Nga Mikhail Khodarenok
Anëtarët e Kongresit amerikan kanë kërcënuar të largojnë Turqinë nga NATO pasi dërguan trupa në veri të Sirisë kundër aleatëve kurdë të Uashingtonit. Cilat do të ishin pasojat e një hapi të tillë?
Nëse Ankaraja fillon një operacion ushtarak kundër kurdëve në Siri, senatori Lindsey Graham (R-Karolina e Jugut) tha që do të paraqiste një projekt-ligj që do të pezullonte anëtarësimin e Turqisë në NATO.
Deklarata të ngjashme janë bërë në SH.B.A. më parë. Në Janar 2018, për shembull, kur forcat turke ishin angazhuar në luftime afër Afrin, dhe Fox News transmetoi një mendim se Turqia duhet të nxirret jashtë NATO-s. Kanali dihet se dëgjohet nga presidenti amerikan Donald Trump. Thirrja u përsërit në korrik 2019, gjatë një përshkallëzimi tjetër mbi Qipron.
Ende nuk është e qartë se cilat procedura do të thirren për ekzekutimin e aktvendimit. Traktati i NATO-s nuk parashikon një procedurë të qartë të dëbimit. Ekziston neni 13, i cili thotë si më poshtë:
“Pasi Traktati të ketë hyrë në fuqi për njëzet vjet, çdo palë mund të pushojë së qeni palë një vit pasi njoftimi i saj i denoncimit i është dhënë Qeverisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës, e cila do të informojë Qeveritë e palëve të tjera për depozitimin e çdo njoftimi të denoncimit”.
Asnjë fjalë për dëbim, duke pushuar së qeni anëtar vetëm me iniciativën e dikujt. Deri më tani, i vetmi shembull për këtë ishte pezullimi vullnetar i Francës për çdo angazhim në strukturat ushtarake të bllokut, nën drejtimin Charles de Gaulle. Duket se Brukseli (ose Uashingtoni) së pari do të duhet të hartojë procedurën e largimit, ta aprovojë atë nga të gjithë anëtarët e NATO-s, dhe pastaj ta përdorë aktin ligjërisht të detyrueshëm për të larguar Turqinë. Deri më tani, është e paqartë se si kërcënimet e SH.B.A.-së kundër Ankarasë mund të materializohen.
Kthehu në 1949, themeluesit kryesorë të NATO-s harruan të paraqitnin një procedurë në rast se ndonjë anëtar do të duhej të hiqej për sjellje të pahijshme. Pezullimi i anëtarësimit të Turqisë mund të bëhet një precedent jo i mirë për aleancën.
Sidoqoftë, Uashingtoni duket se nuk e pranon faktin se situata në Mesdheun Lindor dhe në Lindjen e Mesme ka ndryshuar dukshëm, nëse jo në mënyrë drastike. Anëtarësimi në NATO sot nuk është një opsion i domosdoshëm për Turqinë, siç ka qenë gjatë Luftës së Ftohtë, për shembull.
Në atë kohë, Ankaraja ishte me të vërtetë vija e përparme e NATO-s në krahun jug-lindor dhe ishte krijuar si një pengesë e pakapërcyeshme për ideologjinë komuniste, sipas strategëve perëndimorë.
Sidoqoftë, Rusia e ditëve moderne nuk është një kërcënim për Turqinë. Fqinjët më të afërt të Ankarasë, dikur lojtarë të fuqishëm rajonalë si Iraku dhe Siria, janë ose të mposhtur dhe të fragmentuar ose të ngarkuar me sanksione, të ndaluar nga aksesi në teknologji të përparuar dhe kredi perëndimore, dhe dukshëm mbrapa, në drejtim të një force ushtarake bashkëkohore dhe të teknologjisë së lartë, p.sh. Iran.
Fakti që Turqia është lojtari më i mirë në rajon nuk është ekzagjerim, dhe axhenda e ditës së sotme të Ankarasë ka çështje të tjera të ngutshme në vend se të pengojë ideologjinë komuniste ose të ashtuquajturin kërcënim rus. Turqisë mund t’i duhet vetëm anëtarësimi në NATO për të penguar një Iran bërthamor, por është një e ardhme e largët që mund të mos realizohet.
