Nga: Hayrettin Karaman
Kujtimet e Presidentit të Turkistanit Lindor Alihan Tore, “Turkistan Kaygısı” e shqipëruar si “Shqetësimi i Turkistanit”, është një libër nga i cili duhet të nxjerrim shumë mësime.
Turkistani Lindor ishte një republikë e pavarur midis viteve 1944 dhe 1946. Alihan Tore Saguni, themeluesi i shtetit dhe presidenti i parë, u rrëmbye në qershor 1946 nga BRSS si rezultat i bashkëpunimit midis Stalinit dhe Maos, pas së cilës, në 1949, ushtria kineze pushtoi Turkistanin Lindor.
Deri në vdekjen e tij në Tashkent, në Uzbekistan, Alihan Tore Saguni jetoi në mërgim për tre dekada. Gjatë kësaj kohe, ai shkroi për kujtimet e tij në lidhje me historinë e Azisë Qendrore, duke përfshirë periudhën midis 1917 dhe 1950. Ngjarjet pas vitit 1938 u shkruajtën nga djali i tij i dytë Asilhan.
Libri diskuton në radhë të parë dy politikat dhe praktikat e Bashkimit Sovjetik dhe të Kinës në Turkistanin Lindor, dhe luftën për pavarësi të Uzbekëve, Ujgurëve, Kazakistanasve dhe popullit të Turkistanit Lindor.
Ky libër, i cili u shkrua fshehurazi në mërgim, faqe për faqe, me secilën faqe të fshehur në vende të ndara, ishte përgatitur për botim nga djali i Alihan Tore, Kutlukhan Sakirov dhe u përkthye në turqishten e Turqisë nën drejtimin e Oguz Dogan.
Ekziston edhe një histori e mëparshme për republikën e pavarur në Turkistanin Lindor.
Profesor Alimcan Bugda në librin e tij, “Tarihi Vesikalarda 1933 Dogu Turkistan İslam Cumhuriyeti ve Anayasası” (Republika Islamike e Turkanit Lindor 1933 dhe Kushtetuta e saj në Dokumente Historike), rrëfen historinë e Republikës Islamike të Turkistanit Lindor, që është tregimi më i mirë se si Turqit myslimanë, të cilët përmbushën të gjitha kushtet e një shteti normal, nga shtypja e parave deri te shpërndarja e pasaportave te qytetarët e saj, që u krijua në 12 nëntor 1933, në Kashgar me kushtetutën islamike, mund të bëhet një shtet në epokën moderne kundër pushtuesve kinezë.
Ushtria e Ma Zhongying, e cila është një degë e fraksioneve ushtarake myslimane Hui, filloi të zgjërohet në të gjithë rrugën për në Urumqi. Në përgjigje të kësaj, popullsia muslimane e Turkistanit Lindor filloi një kryengritje së pari në Qumul në 1931, pastaj në Turfan në 1932. Forcat e rezistencës të udhëhequra nga Hodja Niyaz të Qumul u sulmuan nga ushtria e shtetit dhe kështu, i detyroi të tërhiqen në perëndim.
Ndërkohë, në Hotan, i cili ndodhet në jug të pellgut bujqësor që nuk u sulmua nga ushtria e Ma Chungying, Mehmet Emin Bugra u rebelua në 1933 kundër pushtuesit kinez. Pasi morën përsipër Hotanin duke larguar zyrtarët, forcat e opozitës përparuan drejt Yarkand dhe Kashgar, dhe shpallën në 12 nëntor 1932, themelimin e Republikës Islamike të Turkistanit Lindor.
