Nga: Isobel Cockerell
Mbulimi i një krize nga jashtë është një punë sfiduese, por shpesh e domosdoshme. Unë kurrë nuk kam qenë në një vend afër Kinës dhe prapë unë kam kaluar pjesën më të madhe të vitit të kaluar duke raportuar për histori nga brenda Xinjiang, shteti modern i policisë në veriperëndimin e vendit. Unë kam mbuluar kriza humanitare ujgure nga Evropa dhe Turqia, dhe kamë bërë telefonata të gjata në WhatsApp me ujgurët që kanë shpëtuar në Australi apo Kanada.
Natyrisht, unë e kaloj pjesën më të madhe të kohës duke menduar për atë rajon të rrugës së mëndafshtë në perëndim të Kinës. Unë mendoj për qytetin e vjetër kryesisht të shkatërruar në Kashgar. Unë mendoj se si orët në Urumqi vendosen në kohën e Pekinit, edhe pse janë disa zona kohore në perëndim. Mendoj për heshtjen se si ndihet ajri kur të paktën një milion ujgur janë zhdukur në kampe përqendrimi. Unë mendoj për kajsitë: një burim Ujghur më tha që ata në Xinjiang janë më të ëmblat që kishte pasur ndonjëherë. Ajo beson se nuk do ta shijojë kurrë më. Pyes veten, ndoshta egoiste, nëse do të bëj një ditë për shkak të raportimit tim, por duket se nuk ka gjasa.
Këtë javë, unë isha në Tbilisi, Gjerorgji, ku Coda ka një redaksi, duke eksploruar skajin lindor të qytetit, ku gjendet një qendër e zhvilluar me shumë kinezë, pjesë e projektit Rrip dhe Rrugë. Herë pas here është një vend i çuditshëm. Një hotel i madh, me pesë yje, që bën jehonë me zbrazëti. Qendrat e zhveshura të rrugëve; dritaret e dyqaneve bosh. Dhe si kudo në Tbilisi, çdo gjë eshtë e çuditshtshme. Ndërsa dielli filloi të perëndojë, era e qymyrgurit kapi ajrin papritmas, nga hijet e zgjatjes nën një rrëmujë doli një restorant ujgur. Ai drejtohet nga një grua ujgure, e cila jeton në Tbilisi prej dy vitesh. Unë isha e dëshpëruar ta dija historinë e saj, por për atë pasdite isha i kënaqur për të ngrënë ushqimin e saj, pirë çajin e saj dhe shikoja fotografitë në mure: Ujgurët që luanin dutarin; deve që kalojnë nëpër shkretëtirën e Gobi; shtëpitë tradicionale të ujgurëve.
Xinjiang ka qenë mbizotërues në mendimet e mia këtë javë pasi kisha disa telefonata të gjata me Olsi Jazexhi, një gazetar dhe akademik shqiptaro-kanadez që shkoi në këtë rajon në gusht në një turne propagande të stilit të Koresë së Veriut. Për muaj të tërë, Jazexhi kishte lexuar raportet për krizën humanitare ujgure dhe vendosi të hetojë vetë. “Unë iu afrova ambasadës kineze në Shqipëri dhe u prezantova para tyre si një gazetar shqiptar. Unë u thashë se kisha parë kaq shumë histori dhe nuk besoj se ato janë të vërteta”, më tha Jazexhi.
“Asnjëherë nuk e imagjinoja se ajo çfarë thoshte media ishte e vërtetë dhe se gjërat ishin edhe më keq, madje edhe më tragjike”.
Jazexhi mbërriti në aeroportin e Urumqit në një ditë të nxehtë në mesin e gushtit, së bashku me një grup gazetarësh të huaj, kryesisht përfaqësonin transmetuesit shtetëror nga vendet përgjatë drejtimit ekonomik të rrugës së mëndafshit. Ai u përshëndet nga udhëzuesit e tij për udhëtimin: një grup zyrtarësh të Partisë Komuniste Kineze. “Na u dha trajtimi i klasit të parë,” tha Jazexhi. “Kudo ku shkuam, policia e shtetit ishte në shërbimin tonë. Trafiku u ndalua dhe policia hapi rrugën për ne. Ne u trajtuam si presidentë”.
Gazetarët qëndruan në hotele me pesë yje ndërsa ata vizituan qytetet e Xinjiang dhe morën pjesë në programin e ashtuquajtur “de-ekstremifikim” të Kinës për të vulosur terrorizmin dhe separatizmin në rajon. “Ata na prezantuan me versionin e tyre të historisë së Xinjiang”, tha Jazexhi. Pothuajse çdo natë, gazetarëve iu dha një shfaqje. “Një grup djemsh dhe vajzash u zgjodhën të këndojnë dhe kërcejnë për ne kudo ku shkonim. Ata po përdorin ujgurët si majmunë në kopshtin zoologjik”.
“Ata donin që ne t’i shihnim këta njerëz duke kënduar dhe vallëzuar në mënyrë që kur të dilnim nga Kina t’u treguam njerëzve, – nuk ka kampe përqendrimi. Ka fëmijë që këndojnë dhe kërcejnë, dhe ata janë shumë të lumtur”.
