Aty ku ujgurët janë të lirë

Nga Bertil Lintner, Stockholm

Periferia e Stokholmit e Rissne duket një vend i vështirë për të mbajtur të gjallë kulturën dhe gjuhën etnike ujgure të përballur me shtypje politike dhe racore në atdheun e tyre Xinjiang në Kinë.

Megjithatë, afro 2,000 emigrantë ujgurë suedezë mbajnë takime të rregullta politike dhe fetare, festojnë ngjarje familjare dhe u mësojnë rinisë së tyre të flasin gjuhën e tyre amtare këtu.

Ato janë liri që pak ujghurë gëzojnë në rajonin veriperëndimor të Xinjiang të Kinës, ku mbi një milion prej anëtarëve të grupit etnik aktualisht gjenden në ambientet e paraburgimit, ku Pekini shtyp sistematikisht dhe minon besimin dhe praktikat e tyre muslimane.

“Në vitin 2014, qeveria kineze filloi të zbatojë politika më të rrepta ndaj nesh dhe grupeve të tjera etnike jo-Han,” ka thënë Nijat Turghun, një zëdhënës i komunitetit ujgur në Suedi. “Tani, Kina thotë se duhet të ketë vetëm një kulturë dhe të jetë vetëm një komb.”

Në korrik, Këshilli Shtetëror i Kinës lëshoi një letër të bardhë me titull “Historik çështje në lidhje me Xinjiang “në të cilin pretendoi se rajoni me shumicë muslimane” ka qenë prej kohësh një pjesë e pandashme e territorit kinez “dhe se uighurët e rajonit” u formuan përmes një procesi të gjatë migrimi dhe integrimi .

Ata janë “pjesë e një civilizimi kinez” dhe “Islami nuk është as indigjeni dhe as besimi i vetëm i sistemit” të uigurëve, tha gazeta.

This photo taken on April 19, 2015 shows Uighur men walking into the Id Kah mosque for afternoon prayers in Kashgar, in China’s western Xinjiang region. Chinese authorities have restricted expressions of religion in Xinjiang in recent years such as wearing veils, fasting during Ramadan and young men growing beards. AFP PHOTO / Greg BAKER / AFP PHOTO / GREG BAKER

Historianët jo-kinezë pranojnë se ujgurët janë një popull turk, i lidhur me grupe të ngjashme etnike në Azinë Qendrore. Kontrolli mbi zonën e Xinjiang ndryshoi disa herë midis pushtuesve të huaj dhe luftëtarëve vendas derisa dinastia Qing e udhëhequr nga Manchu e Kinës e pushtoi atë dhe themeloi një provincë të quajtur Xinjiang, ose “Kufiri i Ri”, në 1884.

Por zona e largët mbeti gjithmonë nën kontrollin e tensionuar të qeverisë qendrore dhe madje edhe pas pushtimit komunist në 1949, Xinjiang u shpall një rajon autonom i republikës së njerëzve të rinj të Kinës.

James Millward, një studiues dhe historian i Kinës në Universitetin Georgetown, shkroi një shkrim të botuar në New York Times më 1 tetor që njohu traditën e mëparshme relativisht tolerante të Kinës për të pranuar diversitetin etnik, në të cilin jo më pak se 55 kombësi u njohën përveç shumicës Han kur Xi Jinping u bë sekretari i përgjithshëm i Partisë Komuniste në pushtet në 2012.

Megjithatë, sot, qeveria e Xi po promovon një identitet pak-tolerant pan-Kinez të njohur si Zonghua ndërsa gjuha Han ka qenë Guoyu, ose “gjuha kombëtare”, vuri në dukje Millward.

Edukimi dygjuhësh është shfuqizuar jo vetëm në Xinjiang, por edhe në zona të tjera të pakicave etnike siç është Tibeti nga makineria shpesh abuzive e Xi.

Millward dhe të tjerë besojnë se Xi po luan me zjarrin, pasi siç duket ai nuk ka mësuar nga sundimtarët dhe perandorët e mëparshëm komunistë të Kinës se diversiteti etnik ka qenë gjithmonë forca e vendit, dhe jo dobësia e tij.

Politikat e asimilimit me duar të rënda të Xi, argumenton Millward, “nxit shumë paqëndrueshmërinë që Partia Komuniste Kineze ka shpresuar prej kohësh ta shmangë.”