Në kohën kur sekularizmi arriti kulmin në Turqi, Parlamenti Kashgar u hap me lutje dhe recitime nga Kur’ani. Më 14 nëntor 1933, parlamentarët e Republikës Islamike të Turkistanit Lindor u betuan duke puthur Kur’anin. Të Dielën pas hapjes së parlamentit, ushtarë, komandantë dhe zyrtarë administrativë u mblodhën përpara urës në Yarbagh Stone, pas guajtjes së 41 topave. Flamuri blu që është përdorur në rajon me shekuj u njoh si flamuri zyrtar i shtetit. Parlamenti që menjëherë filloi të funksionojë pas ceremonisë së inaugurimit, ndaloi botimin e gazetave që më parë ishin botuar nga kinezët, dhe filloi botimet e gazetave nën emrin Serki Turkistan Hayati (Jeta e Turkistanit Lindor), duke synuar ruajtjen e kulturës islamike dhe kombëtare. Përveç kësaj, si një simbol të pavarësisë së tyre, Republika Islamike e Turkistanit Lindor filloi të shtypë para dhe ndaloi përdorimin e monedhës kineze në rajon. Vendi ofroi të gjitha llojet e shërbimeve për qytetarët e saj, duke filluar nga shpërndarja e pasaportave e deri te dhënia e kartave të identifikimit kombëtar. Aspekti i drejtësisë i këtij shteti islamik i themeluar në Turkistanin Lindor ishte caktuar për këdo që ishte Shejh al-Islam. Suhmë shpejt, në vend gjykatat u krijuan të bazuara në Sheriat (ligji islam). Himni kombëtar i vendit u shkrua në vitin 1933 nga Muhammet Ali Tevpik (Tohtu Hacı), i recituar në të njëjtin vit në një ceremoni shtetërore dhe u pranua nga populli i Turkistanit Lindor si himni i tyre kombëtar.
“Qeveria e shtetit Xinjiang” në Urumqi iu drejtua për ndihmë dhe ndërhyrje Bashkimit Sovjetik kundër kërcënimit të ushtrisë së Ma Chungying, e cila pushtoi Turfan, dhe pas kësaj, në 1934, dy brigada të lidhura me Ushtrinë e Kuqe hynë në Urumqi. Ushtria e Ma Chungying, e cila u tërhoq pasi u përball me Ushtrinë e Kuqe, sulmoi Hotan dhe masakroi ushtrinë e Republikës Islamike të Turkistanit Lindor. Si rezultat i këtyre ngjarjeve, më 6 shkurt të vitit 1934 republika ra.
Rusia luajti një rol të madh në rënien e Republikës Islamike të Turkistanit Lindor. Ky vend kishte frikë se popujt muslimanë, kryesisht muslimanët turq, do të merrnin si shembull revoltën në Republikën Islamike të Turkestanit Lindor. Prandaj, ajoe mbështeti Kinën për rënien e këtij shteti. Ndërkohë, duke pasur frikë nga muslimanët indianë dhe pakistanezë, Mbretëria e Bashkuar gjithashtu e mbështeti Kinën në lidhje me rënien e Republikës Islamike të Turkistanit Lindor. Në fakt, ajo i dha Kinëse dhe mbështetje financiare.
Tre nenet e para të kushtetutës së Republikës Islamike të Turkistanit Lindor janë si më poshtë:
Artikulli: Republika e Turkistanit Lindor është themeluar në bazë të parimit të ligjit fetar islam, dhe zbatohet në përputhje me vendimet e Kur’anit të Shenjtë, i cili është burimi i besnikërisë dhe lumturisë sonë, udhëzimit hyjnor që është i lirë nga shkatërrimi dhe ndryshimi deri në Ditën e Gjykimit.
Artikulli: Shteti i Turkistanit Lindor u themelua bazuar në metodën e Republikës, dhe do të zbatohet për qeverinë Nankin dhe shoqëritë e bashkimit ndërkombëtar dhe kombet të respektojnë të gjitha llojet e zgjidhjeve të mundshme me qëllim të arritjes së pavarësisë për të siguruar mirëqenien e popullit, rendin dhe paqen e shtetit, për të mbrojtur njerëzit nga të gjitha problemet dhe mosmarrëveshjet, për të vendosur rregullin fetar, kombëtar dhe çështjet ekonomiko-civile, dhe e bëjnë këtë për të realizuar kërkesat e tilla të kombit.
Artikulli: Presidenti është në qendër të administratës shtetërore dhe rregullon qeverinë në përputhje me rregullat e ligjit fetar islam.
Kina e Kuqe, e cila i shkatërroi këto shtete, sot po aplikon torturat më të ashpra, më të dhunshme dhe më efektive, të pashembullta në histori, për të sinicizuar popullatën e Turkistanit Lindor për sa i përket racës, kulturës dhe fesë. Po, Turqia do të qëndrojë pranë të shtypurve, por si?
Të paktën, me krijimin e unionit islamik midis Turqisë, Malajzisë, Indonezisë dhe Pakistanit dhe zgjerimit të tij, kjo është e mundur./Gzetaimpakt/yenisafak/
