Marrëdhëniet Turqi-Kinë dhe më gjerë

Marrëdhëniet zyrtare midis Turqisë dhe Kinës filluan në 1971, dhe që nga ajo kohë, ata kanë parë ulje-ngritje. Megjithatë, gjatë dekadës së fundit, marrëdhëniet kanë pësuar përmirësime të dukshme, kryesisht në fushat politike, ekonomike dhe kulturore.

Në fushën politike, drejtuesit e të dy palëve kanë mbrojtur fortë fjalimin e tyre dhe i kanë kushtuar vëmendje të rëndësishme vizitave të ndërsjella që do të zgjeronin këtë vendosmëri politike në fushat e tjera.

Ky konsensus politik i dy liderëve aktualë, Presidenti Rexhep Tajip Erdogan dhe bashkëbiseduesi i tij Xi Jinping, për intensifikimin e marrëdhënieve në fusha të tjera ka tërhequr gjithashtu edhe vëmendjen ndërkombëtare.
Çështjet që shqetësojnë marrëdhëniet e tyre kanë qenë
vazhdimisht në vëmendjen e mediave ndërkombëtare. Titujt e tyre shkaktuan debat
të rëndësishëm brenda dhe jashtë Turqisë.

Bashkëpunimi ekonomik

Duhet të theksohet fakti se marrëdhëniet ekonomike janë përmirësuar.
Sipas ambasadorit të Kinës në Turqi, investimet kineze në këtë
vend do të arrijnë në 6 miliardë dollarë në 2021. Vëllimi aktual i investimeve
kineze në Turqi është rreth 3 miliardë dollarë me mbi një mijë kompani kineze
që operojnë në Turqi.

Vëllimi i tregtisë midis Ankarasë dhe Pekinit arriti në rreth 24 miliardë dollarë në vitin 2018. Turqia importoi produkte nga Kina me vlerë rreth 21 miliardë dollarë, ndërsa produktet e eksportit u vlerësuan rreth 3 miliardë dollarë.

Është vërtetë e admirueshme të shohësh disa nisma të dukshme mes dy vendeve. Disa shembuj janë “Viti i Turqisë” në Kinë, “Viti i Kinës” në Turqi, dhe të kesh qendra të gjuhës kineze në Turqi. Sidoqoftë, qendrat e gjuhës turke ende nuk janë krijuar në Kinë.

Turqia duhet të përcaktojë se çfarë roli luan Kina në interesat e saj, veçanërisht pasi deficiti aktual tregtar prej rreth 17 miliardë dollarësh me Kinën nuk është një tregues pozitiv i marrëdhënieve të ndërsjella tregtare. Në këtë drejtim, Kina duhet të zbusë rregullat e saj dhe të lejojë ndërmarrjet turke të operojnë dhe të lejojnë qarkullimin e lehtë të produkteve turke në Kinë.

Duke marrë parasysh atmosferën aktuale ndërkombëtare për shkak të tensioneve midis tre vendeve të rëndësishme të Rusisë, Kinës dhe Sh.B.A-së, Rusia dhe Kina shumë mirë mund të jenë të parat në përballjen me sistemin, ideologjinë dhe vlerat aktuale perëndimore, pa u drejtuar në konfrontim ushtarak.

Afrimi i Kinës, Rusisë dhe Turqisë mund të hapë sytë nga blloku perëndimor, i cili ka filluar të shoqërohet me qasjen e tyre të padrejtë ndaj Turqisë dhe vendeve të tjera. Shtë gjithashtu për vendin ku Turqia e gjen veten dhe si vendoset në një sistem më të drejtë dhe më të barabartë.

Çështja ujgure

Si Turqia, ashtu edhe Kina duhet të vazhdojnë të ndryshojnë perspektivat në marrëdhëniet e tyre dhe çështjen ujgure, derisa të gjejnë një bazë të përbashkët. Duke vepruar kështu, çështjet duhet të qëndrojnë në tryezë në mënyrë që ata të angazhohen më shumë.

Çështja më sfiduese në marrëdhëniet Turqi-Kinë është rasti i ujgurëve. Kjo çështje ka pasur gjithmonë një ndikim negativ-pozitiv në marrëdhëniet e tyre.

Kritika e fundit e ashpër nga Turqia ishte në vitin 2009 pas një sulmi kinez për protestat në rajonin autonom të Xinjiang-Ujgurit me kryeministrin e atëhershëm Erdogan duke përshkruar ngërçin kinez si “pothuajse genocid”. Ky incident shkaktoi tensione jetëshkurtra midis dy shteteve; megjithatë, marrëdhëniet u rikthyen përsëri në rrugën e duhur falë aktiviteteve të shumta siç janë vizitat reciproke.