Chinese President Xi Jinping (L) waves next to former president Jiang Zemin (bottom R) during a military parade in Beijing on October 1, 2019, to mark the 70th anniversary of the founding of the Peopleís Republic of China. (Photo by Greg BAKER / AFP)

Nijat Turghun dhe ujgurë të tjerë të intervistuar nga “Asia Time”s në Suedi të gjithë kanë të afërm në Xinjiang, të cilët janë rrëmbyer nga shtëpitë e tyre dhe janë dërguar në të ashtuquajturat “kampe edukimi”. Të tjerët janë zhdukur pa gjurmë, thonë ata.

Abdulla Kokyar, një ujgur me qendër në Rissne, thotë se qeveria kineze po synon persona që dyshohet të jenë “Separatistët” në ndjekje të të ashtuquajturit Turkistani Lindor, dhe mësues fetarë që i përmbahen një vizioni pan-Turk të një shteti të madh në Azinë Qendrore, ku jetojnë të gjithë njerëzit me origjinë turke.

Vizioni i fundit duket se nuk ka shumë mbështetës në mesin e ujgurëve në Suedi, por, siç shprehet Nijat Turghun, “Kinezët nuk kanë arritur të na integrojnë. Askush nuk dëshiron t’i përkasë Kinës. Ne duam të sundojmë vetë”.

Është e paqartë se sa të arrestuar po mbahen në kampet e Xinjiang, të cilët disa grupe të të drejtave i kanë krahasuar me kampe përqendrimi. Adrian Zenz, një specialist gjerman për Kinën, beson se mund të jetë deri në 1.5 milion.

Represioni raportohet se është intensifikuar që kur Chen Quanguo, një person i ashpër, u emërua si guvernator i Xinjiang në vitin 2016. Qeveria kineze pretendon se qëllimi i kampeve është të luftojë ekstremizmin dhe terrorizmin.

Analistët e Sigurisë argumentojnë se është pikërisht ky lloj ndalimi arbitrar dhe trajtim i ashpër që krijon ekstremizëm, siç ndodhi në burgun Abu Ghraib, ku Shtetet e Bashkuara internuan mijëra ekstremistë të dyshuar islamikë pas pushtimit të tij në Irak në 2003.

Kina ka hedhur poshtë vazhdimisht raportet e keqtrajtimit të të arrestuarve, duke pretenduar se kampet ishin krijuar për “formim profesional.”

Olsi Jazexhi, pedagog i një universiteti shqiptar, ishte i pari skeptik në lidhje me mbulimin e mediave perëndimore për burgosjet masive dhe raportet e torturave dhe ekzekutimeve në kampe.

Ai ishte i ftuar nga autoritetet kineze në gusht të këtij vitit për të parë për herë të parë atë që po ndodhte në Xinjiang dhe pasi vizitoi kampet ndërroi mendje.

Pas kthimit të tij në Evropë, Jazexhi tha për Radion Azia e Lirë se “shkova në Kinë me qëllimin e mirë për të kundërshtuar raportimet që dëgjojmë nga Perëndimi, por ajo që pashë ishte vërtet e tmerrshme.”

Qeveria po zbatonte një politikë për të ndëshkuar ujgurët vetëm nga fakti thjesht i të qenurit ujgurë, tha ai. Jazexhi kishte pritur të shihte bomba vetëvrasës dhe terroristë, por gjeti vetëm njerëz të pafajshëm.

“Fillova të kuptoj që Kina i ndërtoi këto qendra për të sinicizuar ujgurët. Nëse ata duan të dalin nga kampet e internimit, kushti është që ata të heqin dorë nga identiteti i tyre ujgur, Zoti, besimi i tyre në Islam, gjuha e tyre ujgure, dhe përkundrazi gjithmonë të flasin gjuhën mandarine dhe të pranojnë epërsinë e Partisë Komuniste”, tha Jazexhi në intervistën për RFA.

Ky mendim ka bërë jehonë tek mërgimtarët në Rissne, megjithëse shumë prej tyre thonë se është bërë gati e pamundur të kontaktosh të afërmit e tyre përsëri në Xinjiang.

