Islami në trevat tona erdhi nëpërmjet dy rrugëve: tregëtare dhe ushtarake. Shenjat e para të mbërritjes së islamit jepen me shfaqjen e sektit ismailit gjatë mbretërimit të Fatimidëve dhe Abasidëve. Mendohet që një degëzim i tyre të ketë ardhur në Ballkan dhe të jetë stacionuar në ato toka në të cilat sot ndodhet shteti i Hungarisë. Sidoqoftë, në trevat tona shenja më të qarta shfaqen me ngritjen e dinastisë selxhuke e më tej Shtetit të Lartë Osman. Megjithatë, islami nuk u pranua masivisht deri në shekullin e 18. Arsyeja e pranimit të islamit në masë është mollë sherri, jo vetëm midis atyre pak studiuesve që kemi por debat tepër i fortë edhe midis rinisë së paedukuar mirë. Edhe pse debatet rreth kontekstit historik janë gjithmonë të vyera për të kuptuar më shumë mbi identitetin kombëtar që tentojmë të formojmë, gjykimi im është se sido që islami të ketë hyrë në zemrat e shqiptarëve, apo për ata që pretendojnë se u konvertuan me dhunë – në shtëpiat e tyre- jo vetëm që sot askush nuk na e ka vendosur jataganin në qafë për të na vrarë, por përkundrazi; Islami është baza me të cilën ne ndërtojmë jetën tonë dhe ndërveprojmë me njerëzit. Për më tepër, historia e Shqipërisë është e pasur me figura muslimane ku si inspirim kanë patur religjionin e tyre për të krijuar, kompozuar, për të shkruar dhe pse jo edhe për të ngritur krye mbi sundimin osman apo për të krijuar shtetin e tyre. Dhe në mos qoftë argument islami si shtysë për formimin e shtetit shqiptar, ja tek u krijua, një shekull më vonë, një shtet i ri si Kosova, ku islami luajti absolutisht rolin kryesor identitar në Dardani për të shpëtuar kosovarët nga sundimi dhe asimilimi serb.
Ndërveprimi i muslimanëve shqiptarë me shoqërinë jomuslimane në të shumtën e rasteve ka qenë paqësor dhe duhet të jetë paqësor ashtu si kur’ani famëlartë dhe i dërguari i Zotit na porosisin. Madje duke gjykuar historinë aparteidale të europianëve, kuptojmë se islami është ndër të vetmet religjione i cili na mëson si të sillemi me ata të cilët nuk jemi në luftë dhe anasjelltas. Ai na urdhëron të thërrasim në të mirë, dhe të ndalojmë të keqen me aq sa kemi mundësi. Kuptimi i së mirës dhe së keqes është nyja fondamentale nga burojnë përplasjet e forta të cilat u përmendën më sipër. Që nga ky parim i urdhërimit për mirë dhe ndalimit të së keqes çdo musliman e ka të qartë se nuk mund të jetë murg i mbyllur në manastiret e ndërtuara majë maleve, e as kafshë që vetëm ha dhe ushqehet apo kryen funksionet e tij jetike. Nga ky parim, muslimani është pjesë e shoqërisë dhe pa as më të voglin diskutim pjesë e çdo aktiviteti apo ndodhie që e rrethon teksa ndërvepron me njerëzit rreth e qark. Kjo e bën atë automatikisht një gjallesë politike sipas përkufizimit aristotelian të tij (politiko zoo). Edhe përtej filozofisë greke, duke gjykuar nga jeta e profetit Muhamed, katër kalifëve të drejtë që erdhën pas tij por edhe nga historia që buroi më pas, kuptojmë fare qartë se islami nga politika është i pandashëm.
Fatkeqësisht, duke qenë se ne si besimtarë e çmojmë pleqësinë dhe trashëgiminë tonë, llojet e organizimit politik që shohim me kokën pas nga historia, edhe pse me shtet-kombet nuk ka asnjë vështirësi, kanë problemin e përshtatjes me një shtet laik të modelit të ashpër së laicite-së franceze. Shqipëria pati dhe një pushim prej pesë dekadash nga sistemi komunist – terrori i kuq hoxhist – ku shteti nuk kishte më nevojë për termin laicite, pasi u deklarua shteti i parë ateist në botë. Konstrukti ynë fillon me rrëzimin e terrorit të kuq dhe ardhjen e pluralizmit politik në vitet ’90.
