

Është e thjeshtë të shihet pse zyrtarët kinezë do ta shikonin RFA-në aq errësirë, edhe nëse nuk do të financohej nga Amerika. Stafi i saj ndjek me zell burime në Xinjiang, duke bërë ndonjëherë qindra thirrje në ditë, për të mbledhur tituj informacionesh në lidhje me trajtimin e regjimit ndaj ujgurëve. Shërbimi bazohet në raportet e tij në gjuhën ujgure për dy orë çdo ditë përmes radios me valë të shkurtër dhe satelitit. Kina bllokon transmetimet e RFA dhe bllokon faqen e saj të internetit, por në një studim të ujgurëve në Turqi që ishin larguar së fundmi nga atdheu i tyre, rreth një e pesta kishte dëgjuar ose lexuar lajmet e RFA të paktën një herë në javë, ndërsa ishin në Xinjiang. Historitë e RFA kanë ndihmuar në tërheqjen e vëmendjes globale në qendrat e reja të paraburgimit, detaje të të cilave për gazetarët kanë qenë të vështira të zbulohen për shkak të një përplasjeje të madhe sigurie në Xinjiang. Publiciteti ka acaruar tensionet midis Kinës dhe Amerikës. Administrata Trump këtë muaj deklaroi sanksione ndaj zyrtarëve dhe bizneseve kineze të implikuara në shtypjen e ujgurëve.

Kishte më shumë se një vit pasi RFA raportoi për herë të parë për lehtësirat që qeveria më në fund pranoi ekzistencën e tyre në tetor 2018. Ajo vazhdoi të mohojë që ujgurët po detyroheshin që në ato kampe të kalonin javë, muaj apo edhe periudha më të gjata indoktrinimi me virtytet e partisë dhe rreziqet e “ekstremizmit” (një term i përdorur edhe për veshjen e veshjes islame). Që atëherë zyrtarët kanë rregulluar turne për disa media dhe diplomat të huaj. Vizitat kanë mashtruar pak. Në gusht Olsi Jazexhi, një studiues shqiptar, i cili më parë kishte qenë skeptik ndaj raporteve të tilla si RFA, doli nga një turne në kampin e paraburgimit për të dëshmuar (në RFA) që, nga ato që ai pa, njerëzit po burgoseshin për krimin e të qenit musliman dhe ujgur. Adrian Zenz, një studiues gjerman, vëren se madje edhe letërsia e vetë qeverisë thotë se qendrat kanë për qëllim të “pastrojnë trurin” e njerëzve që ata strehojnë.

Nuk është vetëm qeveria e Kinës që kritikon raportimin e RFA-së për Xinjiang. Disa njerëz që simpatizojnë çështjen ujgure, thonë se tregimet e saj ndonjëherë janë me burim të hollë dhe melodramatik. Të tjerë thonë se mbështetja e këtij stacioni nga qeveria amerikane, me një shumë prej 44 milion dollarësh në vit, përfshirë 2 milion dollarë për shërbimin në gjuhën ujgure, sugjeron që RFA është një mjet propagandistik. Transmetuesi, i themeluar në vitet 1990, thotë se ka pavarësi editoriale. Por i përket një plejade të stacioneve të sponsorizuara nga qeveria, anëtarët e tjerë të të cilëve patën kulmin në luftën e ftohtë, përfshirë Zërin e Amerikës dhe Radio Evropa e Lirë/ Radio Lirinë.

Padyshim që ka një ndjenjë të luftës së ftohtë për të punuar për shërbimin ujgur të RFA-së. Shumë nga njerëzit me të cilët gazetarët përpiqen të flasin në Xinjiang kanë shumë frikë të përgjigjen. Stafi dyshon se autoritetet kineze përdorin teknologjinë e njohjes së zërit për t’i identifikuar ato dhe për të bllokuar bisedat e tyre telefonike, linjat për në Xinjiang shpesh bien pas një minutë bisede. “Frikësimi, burgosja e të dashurve tanë është shumë e vazhdueshme,” thotë Mamatjan Juma, zëvendësdrejtori i shërbimit. Tre vëllezërit e tij janë në paraburgim, dy prej tyre që nga maji i vitit 2017. Ndonjëherë presioni është i tepërt, vetëm të dëgjosh një këngë që ai dëgjonte me vëllezërit e tij mund të shkaktojë përmbytje lotësh. “Kjo ndikon tek ju, por ju duhet të çoheni çdo ditë dhe të vini në punë, sepse nëse nuk shkruani, nëse nuk raportoni për këto çështje, askush nuk do ta mësojë të vërtetën. Ne nuk kemi një zgjedhje tjetër”./Gazetaimpakt/economist/

NDANI KËTË POSTIM

Mund tju interesojne