Gazetarët vizituan xhamitë, shumë prej të cilave Jazexhi i përshkruan thjesht një front për propagandën e partisë kineze. “Ata donin t’i tregonin botës së jashtme se kishte xhami në Xinjiang”, tha Jazexhi. Ai u fut në një nga xhamitë pranë pazarit të madh të Urumqit. “Por kur hyra brenda, gjeta se kishte vetëm një dyqan.”
Shumë nga xhamitë e tjera thjesht u mbyllën ose ishin shndërruar në muze. Në Kashgar, xhamia e famshme Id Kah ishte e hapur vetëm të Premteve. “Ne pamë vetëm pleq, njerëz 55 vjeç e lart, duke u lutur. Të rinjtë kishin frikë të luteshin”, tha Jazexhi. “Në predikimet imamët vlerësuan Xi Jinping dhe Partinë Komuniste”.
Pjesë kryesore e udhëtimit tonë të koleksionit tonëtë Xinjiang ishte një vizitë në një nga të ashtuquajturat “qendra të formimit profesional” të rajonit, kampe të gjera përqendrimi ku aktualisht mbahen një milion ujgurë. Në një kolonë të minibusëve, grupi u largua nga qyteti i Aksu në shkretëtirën e zhveshur dhe të hapur. Kampi, të cilin inteligjentët kinezë të Jazexhi e quajtën “shkollë”, ishte i rrethuar nga shkretëtira.
“Ishte në mes askundit,” tha Jazexhi. “Ishte një lloj Alcatraz edhe nëse ata mund të ngjiteshin në mure dhe të hidheshin, ata do të vdisnin në shkretëtirë.”
Jazexhi u përpoq të intervistonte disa nga të burgosurit e kampit, në përpjekje për të shmangur rojet, të cilët preferuan që ai të shikonte një tjetër shfaqje vallëzimi. “Unë u thashë atyre:” Më vjen keq, nuk erdha nga Evropa për të parë një shfaqje”, tha Jazexhi.
Kur arriti të bisedojë me disa ujgurë, Jazexhi u shqetësua thellësisht. “Ne e kuptuam që ata ishin nën kontrollin e plotë të rojeve të tyre kineze dhe tërësisht të tmerruar për të biseduar me ne”.
Jazexhi pyeti të burgosurit pse ishin ndaluar. “Ata filluan të përgjigjen se një vit më parë ata lexuan Kur’an ose postuan në internet se muslimanët duhet të luten pesë herë në ditë. Gjërat që janë të drejtat themelore të njeriut që ne kemi në Perëndim. Krimi i tyre i vetëm ishte që ata janë muslimanë”.
Kampi Aksu ishte një pikë kthese për Jazexhi. “Kur isha atje, kuptova që kinezët po luanin me ne”, tha ai. Ndërsa grupi u tërhoq përsëri në komoditetin e hotelit të tyre me pesë yje, Jazexhi u përball me një shqetësim të njohur për çdo gazetar që është në një shtypje të financuar nga shteti (mu kujtua për një drekë shtypi të kohëve të fundit, të shtruar nga Qendra e Moskës për Inovacionet ndërsa unë po raportoja për një dërgim në programin e tyre të mbikëqyrjes).
“Ashtë një lloj ironie, në fund të fundit ata paguanin për udhëtimin tim dhe ata prisnin
që unë të sillesha si ata të donin”, tha Jazexhi. “Kam pyetur veten time: a duhet ta zbuloj të vërtetën, apo duhet të gënjej unë, për hir të trajtimit që kinezët na dhanë. Por duke bërë këtë unë do t’i injoroja këta njerëz të varfër që vuajnë në këto kampe përqendrimi”.
Jazexhi bëri një seri videosh në YouTube në lidhje me përvojën e tij në Xinjiang, dhe gjithashtu postoi pamjet e kohës së tij në kampin Aksu. Mund t’i shikoni të gjitha këtu. Ai e bëri të mundur zgjedhjen e vetme reale: të tregojë të vërtetën. “Unë e di se tani unë jam një armik i Kinës”, tha ai. “Por të paktën i tregova botës atë që pashë”.
Coda, historia ime e preferuar këtë javë:
Duke vazhduar temën e Kinës, lexoni për këtë dërgim nga reporteri Rui Zhong mbi ndikimin në rritje të skemës së kredisë sociale në vend. Një nga elementët më të ftohtë që zgjedh Zhong është realiteti që qytetarët të cilët nuk paguajnë borxhet e tyre jetojnë nga frika se do të largohen si një ” borxhli”. Si? Duke pasur fytyrën e tyre vendosur mbi reklamat në Kinezisht, TIK Tok.
Dhe ku tjetër …
Mendoni se kafshët shtëpiake janë të sigurta nga teknologjia autoritare? Mendohu përseri. Javën e kaluar, një studiues rus i sigurimit rastësisht gjeti një mënyrë për të këputur dhe të marrë përsipër të gjithë ushqyesit automatik për kafshë shtëpiake në të gjithë globin. Anna Prosteva nga St Petersburg, Rusi, i tha faqes së internetit të teknologjisë së biznesit ZDnet se dobësia e ushqyesve do të lejonte një haker të rrëmbejë programet e të ushqyerit të më shumë se 10,000 miqve të mbuluar me gëzof që jetojnë në të gjithë botën. Mbikqyrjes? Më shumë si viligjencë./Gazetaimpakt/codastory/