Muslimanët përbëjnë rreth gjashtëdhjetë përqind të shoqërisë shqiptare sot për të mos thënë se gjatë viteve ’90 ishin një numër edhe më i madh. Projektet dhe fondet e huaja që erdhën nga Turqia, Arabia Saudite, Irani, Egjipti etj rijetësuan edhe një herë shpirtrat e besimtarëve shqiptarë të cilët islamin e kishin vetëm si një kujtim të bukur nga ndonjë gjysh i internuar ose i pushkatuar. Islami në Shqipëri filloi të prodhonte literaturë, të prodhonte intelektualë, shkrimtarë, artistë dhe zanatçinj shumë të mirë. Asnjë sferë e jetës nuk mbeti pa u prekur nga ky frymëzim dhe rigjallërim përveçse një: nuk mundën shqiptarët e pas ’90 të krijonin një model të një figure politike me identitet islam, edhe pse sigurisht shumë prej muslimanëve ishin dhe janë tepër aktiv në politikë.
Ky aktivitet dhe zell, qoftë dhe duke u nisur nga parimi kur’anor i urdhërimit për mirë dhe ndalimit të së keqes nuk u kanalizuar kurrë në rregullat e lojës së sistemit aktual. Kjo çuditërisht ka të bëjë vetëm me Shqipërinë, pasi në vende si Maqedonia apo Kosova një qytetar aktiv në politikë me identitet islam nuk është fenomen i rrallë. Ja tek indirekt kuptojmë dhe sa përbashkues është elemeti i islamit me vendet ku banonjë shqiptarë ndaj çdo rreziku që mund të kanoset, nga kalemi apo nga shpata.
Burrat dhe gratë shqiptare të besimit islam, ndryshe nga shqiptarët jashtë kufirit tonë zgjodhën me ose pa dashje të integroheshin në një formë tjetër në shoqëri, duke iu bashkuar të majtës dhe të djathtës, respektivisht PS dhe PD. Disa zgjodhën t’i qëndronin larg, zakonisht ata që kishin merak për pjesën shpirtërore të fesë, dhe një pjesë e vogël totalisht e papërfillshme në raport me pjesën tjetër – e dhimbshme por plotësisht e pranueshme – zgjodhën edhe botën e krimit. Integrimi në këtë formë në politikë ka disa shkaqe: Përveç emigrimit masiv të shqiptarëve të cilët iu drejtuan botës perëndimore për një jetë më të mirë, përveç faktorëve ndërkombëtarë të cilët në vitet 2000 nuk ndanin dot islamin nga terrorizmi, apo fenomene të lobimit të krishtërimit politik, shkak ishte dhe mungesa e një modeli në një shtet laik i formës parlamentare ku një e majtë dhe një e djathtë përplasen, ndonjëherë edhe për hiçmosgjë. Për ironinë tonë, kalifi i fundit legjitim i islamit ishte sulltan Abdulhamidi, Zoti e mëshiroftë dhe ia ndriçoftë shpirtin në jetën e amshuar, i cili e kishte shpërbërë parlamentin pasi nuk merrte dot asnjë vendim me të. Ky handikap, lidhur dhe me zhvillimet globale të shekullit të ri, prodhoi një islamofobi dhe urrejtje të pajustifikuar për këdo që identifikohej si besimtar musliman.
Por ku qëndrojnë muslimanët midis një të majte dhe një të djathte që kacafyten?
Kjo pyetje jo vetëm hap implikime teologjike, por shkakton debat jo vetëm brëndafetar por edhe ndërfetar. Muslimanët sot janë të disa modeleve politike: Modeli i së majtës liberale, kryesisht në vendet perëndimore; modeli i së djathtës konservatore si rasti i Turqisë, inaktiv dhe inegzistent në politikë ose të nënshtruar nga principata dhe feudalë që vinë nga linja endacake, këmbëzbathur të pasuruar vetëm një shekull më parë.
