‘Si nëper filma’: Prova të reja ne Xinjiang që Kina zhvillon falje dhe skena ne rruge për te genjyer te huajt

Nga: Nathan VanderKlippe

Në tetorin e kaluar, tetë zyrtarë lokalë hynë në shtëpinë e Zumuret Dawut në Urumqi, kryeqyteti rajonal i Xinjiangut të Kinës veriperëndimore. Ata erdhën për t’i kërkuar babait të saj të moshuar të falet ne xhami, duke i thene qe nese e ben kete ai do të paguhej.

Zyrtaret komuniste i thanë, “Do t’ju japim 20 renminbi për çdo herë që luteni,” kujton Znj Dawut në intervistë. “Do të duhet të lutesh pesë herë nesër. Kështu që ne do t’ju japim 100 renminbi”, rreth 18,50 dollarë.

Babai i saj 79-vjeçar ishte në mëdyshje. Ai kishte kohë që kishte ndaluar të frekuentonte xhaminë lokale nga frika se autoritetet do ta shihnin besimin e tij Islam si shenjë radikalizimi dhe mund ta dergonin në qendër c’indoktrinimi, siç ka bërë qeveria me qindra mijëra muslimanë në rajon. Xhamia konsiderohej e mbyllur.

Por zyrtarët dhe policia i thanë që në Urumqi kishin ardhur disa personalitete nga e gjithë bota dhe qeveria donte që vizitorët të shikonin njerëz që luten ne xhami.

Qeveria organizoi një shfaqje, tha znj. Dawut, për të krijuar iluzionin e një shoqërie të lirë dhe të hapur, pjesë e një fushate për t’u treguar vizitorëve të orkestruar skena të njerëzve që falen ne paqe ne xhami.

Për të shuar ankthin ndërkombëtar për shtypjen e muslimaneve ne Xinjiang, një nga pasuritë më të rëndësishme të Kinës kanë qenë besnikët e qeverisë që manaxhojne qendrat e indoktrinimit dhe sipas shumë personave të intervistuar nga The Globe dhe Mail kanë realizuar skena të menaxhuara ku këmbësorë, shitës rrugësh dhe shoferë, oficerë policie, mësues, pensionistë, etj luajne role sikur jeta ne Xinjiang eshte paqesore.

Zonja Dawut vëzhgonte ndërkohe që zyrtarët i mësonin babait të saj, një ish-punëtor në Zyrën e Industrisë Metalike, çfarë të thoshte nëse i bëheshin pyetje. Ai do të duhej te përgjigjej, “Ne nuk ndalohemi të lutemi” ose “Ne nuk jemi të ndaluar të hyjmë në xhami”.

Vjeshta e kaluar shënoi një moment të rëndësishëm për fushatën antik radikalizuese të Kinës në Xinjiang, e cila është zonë e një popullsie të madhe myslimane të ujgurëve, kazakëve, muslimaneve hui dhe të tjerë. Më herët, zyrtarët kinezë mohonin raportet se ata kishin ndërtuar një rrjet me burgje – qendra riedukimi për te c’indoktrinuar muslimanët me dhune.

Por më 16 tetor 2018, agjensia e lajmeve shtetërore Xinhua e Kinës publikoi një intervistë të gjatë me Shohrat Zakir, kryetarin e qeverisë së rajonit autonom ujgur te Xinjiangut. Ai tha se qeveria kineze, e ballafaquar me “rrethana të ndërlikuara dhe të rënda, si dhe me dëshirën e ngutshme të popullit per te luftuar terrorizmin”, kishte krijuar një “program arsimi dhe formimi profesional, sipas ligjit”, i krijuar për të “rrezuar shkaqet që gjenerojne terrorizmin dhe ekstremizmin fetar dhe ndaluar aktivitetet e dhunshme terroriste. ”

Qysh prej asaj interviste, Kina filloi një proces të gjatë për t’iu kundërvënë kritikëve që kanë cilesuar qendrat e indoktrinimit të Xinjiangut si “kampe përqendrimi”, ku Kina sulmon besimin fetar dhe identitetit etnik e kulturor te muslimaneve duke i trushpelare qe te besojne ne ideologjinë e Partisë Komuniste dhe te brohorasin per presidentin kinez Xi Jinping. Më shumë se një milion njerëz janë vendosur në qendra të tilla sipas raporteve të qeverisë amerikane.