Çështja aktuale në lidhje me ujguristët përfshin të ashtuquajturat kampe arsimore. Kina është marrë me kritika të ashpra për sjelljen e saj ndaj preferencave të minoriteteve të saj. Nuk është sekret se miliona muslimanë në Kinë janë detyruar të pësojnë indoktrinim politik, i cili nuk duhet të ndodhë në shekullin XXI. Sipas mediave, deri në tre milion muslimanë, përfshirë ujgurët, jetojnë në kushte të padurueshme, brutale në këto kampe, të cilat duhet të mbyllen dhe njerëzit të lirohen.

Turqia është në mesin e vendeve që kritikon Kinën për kampet e saj arsimore. Ministria e Jashtme turke i quajti këto kampe kineze si të turpshme për njerëzimin dhe asimilimin e detyruar të muslimanëve që jetojnë në rajonin Autonom të Xinjiang-Ujgurit .Si përgjigje, Kina i mohoi akuzat turke duke i cilësuar si të pabaza.

Përpjekjet për të përmirësuar lidhjet

Megjithatë, Turqia dhe Kina kanë qenë të gatshme të përmirësojnë marrëdhëniet e tyre edhe pse çështja ujgure ka qenë gjithmonë në tryezë. Të dy vendet janë lodhur nga kjo çështje duke përshkuar çdo nivel të marrëdhënies së tyre.

Presidenti Erdogan ndau mendimin e tij përmes “Global Times” më 1 korrik: “Turqia është e vendosur fuqimisht për forcimin e bashkëpunimit të saj me Kinën në të gjitha fushat”, ndërsa theksoi qëllimet paralele të të dy vendeve për të ardhmen në lidhje me paqen globale, multilateralizmin dhe fillimin e rendit të ri botëror .

Nga ana tjetër, Xi Jinping shprehu një mesazh të ngjashëm duke theksuar rëndësinë e bashkëpunimit Kinë-Turqi për politikën botërore; që Kina dhe Turqia duhet të “mbështesin një rend shumëpalësh botëror me Kombet e Bashkuara në thelb të tij, një sistem i bazuar në ligjin ndërkombëtar”.

Vizita e fundit e presidentit turk në Kinë ishte në korrik pas takimit të G2O në Osaka, Japoni. Si zakonisht, çështja ujgure ishte në rendin e ditës. Erdogan ka paralajmëruar përsëri: “Ata që shfrytëzojnë këtë çështje, ata që përpiqen të përfitojnë diçka nga kjo çështje, duke vepruar emocionalisht pa menduar për marrëdhëniet që ka Turqia me një vend tjetër, për fat të keq përfundojnë duke i kushtuar si Republikës Turke ashtu edhe të afërmve të tyre”.

Mund të zgjidhet

Sipas Erdoganit, ekziston një mundësi për të gjetur një zgjidhje të kënaqshme për të gjitha palët në lidhje me çështjen ujgure. Kjo do të thotë që Presidenti Erdogan në fund të fundit po adopton një qasje të re për çështjen ujgure midis Turqisë dhe Kinës, duke preferuar mekanizmin e vet të vëzhgimit dhe reagimit racional në vend se të bënte deklarata të forta dhe të papritura. Kjo qasje e re do të ishte më e dobishme në mbajtjen e marrëdhënieve të gjalla dhe të qëndrueshme me çdo komb, përfshirë Kinën. Sipas mediave shtetërore kineze, presidenti Erdogan tha:

“Është një fakt që popujt e rajonit Xinjiang të Kinës jetojnë të lumtur në zhvillimin dhe prosperitetin e Kinës;” megjithatë, nuk ka asnjë konfirmim nga udhëheqja turke për ato që u thanë.

Duhet të thuhet se nëse Presidenti Erdogan e kishte thënë këtë, atëherë nuk duhej të ishte thënë pasi situata në rajonin autonome Xinjiang-Ujgur nuk është e njohur mirë, dhe marrëdhëniet duhet të bazohen në reciprocitet.

Për më tepër, zyrtarët turq në Ambasadën Turke në Kinë thanë se ishte një keqkuptim nga pala turke, ndërsa thanë që fjalimet e tij duhet të përkthehen pasi Turqia “shpreson që popujt e Xinjiang të Kinës të jetojnë të lumtur në paqe dhe prosperitet”.

Cilat janë kritikat?

Ka disa qarqe që kanë kritikuar përmirësimin e marrëdhënieve të Turqisë me Kinën, dhe ata kanë këshilluar Turqinë që të ndërpresë të gjitha marrëdhëniet me Kinën.