E majta liberale është tepër e përshtatshme për muslimanët në perëndim pasi ajo sfidon status quon-ë vazhdimisht. Muslimanët janë në kushtet e një komuniteti, të një pakice që ende lufton për të drejta të cilat nuk i ka patur ndonjëherë më parë. Si pasojë e kësaj, ata janë të detyruar të bëjnë kompromis me komunitete të cilat çajnë në politikë me axhenda që qartësisht kundërshtojnë tekstin.
E djathta për muslimanët është formëzuar në vendet nga ku ata trashëgojnë historinë, kulturën, artin dhe traditën e prindërve të tyre, të gjitha këto pjesë e identitetit dhe jo të importuara nga jashtë. Shembulli më i qartë i saj është Turqia, ku R.T Erdogan për mbi 16 vite është ende në pushtet dhe pasuesit e tij politik kanë po aq kapacitet të qeverisin sa ai. Në këtë rast, muslimanët edhe pse nuk gëzojnë të drejtat historike që kanë patur, gëzojnë të qenurit të ditur mbi ato të drejta që u burojnë nga tradita.
Por e majta dhe e djathta kanë dy probleme për botën muslimane dhe jo vetëm: Si koncepte janë prodhim i një historie europiane, ku muslimanët nuk ishin pjesë aspak. Problemi tjetër është transformimi i demokracisë nga një pushtet i numrave, në pushtetin e grupit më popullor të interesit (ose grupeve në koalicion pa asnjë bindje të përbashkët). Rrjedhimisht, e majta dhe e djathta nuk kanë më kuptimin klasik edhe pse njerëzit ende mendojnë me të majtën e me të djathtën si krah politik. Kur i referohen grupeve të ndryshme të interesit u drejtohen me “të majtët e qendrës”, “të djathtët e largët”, “të majtë radikalë” etj. Ky lloj mendimi dydimensional sikur po vështron një vizore ose boshtin numerik me numra pozitiv e negativ, në gjykimin tim mbahet gjallë vetëm nga një element: Demokracia si sistem politik.
Në rastin e Shqipërisë, duke qenë se vendi ynë i ka kthyer sytë nga një formë demokratike e qeverisjes, me pavarësi institucionesh në teori (republikë), me pluralizëm politik, muslimanët janë të integruar disa majtas e disa djathtas, përveç atyre që për shkak të implikimeve konservatore religjioze nuk marrin pjesë aspak askund. Qëllimet e kësaj të fundit sidoqofshin, nuk i gjykojmë. Pushtetin në këtë formë demokracie, ku çdo individ voton, jo majtas e as djathtas, por grupin e interesit që i jep (ose premton) atij atë që kërkon, e marrin ata që më mirë dinë të luajnë me emocionet e njerëzve. Prandaj dhe populizmi sot, është tepër i përhapur. Kjo kërkon njohuri më të thella dhe të përditësuara në shkenca politike, diçka që unë nuk e zotëroj aktualisht.
Mirëpo “loja” e një demokracie të kësaj forme, poqi kushtet e nevojshme dhe të mjaftueshme që dhe muslimanët të kishin zë në politikë. Shembull për këtë do të marrim pranverën e famshme arabe, një ndodhi historike për rrëzimin e qeverive kukulla të mbetura aty si peshku pa ujë nga tutela e kolonizimit të Lindjes së Mesme nga fuqitë e mëdha. Ne habitemi se muslimanët nuk janë në pushtet në Shqipërinë tonë, me një përqindje prej gjashtëdhjetë, por nuk do e besonim kurrë se në botën arabe muslimanët nuk kishin pushtet edhe pse ishin mbi tetëdhjetë përqind e popullsisë. Shembujt nuk janë të paktë: Tunizia kur i hapi rrugën demokracisë, lëvizja selefiste fitoi njëzetë përqind të votave. Egjipti, ku vllazëria myslimane, edhe pse jo totalisht e aftë për të qeverisur, fitoi me mbi pesëdhjetë e katër përqind të votave. Madje dhe rripi i Gazës, sapo i hapi rrugën demokracisë, Hamas fitoi me një rekord votash, ku edhe pse palestinezët e krishterë nuk e simpatizonin për shkak të bindjeve fetare, absolutisht admironin qëndrimin e muslimanëve ndaj terrorit konstant të Ariel Sharon dhe Beniamin Netanjahu nga krahu i Izraelit. E sigurisht, nuk duhet harruar Turqia, një vend demokratik ku e majta dhe e djathta ngjasojnë tepër me të majtën e të djathtën e revolucionit francez. Turqia është një nga vendet e pakëta me shumicë muslimane që mban zgjedhje (relativisht) shembullore krahasuar me rajonin dhe ndoshta edhe kontinentin. Por nga Turqia nuk mësojmë vetëm kaq. Turqia ka arritur suksesshëm të prodhojë dhe muslimanin elitar të një shoqërie me shumicë muslimane.