Zakir i ka cilesuar qendrat si “shkolla profesionale” që ofrojne mësime falas në gjuhën kineze dhe aftësim profesional që “do t’i ndihmoje kursantët të gjejnë punë.” Por ky ishte vetem fillimi. Në muajt që pasuan, zyrtarët lokalë kanë derguar grupe të shumta në Xinjiang; gazetarë dhe diplomatë nga dhjetëra vende, si dhe zyrtarë kinezë të punëve të jashtme qe të shohin vetë ‘luften e Kines kunder terrorizmit’.

Ajo që shpaloset kur vizitorët arrijnë është “si një film”, tha një grua ujgure nga qyteti i Ghulxhase, qytet qe në kinezce therriteti Yili dhe gjendet ne një qytet afër kufirit me Kazakistanin. Gruaja qe jeton në Evropë, por qe Globe nuk e publikon emrin e saj nga shqetësimi se autoritetet kineze do i hakmerren ndaj familjes së saj qe eshte ende në Xinjiang.

Ajo na tregoi sesi kinezet instruktonin nje mikun e saj, te cilit i kerkohej qe te mësonte përmendësh 50 pyetje dhe përgjigje. Mikesha, një mësuese e gjuhës kineze, i ishte kërkuar qe “të sillej si një civil dhe te ecte në rrugë” për ta pare nje grup te huajsh qe do vizitonin qytetin.

Mësuesja e instruktonte qe nese vizitoret e huaj do e pyesinin se ku ndodhen kampet e indoktrinimin dhe aftësimit profesional ajo do te duhet te thoshte: “Nuk e di vendndodhjen”.

Një përgjigje tjetër qe ajo do duhej te jepte ishte: “Ju do të thoni që nuk ka kampe por vetëm një shkollë ku qeveria ofron kurse per aftësim profesional,” kujton gruaja.

Shoku i saj ishte i irrituar sepse ajo detyrohej të mësonte përmendësh përgjigjet që i konsideronte të pavërteta, rrefen gruaja.

Dhe mësuesi nuk ishte i vetmi që e përgatiste për vizitën. Miqtë e gruas në forcat e policisë lokale bëne prova gjithashtu. Ata visheshin si civilë dhe përgatiteshin të drejtonin autobusë dhe taksi dhe të blinin dhe shisnin perime nga shitësit në rrugë. Nëse një vizitor i huaj do te vinte, rruga do të duhej te dukej normale.

Shokët e policisë përshkruan skena të ngjashme me zonjën Dawut. “Ata emëruan njerëz që të dilnin në rrugë dhe të pretendonin se ishin shitës të perimeve, pronarë të dyqaneve ose shoferëve të autobusëve. Këta janë të gjithë personazhet që ata i rregulluan, ”tha ajo. Edhe oficerët e policisë pretenduan “të ishin çifte në pazar”.

Zonja Dawut u largua nga Kina në janar dhe tani është në Shtetet e Bashkuara. Muajin e kaluar, ajo dëshmoi pranë Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara për kohën e saj në një qendër riedukimi, ku siç tregon, ajo eshte dhunuar dhe keqtrajtuar. Deshmia e saj është dhene edhe para një nënkomiteti të Komitetit të Marrëdhënieve me Jashtë të Senatit të Sh.B.A. Autoritetet kineze e refuzojne rrefimin e saj dhe kane botuar një video nga vëllai i saj i cili mohon që ajo ka qene ne kamp perqendrimi. Zonja Dawut beson se vellai i saj eshte kërcenuar.

Për të mbështetur llogarinë e saj ndaj gazetes Globe, ajo ka dhene emrat e dy oficerëve të policisë që vizituan babanë e saj për ta porositur që të shkonte në xhami për t’u lutur. Gazeta mori ne në telefon një stacion policor  në Urumqi dhe konfirmoi se burrat me ata emra punonin atje, por një oficer më i lartë e refuzoi kete.

Një rrëfim tjetër i një skenari të tillë vjen nga një perëndimor i cili ka jetuar në Urumqi dhe kujton oficerët e policisë lokale që janë urdheruar te behen shofere taksishe gjatë konferencave që sollën në një numër të madh të huajsh. Perëndimori nuk pranoi identifikohet nga The Globe për të shmangur rrezikimin e miqve të tij në Xinjiang.

Dhjetorin e kaluar, shërbimi Ujghur i Radios Azia e Lirë raportoi se një biznesmen nga Ghulxha kishte treguar se cfare ndodhi ne qytetin e tij kur do vinte “një delegacion i huaj”. Ai tregon sesi zyrtarët kishin urdheruar njerezit sesi dhe “çfarë të thonë”. Ata që nuk donin të zbatonin urdherat, ishin kercenuar se do të kishin “tre breza të familjes së tyre qe do perndiqeshin”.