Toshtë e lehtë për të prerë marrëdhëniet, por shumë më e vështirë për t’i vendosur ato, kështu që nuk është mënyra për të zgjidhur problemet midis individëve, aq më pak midis vendeve. Shikoni shembujt e Sh.B.A dhe të Kinës, si dhe të Kinës dhe Japonisë.

Sh.B.A është në një luftë të qartë ekonomike me Kinën, por zyrtarët amerikanë dhe kinezë mbajnë gjithmonë kontakte. Ndërmjet 1937 dhe 1945, Japonia pushtoi Kinën, dhe ende ka zemërim në Kinë për këtë. Marrëdhëniet midis Kinës dhe Japonisë po përmirësohen me një vëllim tregtie mbi 100 miliardë dollarë. Prandaj, Turqia nuk duhet të izolohet nga marrëdhëniet me asnjë vend.

Për më tepër, kujtijmë se vëllimi i tregtisë prej 23 miliardë dollarë nuk është asgjë për të qenë krenar pasi Turqia importon 20 miliardë dollarë dhe eksporton vetëm 3 miliardë dollarë. Marrëdhënia turko-kineze duhet të përmirësohet në çdo mënyrë. Ky përmirësim i marrëdhënieve, veçanërisht rritja e investimeve kineze në Turqi, nuk duhet të shihet si një lëshim mbi ujgurët, pasi Turqia gjithmonë ka mbështetur dhe duhet të vazhdojë të mbështesë, të drejtat e ujgurëne pa marrë parasysh vëllimin e tregtisë dhe sasinë e investimeve kineze në Turqi.

Të dy palët duhet të shprehin qartë ndjenjat e tyre për çështjen ujgure dhe të përpiqen t’i japin fund kësaj çështje të gjatë për të gjitha palët. Duhet të theksohet se Turqia dhe Uigurët nuk janë armiq të Kinës ose të popullit kinez.

Turqia dhe Kina duhet të marrin pjesë në dialog të drejtpërdrejtë në vend që të jenë në një lloj lufte me prokurë të krijuar nga palë të treta për çështjen ujgure. Në këtë drejtim, delegacionet ndërkombëtare, përfshirë palën turke, veçanërisht organizatat joqeveritare (OJQ) duhet të lejohen të vizitojnë rajonin autonom Xinjiang-Ujgur dhe kampet e ashtuquajtura arsimore në Kinë për të siguruar mirëqenien e muslimanëve që jetojnë në Kinë dhe për të përmirësuar më tej marrëdhëniet turko-sino.

Përmes vëzhgimit të drejtpërdrejtë nga OJQ-të ndërkombëtare, një raport objektiv i realitetit në terren mund ti tregohej botës. Shoqëritë në të gjithë botën, përfshirë botën myslimane dhe turke, do të kenë një pikëpamje pozitive për të. Gjithashtu duhet të diskutohet edhe metoda dhe korniza e kampeve arsimore. Udhëheqja turke duhet t’i lejojë OJQ-të të diskutojnë çështjen më tej me palën kineze.

Turqia dhe Kina kanë aftësinë për të kapërcyer këtë çështje duke rënë dakord në disa pika të tillë si mbështetja turke për ujgurët brenda kufirit të të drejtave universale të njeriut; mbrojtja e vërtetë e të drejtave ujgure, nga feja në arsim e kështu me radhë, nga qeveria kineze; ndryshimi i emërtimit së ujgurëve nga terroristët në qytetarë të barabartë të Kinës; dhe duke parë çështjen ujgure si një mundësi për të ditur më shumë për njëri-tjetrin.

Gjithashtu, Kina duhet të kuptojë qasjen humanitare të Turqisë në mënyrë objektive sepse Turqia flet për myslimanët në Azi, Ballkan, Lindjen e Mesme dhe Afrikë. Nëse Turqia hesht për këto çështje, atëherë Kina mund ta quaj Turqinë një kukull Amerikane ose Perëndimore. Sidoqoftë, gjatë dekadave, të dy vendet kanë evoluar. Pra, të dy vendet kanë mbrojtur vlerat dhe politikat e tyre duke i rezistuar çdo presioni.

Nuk duhet të harrohet se vetëm ligjërimi ekonomik nuk e ndihmon asnjë vend të prishë pretendimet dhe paragjykimet. Ajo nuk e ka ndihmuar Amerikën të dashurohet nga shumë njerëz, pasi ka ndjekur ligjërimin e vet politik dhe ekonomik drejt dhe kundër kombeve të treta.

Përgjigja më e mirë për ata që pretendojnë se shteti turk po tradhton ose braktis ujgurët është se, çështja ujgure ka qenë gjithmonë në rendin e ditës midis dy palëve. Kjo çështje do të jetë në tryezë derisa të zgjidhet përfundimisht për mirë.

NDANI KËTË POSTIM

Mund tju interesojne