“Ata janë të tmerruar kur i thërrasim ata, dhe pastaj të ndryshojmë numrat e tyre të telefonit,” tha Budishahan Wittig, një tjetër mërgimtar ujgur në Suedi. “Tani ne e dimë se ata mund të dënohen me dhjetë vjet burg sepse thjesht na flasin.”

Arsyeja pse ka kaq shumë ujgurë në Suedi është për shkak të politikave të saj liberale të refugjatëve. Ekzistojnë bashkësi të tjera ujgure jashtë Kinës, veçanërisht në Turqi që kanë lidhje etnike, por atje nuk janë aq të lirë të jenë aktivë politik siç janë në Suedi, ku ata mund të takohen, dalin në media dhe të flasin lirshëm për situatën në atdheun e tyre.

Megjithëse ujgurët në Suedi nuk kanë dëshirë të kritikojnë vëllezërit e tyre fetarë në botën myslimane, është e qartë se ata ndihen të zhgënjyer nga mungesa e reagimit nga vendet udhëheqëse myslimane.

Në Pakistan, Bangladesh, Iran dhe botën Arabe, ka protesta të shpeshta kundër trajtimit të Izraelit ndaj palestinezëve, politikave të Indisë në Kashmir, përndjekjes së Rohingya myslimane në Mianmar dhe madje edhe gjendjen e rëndë të komuniteteve muslimane në Tajlandën e Jugut dhe Filipinet.

(FILES) In this file photo taken on May 31, 2019 Uighur men are seen leaving a mosque after prayers in Hotan in China’s northwest Xinjiang region. – The World Bank said August 29, 2019 it is again reviewing a loan to China to provide vocational education to the Muslim Uighur minority, but has “no indication” the funds were used for anything other than schooling. China’s treatment of the Uighurs — a mostly Muslim, Turkic-speaking minority concentrated in the country’s tightly-controlled northwestern Xinjiang region — has come under growing scrutiny. (Photo by Greg Baker / AFP)

Por pak, nëse ka, janë mbledhur për ujgurët dhe situatën e tyre të keqe në Xinjiang.

Në një deklaratë të çuditshme, Kryeministri i Malajzisë Mahathir Mohamad tha në një intervistë për mediat turke në korrik se dënimi i Kinës për trajtimin e saj ndaj muslimanëve ujgur “nuk do të arrijë asgjë”, një shprehje që tërhoqi kritikat nga grupet e të drejtave. “Ne bëjmë atë që mundemi. Ne nuk trokasim kokat tona në një mur guri thjesht sepse është atje, “tha ai.

Edhe SH.B.A është paralajmëruar nga Pekini të mos flasë për ujgurët. Më 30 tetor, Ambasadori i Kinës në KB Zhang Jun “i dha një vërejtje paralajmëruese mbi bisedimet tregtare me Uashingtonin pasi SH.B.A. u bashkua me 22 vende të tjera në KB në kritikimin e Pekinit për ndalimin e ujgurëve etnikë dhe muslimanëve të tjerë,” raportoi Reuters.

Sipas burimeve të sigurisë në Stokholm, ambasada kineze atje mban në vëmendje të vazhdueshme është vigjilente në aktivitetet e ujgurëve në Rissne, e cila është e kufizuar vetëm në çështjet kulturore dhe avokatinë.

Agjentët e ambasadës kineze, thonë burimet e sigurisë, me sa duket kanë kufizuar aktivitetet e tyre në kryerjen e mbikëqyrjes.

Por ndërsa represioni vazhdon në atdheun e tyre të Xinjiang, kultura ujgure po mbështetet në një periferi të Stokholmit me blloqe apartamentesh me pamje të ngjashme, dhe ku shumica e banorëve janë migrantë dhe refugjatë nga vendet e tjera. Kjo është liria e shprehjes, që një pjesë e madhe ujgure nuk i gëzon në Kinë.

“Partia Komuniste Kineze ka të njëjtin mentalitet si Shteti Islamik,” tha Budishahan Witig, duke hedhur poshtë portretizimin e shpeshtë të ujgurëve të Pekinit si ekstremistë dhe terroristë. “CCP si dhe IS refuzojnë diversitetin, duan të shtypin të gjithë kundërshtuesit ndaj sundimit të tyre dhe besojnë se ata, dhe vetëm ata, janë mbrojtës të së vërtetës”./gazetaimpakt/asiatimes

NDANI KËTË POSTIM

Mund tju interesojne