Një ish-punonjës i medias kineze i tha Globit se nuk ishte e rrallë për autoritetet lokale të propagandës të organizonin punonjësit e qeverisë qe të veprojne si civilë në ngjarje të rëndësishme. Personi qe u pyet nga Gazeta The Globe, pas kesaj ishte marre ne pyetje nga policia e cila i tha qe ja kishin regjistruar biseden telefonike.

Përpjekjet e Pekinit në Xinjiang, jo gjithmonë kanë arritur të bindin të tjerët se qellimi i qendrave te riedukimit eshte i ngjashem me shkollat profesionale. Gazetari shqiptaro-kanadez Olsi Jazexhi udhëtoi për në Xinjiang në gusht në një udhëtim ku të gjitha shpenzimet iu mbuluan nga autoritetet kineze. Një kritik i zëshëm i Sh.B.A.-se, ai priste të pajtohej me rrefimin e Kinës për trajtimin e saj ndaj muslimanëve. Ai besonte se në Xinjiang autoritetet vendase thonin të vërtetën.

“Ata duan t’i japin botës përshtypjen se njerëzit këtu janë të ushqyer mirë, janë të lumtur me qeverinë komuniste dhe këndojnë e vallëzojnë dhe të gjithë jane vëllezër dhe motra,” tha ai. Por shume shpejt kuptova qe zyrtarët kineze “po luanin me ne. Ata donin që ne t’i tregonim botës një histori të rreme, ” thote ai.” Çdo gjë ishte nje skenar”.

Ai e kuptoi kete kur pyeti të arrestuarit ujgure: “A besoni akoma në Allahun?” Përgjigja ishte se ata tanime refuzonin Islamin në favor të besimit në shkencë dhe Partinë Komuniste. “Kjo më tronditi shumë,” rrefen Z. Jazexhi. “Pashë nga sytë e tyre që ata ishin të tmerruar dhe të frikësuar. Ata i shikonin mësuesit e tyre kinezë vazhdimisht për udhëzime dhe të kontrollonin nëse përgjigjet e tyre ishin të sakta.

“Me këto kampe, ajo që ata janë duke bërë është se ata po përpiqen të realizojne me forcë dhe shumë shpejt asimilimin e ujgurëve në han kinez ”.

Të tjerët kanë arritur në përfundime të ndryshme. Në mars, Këshilli i Ministrave të Jashtëm të Organizatës se Bashkëpunimit Islamik, pas një vizite në Kinë, miratoi një rezolutë që “lavdëron përpjekjet e Republikës Popullore të Kinës për perkujdesjen për qytetarët e saj muslimanë.”

Kadambini Sharma, një korrespodente e punëve të jashtme për NDTV të Indisë, ishte në të njëjtin udhëtim me Z. Jazexhi. Ajo u trondit nga investimi financiar shtetëror të cilin dëshmoi në Xinjiang, pjesë e një fushate e cila po shkaterron te gjithe reliket kulturore te Xinjiangut.

Në një intervistë znj Sharma thote “po behen ndërtime të reja, shtëpi. Po behet nje ndryshim total per te ndryshuar historine e zones”.

Ajo thotë, “fëmijët që janë në qendrat e riedukimit të habisin kur thonë se nuk besojnë më në fe. Kjo është diçka që unë e shoh shumë interesante. ”

Megjithatë, ajo pyeti: A do t’a vazhdojnë refuzimin e fesë “edhe kur ata të kenë lënë qendrat e formimit profesional?”

Mediat kineze kanë raportuar komente të tjera të favorshme nga delegacionet që i kanë vizituar. Në janar, një diplomat kazak i tha Xinhua, e cila parafrazoi komentet e tij, se “qeveritë kineze dhe qeveritë rajonale në Xinjiang kanë krijuar kushte të mira për praktikantët, dhe ata kanë ushqim të pasur, si dhe kohë për sporte.

“Qendrat e arsimit dhe aftësimit profesional në Xinjiang nuk janë “kampe përqendrimi”, siç përshkruhet nga disa media perëndimore, por shkolla për ti ndihmuar ata që janë ndikuar nga mendimet ekstreme për të eleminuar mendimet e dëmshme dhe të mësojnë aftësi profesionale”, tha gjatë një vizite në gusht Leela Mani Paudyal, ambasadori i Nepalit në Kinë. “Studentët që pashë janë të lumtur. Ata mësojnë jo vetëm ligje dhe rregulla, standardet kineze, por edhe aftësi profesionale, të cilat besoj se do t’u japin atyre përparësi për t’u përshtatur në shoqëri pas diplomimit”.