A mund ta besonte ndokush se një grup gjigand interesi si islami, i cili reklamohet nga media si anti-vlerë dhe kundër parimeve themelore të demokracisë, performon më mirë në demokraci? Kjo është një nga surprizat e modernizmit do të thoja.
Shqipëria ka fatin e mirë momentalisht që nuk ka rënë plotësisht në kthetrat e diktaturës edhe pse një diktaturë absolute e informacionit ka filluar të formohet. Muslimanët shqiptarë sot gabohen rëndë nëse mendojnë se kundër tyre qëndron demokracia. Kjo është një përrallë me gogol e krijuar dhe e besuar nga shumë muslimane të kompleksuar nga identiteti i tyre. Demokracia është aktualisht një nga gurët e vetëm të shahut krah nesh. Çfarë kemi kundër janë mediat gjobëvënëse të cilat në mungesë të një grupi interesi abuzojnë duke shfaqur islamofobi dhe duke promovuar disa elita që shtynë axhendat e tyre kundër islamit me median si vegël. Elitat e botës shqiptare janë të përzjera lidhur me muslimanët, por islami nuk është axhendë e tyre gjithsesi. E ne duhet të bëjmë çmos në prodhimin e figurave elitare për shoqërinë shqiptare. Shteti shqiptar nuk është kundra nesh e as kundër islamit. Sigurisht që ka ligje që nuk na konvenojnë me forma të ndryshe të jetës tonë si komunitet, dhe këtu nuk po i referohem poligamisë por sistemit bankar me kredi me interes apo bankave të investimit ku ne të zhvillojmë ekonominë tonë si na ka urdhëruar i madhi Zot.
Fuqia e muslimanëve nuk buron porsi shumë grupe të tjera, pra nga urrejtja për ta, por përkundrazi; ajo buron nga dashuria për Zotin, profetin Muhamed dhe për njëri-tjetrin. Çdo grup i marxhinalizuar dhe i stigmatizuar ja ka dalë të bëhet i pushtetshëm nga viktimizimi, me ose pa qëllim. Për muslimanët kjo nuk funksionon! Sa më shumë të viktimizohen aq edhe më qesharak bëhen. Prandaj të qenurit midis udhëkryqit të së majtës e së djathtës në demokracinë moderne jo vetëm që nuk penalizon askënd, por përveç benefiteve si falja e namazit dhe adhurimit të Zotit lirisht, na krijon kushtet e mjaftueshme për të qenë sa më aktiv në shoqërinë shqiptare, të ndihmojmë muslimanët dhe jomuslimanët, të bashkëjetojmë paqësisht me ta, por jo pa çuar amanetin e profetit Muhamed dhe fjalën e Zotit atje ku duhet.
Pak histori bonus:
Kur është zgjedhur Uthman Ibn Afan si prijës i muslimanëve, këshilli që u mblodh për të diskutuar për të ishte një grup burrash e grash e këta të fundit ishin përzgjedhur nga njerëzit e qytetit si njerëz të besuar. Përveç aktivitetit të grave që sipas historianëve është i dukshëm, a nuk është kjo një formë demokracie?
Pa e egzagjeruar pak më tepër tek kjo e fundit, kalifi nuk ndrrohej ç’do 4 vite.
Esselamu alejkum./mexhlisi