Me fjalë të tjera, nëse flasim për strategjinë e Turqisë, ka gjasa të konsistojë në grumbullimin e potencialit ushtarak për qëllime të veprimit në fusha të caktuara të interesit, të përcaktuara qartë. Sa i përket zgjedhjes së armëve për secilën detyrë, kjo është më shumë çështje taktike.
Fushat me interes për Turqinë kanë qenë mjaft të qarta; këto janë Greqia, Izraeli dhe Qipro. Çështja e naftës në Mesdheun Lindor po kontribuon në këtë axhendë, duke theksuar bashkëpunimin Greqi-Izrael si një pikë e nxehtë si për sa i përket vendndodhjes së fushave të naftës ashtu edhe rrugëve të shpërndarjes.
Shtë e qartë, kjo hartë ka fusha tensionesh të shënuara në të. Sigurisht, për të luajtur ndeshjen, duhet të vlerësoni rreziqet dhe shpërblimet, por fuqia ushtarake do të luajë një rol në çdo skenar duke filluar nga pesimisti deri tek ai optimist. Fuqia ushtarake jep levën, dhe leva mund të krijojë një platformë për një dialog.
Kjo është arsyeja pse Rexhep Tajip Erdogan nuk ka frikë nga kërcënimet e askujt për të hequr Turqinë nga NATO. Ai e di se ata janë bosh. Asgjë nuk do ta ndalojë Ankaranë të ndjekë politikat e saj, madje as NATO.
Aleanca, nga ana tjetër, do të ketë diçka për të humbur në rast se ky lloj ndëshkimi zbatohet me të vërtetë me Turqinë, dhe këto humbje politike, ushtarake dhe reputacion mund të jenë katastrofike.
Para së gjithash, kjo do të lërë një hendek serioz në radhët e aleancës, e cila nuk do të jetë e lehtë për t’u riparuar. Së dyti, një veprim i tillë do të shkaktojë në mënyrë të pashmangshme diskutimin për ekzistencën e NATO-s. Me fjalë të tjera, Turqia mund të luajë rolin e asaj pjese kryesore në një enigmë kullë që, pasi u tërhoq, dërgon të gjithë strukturën që po shembet.
Ndërkohë, kërcënimi i Trumpit për të “shkatërruar” ekonominë e Turqisë (e cila duhet të interpretohet si “shkatërruese” e Turqisë si shtet), përplaset seriozisht me interesat e Bashkimit Evropian si në aspektin e ekonomisë, por edhe më shumë në terma gjeopolitikë. Prishja e Turqisë mund të nënkuptojë rënien e murit të fundit që qëndron midis Evropës dhe përmbytjeve të migrantëve nga Lindja e Mesme.
Të kesh aleatë është thelbësor për një fushatë ushtarake dhe politike të çdo lloji, por duket se nuk ka gjasa që qëndrimi i Trump ndaj Turqisë do t’i sigurojë atij ndonjë në Evropë. Kjo lloj retorike e ardhur nga Shtëpia e Bardhë nuk mund të ketë efekt tjetër përveç dhënies së dritës së gjelbër për bashkëpunimin në shkallë të plotë të armatimit midis Moskës dhe Ankarasë. Kjo përfundimisht mund të çojë në një ekuilibër krejt të ri në hartën gjeopolitike të rajonit.
Duket sikur Trump tashmë ka bërë një gabim serioz duke pezulluar marrëveshjen F-35 me Turqinë, dhe tani ai është në rrugën e duhur për të përkeqësuar situatën dhe për të humbur një nga partnerët kryesorë amerikanë në rajon.
Shumë shpejt, ne mund të dëgjojmë retorika krejtësisht të ndryshme dhe një ndryshim të tonit nga Uashingtoni kur bëhet fjalë për Turqinë. Përndryshe, SH.B.A. mund të përfundojë duke u marrë me dy “Irane” në rajon./gazetaimpakt/rt