Autoritetet e Xinjiang filluan të ndalojnë një numër të madh të muslimanëve në 2017, duke i vendosur disa në ambiente të ngjashme me burgun të rrethuar me mure të larta dhe tela. Kushtet ishin aq të ashpra sa disa prej tyre u përpoqën të vetëvriteshin, sipas rrëfimeve nga ish të arrestuarit.

Por për disa kohë ndërmjet tetorit dhe dhjetorit të vitit të kaluar, gardhet dhe teli u zhdukën nga Qendra e Edukimit Profesional Kashgar, një nga veprimet që u mirëprit nga delegacione të shumta. Ajo që vizitorët e njëpasnjëshëm shohin shpesh është çuditërisht e ngjashme. Videoja e publikuar nga “The Globe” tregon se, që nga janari, delegacione të shumta të korrespondentëve të huaj, përfshirë Z. Jazexhi, janë pritur në të njëjtën dhomë me të njëjtin mësues dhe ajo që duket se është një nga të arrestuarit, të veshur me një veshje dalluese prej balerini.

Një tjetër strukturë, Qendra e Trajnimit Profesional të Qarkut Wensu, është relativisht e re, me pamjet satelitore që tregojnë se ndërtimi ka përfunduar në gusht ose shtator të vitit 2018, sipas një analize të kryer për “The Globe” nga Instituti Australian Strategjik. Studiuesit në institutit kanë identifikuar katër vende në Wensu që ata besojnë se përdoren për indoktrinim dhe stërvitje. Ai i vizituar nga gazetarët, duke përfshirë edhe z. Jazexhi në gusht, n` pamje duket se është më e vogël dhe më pak institucionale.

Një zyrtar i Xinjiang i tha z. Jazexhi se rreth 500,000 njerëz janë vendosur në 68 kampe internimi, një figurë zyrtare kineze nuk e kanë bërë publike më parë (Globe verifikoi llogarinë e tij me një gazetar tjetër që ishte në udhëtim). Por ai nuk është i sigurt nese numri është i besueshëm.

Në Urumqi, ndërkohë, një studiues perëndimor fotografoi policinë duke larguar valltarët ujgurë pas një shfaqje në Grand Bazaar, një nga atraksionet qendrore turistike të rajonit, edhe pse autoritetet e kanë përdorur vallëzimin si një demonstrim i kënaqësisë dhe unitetit në rajon.

“Futja në makina policie pa targa nuk është ajo që bëjnë grupet e vallëzimit,” tha Hanna Burdorf, një student i doktoratës në Universitetin e Newcastle, i cili studion arsimimin e gjuhës për fëmijët Uyghur në Xinjiang. Ajo shpërndau fotot e saj me “The Globe”.

“Sipas mendimit tim, kjo do të thotë që këta kërcimtarë po kontrollohen nga qeveria,” tha ajo.

Zonja Burdorf ka qenë tre herë në Xinjiang në 18 muajt e fundit, hera e fundit ishte në fund të kësaj vere. Ajo që gjeti në udhëtimin e saj më të fundit është se prania e sigurisë së lartë në të gjithë rajonin kishte rënë ndjeshëm nga pikëpamja. Në Urumqi, automjetet e blinduara të policisë nuk patrullojnë më rrugëve me një ritëm në këmbë, sirena duke u ndezur. Kontrollet e sigurisë ishin dukshëm më pak të rrepta.

Dukej sikur “një lloj normaliteti ishte kthyer në Urumqi”, shkruante ajo në një artikull për përvojën.

Në Kashgar, kamerat sigurisë janë hequr nga brenda xhamisë Id Kah, më e madhja në Kinë, pasi ajo është shndërruar në një atraksion turistik. Konturet e ashpra të një vëzhgimi mbikëqyrës nuk mund të jenë më të nevojshme, tha znj. Burdof, sepse presioni i viteve të kaluara ka lënë një frikë të vazhdueshme që “ka depërtuar në mendjet e njerëzve aq thellë sa që funksionon si një mjet kontrolli edhe me mjete më pak të dukshme të mbikqyrjes. ”Një shofer taksie tha që ai do të ishte“ në telashe të mëdha ”nëse do të mbante një monedhë nga një vend arab që ajo i dha atij aksidentalisht.

“Në këtë shfaqje të drejtuar nga Kina, Xinjiang sapo ka kaluar në një skenë më të bukur”, ka shkruar ajo./Gazetaimpakt/theglobeandmail/

 

NDANI KËTË POSTIM

Mund tju interesojne